سازمان بینالملل هواپیمایی کشوری
سازمان حقوق هوایی
کنفرانس شیکاگو، که از اول نوامبر تا هفتم دسامبر 1944 در شیکاگو برگزار شده بود، از مهمترین کنفرانسهای بینالمللی بوده، تحولات بزرگی در حقوق هوایی ایجاد نموده است. هدف کنفرانس شیکاگو، ایجاد محیطی سالم و مسالمت آمیز برای بهرهبرداری از امکانات هوانوردی کشورهایی بوده است، که در طول جنگ جهانی دوم پیشرفت قابل ملاحظهای داشتهاند. در کنفرانس شیکاگو، بیش از 50 کشور حضور داشتند که از طرف دولت آمریکا برای ایجاد یک نهاد حقوقی، در جهت پیشرفت هواپیمایی کشوری بعد از جنگ جهانی دوم دعوت شده بودند. کشورهای شرکت کننده در کنفرانس قصد داشتند ضمن تدوین اصول و قواعد حقوقی مربوط به هوانوردی، سازمانی ایجاد کنند که اداره هواپیمایی بینالمللی را بر عهده بگیرد. این سازمان باید به گونهای سازماندهی میگردید که مانعی بر سر راه رقابتهای مشروع ایجاد نمینمود و قادر میبود با ایجاد همکاری متقابل؛ تفاهم میان دولتها را رونق بخشد. نمایندگان کشورهای شرکت کننده در کنفرانس درباره نحوه عمل و ساختار چنین سازمانی نظریات متفاوتی ابراز داشتند. نظر کشورهای آمریکا، انگلستان و کانادا پیش از دیدگاههای دیگر، طرفدارانی در میان کشورها پیدا کرده بود، نظر دولت آمریکا، از وضعیت خاص و موقعیت ویژه آن ناشی میشد. آمریکا پیش از جنگ، دارای صنایع هواپیمایی پیشرفتهای بود. در مدت جنگ هم پیشرفت قابل ملاحظهای نمود. تلاش برای مقابله با دشمن موجب شده بود، آمریکاییها تمام تلاش خود را برای پیشبرد تکنولوژی هواپیمایی به کار ببندند. تعداد هواپیماهای آمریکا در آن زمان شاید به تنهایی با هواپیماهای کشورهای دیگر برابری میکرد. آمریکا که قصد داشت پس از جنگ نیز از این امکانات استفاده کرده، انحصار حمل و نقل هوایی را در جهان به دست بگیرد، از نظریه آزادی کامل پروازها حمایت میکرد. آمریکا با ایجاد سازمان قدرتمندی که در هوانوردی بینالمللی دخالت کند، موافق نبود. به نظر آنان، سازمانی که در شرف تأسیس بود، میبایست نقش مشورتی داشته باشد و به عنوان رابط میان دولتها عمل نماید. این سازمان همچنین نمیبایست در مسایل اقتصادی مؤسسات هواپیمایی، تعداد پروازها و نرخ آنها دخالت نماید بلکه صرفاً میبایست در جهت هماهنگ نمودن دولتها برای انعقاد قراردادهای هوایی کوشش کند.[1]
نظر دولت انگلستان هم در کنفرانس از جایگاه برجسته و مهمی برخوردار بود که مورد توجه دولتها قرار گرفت. انگلستان که از انحصار حمل و نقل و تجارت هوایی به وسیله ایالات متحده آمریکا بیم داشت، سرسختانه با نظریه آزادی کامل هوایی مخالفت میورزید. دولت انگلستان قویاً از ایجاد سازمانی حمایت میکرد که قدرت اداره حمل و نقل هوایی را داشته باشد ولی مسائلی همچون ظرفیت، تعداد پرواز، تعرفه هواپیمایی و نوع و چگونگی آزادیهای هوایی میبایست در موافقتنامههای دو یا چند جانبه تعیین گردد. دولت کانادا تقریباً با انگلستان هم عقیده بود. کانادا نیز معتقد به ایجاد سازمانی بود که بتواند از نظر فنی وظیفه سازماندهی حمل و نقل هوایی را به عهده بگیرد، در حل مسایل اقتصادی هواپیمایی مؤثر باشد، و از حق تعیین خطوط پرواز، تعرفه هواپیمایی و تعداد و اوقات پرواز برخوردار باشد. به نظر دولت کانادا، اختیار تعیین آزادیهای هوایی باید به خود دولتها محول گردد تا با عقد موافقتنامه های دو جانبه، حدود این آزادیها را در میان خود تعیین کنند.[2] پیشنهادهای دیگری هم در کنفرانس مطرح شد اما در این میان دیدگاههای آمریکا و انگلستان تعیین کننده بود و در نهایت تلفیقی از پیشنهادهای این دو، مورد توافق کشورهای شرکت کننده در کنفرانس قرارگرفت. پس از بحث و گفتگو در مورد چگونگی استفاده از آزادیهای هوایی و ایجاد سازمان بینالملل هواپیمایی کشوری، چهار سند در کنفرانس مذکور به تصویب رسید.[3]
سند اول «موافقت نامه موقت مربوط به سازمان موقت بینالمللی هواپیمایی کشوری»[4] بود. کنفرانس شیکاگو، برای رسیدن به هدف تضمین امنیت و گسترش منظم هواپیمایی در سراسر جهان، موافقتنامه مربوط به سازمان موقت بینالمللی هواپیمایی کشوری[5] را تهیه نمود که 6 ماه پس از تصویب آن در ژوئن 1945 به مرحله اجرا درآمد و سازمان موقت بینالمللی هواپیمایی کشوری را ایجاد کرد.[6] مجمع عمومی موقت و شورای موقت آن تشکیل و دبیرکل انتخاب گردید. مقر سازمان موقت در مونترال کانادا بود. به دنبال تشکیل سازمان موقت، سه کمیته به نامهای کمیته حمل و نقل هوایی، کمیته هوانوردی (که بعدها به کمیسیون هوانوردی سازمان بینالملل هواپیمایی کشوری تغییر نام یافت) و کمیته کنوانسیون بینالملل هواپیمایی کشوری تشکیل گردید. در ماده 7 موافقتنامه مذکور ذکر شده بود که پس از تشکیل و شروع به کار سازمان بینالملل هواپیمایی کشوری، کلیه اموال و اسناد و سوابق آن به سازمان اخیر الذکر منتقل و کلیه فعالیتهای سازمان موقت خاتمه خواهد یافت. 20 ماده پس از فعالیت سازمان موقت بینالمللی هواپیمایی کشوری، در تاریخ چهارم آوریل 1947، سازمان بینالملل هواپیمایی کشوری فعلی جانشین سازمان موقت مزبور گردید.[7]
سند دوم «کنوانسیون بینالمللی هواپیمایی کشور» (کنوانسیون شیکاگو) است. قسمت دوم این کنوانسیون (از مواد 43 لغایت 66) به سازمان بینالملل هواپیمایی کشوری (ایکائو) و ساختار و فعالیتهای آن مربوط است. تأسیس این سازمان از ابتکارات کنفرانس شیکاگو محسوب میشود. ایکائو در 4 آوریل 1947 در مونترال کانادا که مقر اصلی آن انتخاب شد،[8] اعلام موجودیت کرد. مقرر شد این سازمان مسئولیت تدوین استانداردهای فنی را به عهده بگیرد و بر هوانوردی نظارت داشته باشد و مسائل اقتصادی به انعقاد موافقتنامههای دو جانبه واگذار شود، البته بجز تعرفه ها که قرار شد دستاندرکاران صنعت هوانوردی در کنفرانسهای بینالمللی تعیین نمایند و در صورتی که دولتها موافقت نمایند به مرحله اجرا درآید و این تصمیم در طول 66 سال عمر ایکائو ملاک عمل آن سازمان بوده است.[9]
موافقتنامهای که ایکائو با سازمان ملل متحد در سال 1947 منعقد کرده است وضعیت حقوقی سازمان را مشخص میکند.[10] به موجب آن، ایکائو یکی از سازمانهای تخصصی سازمان ملل محسوب میشود. کنوانسیون مزایا و مصونیتهای سازمانهای تخصصی [11]1947 به همراه کنوانسیون شیکاگو به سازمان شخصیت حقوقی اعطا نموده است.
کنوانسیون شیکاگو به ایکائو شخصیت حقوقی داخلی اعطا نموده است. مطابق آن، سازمان در قلمرو هر کشور متعاهد از شخصیت حقوقی که ممکن است برای انجام وظائف آن ضرورت داشته باشد بهرهمند خواهد شد. در هر موردی که با قانون اساسی و سایر قوانین کشور مربوطه مطابقت داشته باشد شخصیت حقوقی کامل به سازمان اعطاء خواهد گردید.[12] کنوانسیون مزایا و مصونیتهای سازمانهای تخصصی ملل متحد به ایکائو شخصیت بینالمللی اعطا کرده است.[13]ضمیمه 3 این کنوانسیون برای رئیس شورای ایکائو و کارشناسان سازمان مزایا و مصونیتهایی را که برای انجام مؤثر وظایف آنان ضروری است در نظر گرفته است. علاوه بر مزایا و مصونیتهایی که کنوانسیون مزایا و مصونیتها به کارمندان ایکائو داده است، با توجه به استقرار ایکائو در کانادا مصوب اکتبر 1990[14] و قرارداد تکمیلی آن مصوب می1999 [15] نیز امتیازاتی به ایکائو و کارمندان آن داده اند. این موافقتنامهها خصوصاً در مورد اموال و دارائیهای ایکائو و شناسایی شخصیت حقوقی سازمان، امتیازاتی به ایکائو و کارمندان آن اعطا نمودهاند.
[1]. بهروز اخلاقی، پیشین، صص 73- 67.
[2]. همان.
[3]. Matte, op. cit. at 125- 131.
[4]. Provisional International Civil Aviation Organization (PICAO); 171 UNTS 345.
[5]. Interim Agerrment on International Civil Aviation.
[6]. طبق ماده 17 موافقتنامه موقت سازمان بینالملل هواپیمایی کشوری، با پذیرش موافقتنامه از طرف 26 کشور، موافقتنامه به مرحله اجرا درآمد. ایالات متحده آمریکا به عنوان نگهدارنده سند تعیین شده بود.
[7]. B. Chang, The Law of International Air Transport (London: Stevens, 1962) at 64.
[8]. مقر دایمی سازمان، شهر مونترال کانادا میباشد. مقر سازمان میتواند موقتاً به محل دیگری منتقل شود. در سال 1954 مجمع عمومی ایکائو ماده 45 کنوانسیون را بدین صورت اصلاح کرد که مقر سازمان میتواند با تصمیم مجمع موقتاً به محل دیگری انتقال یابد. این تصمیم با تعداد آرایی که مجمع تعیین مینماید و بهر حال نباید کمتر از سه پنجم مجموع دول متعاهد باشد اتخاذ خواهد شد.
[9]. L. Weber, International Civil Aviation Organization: An Introduction (The Netherlands: Kluwer Law International, 2007) at 2.
[10]. Agreement between the United Nations and International Civil Aviation Organization, dated 13 May 1974, ICAO Doc. 7970; UNTS Vol. 8 (1947), p. 324 et seq.
[11]. The Convention on the privileges and Immunities of the Specialized Agencies of 21 NOV. 1974; 33 UNTS 242 – 261.
[12]. ماده 47 کنوانسیونشیکاگو.
[13]. Article 2 of the Convention on the Privileges and Immunities of the Specialized Agencies.
[14]. ICAO Doc. 9541.
[15]. Supplementary Agreement between the International Civil Aviation Organization and the Government of Canada Regarding the Headquarters of the International Civil Aviation Organization, ICAO Doc. 9591, Supplementaty Agreement.
دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه
دانشکده حقوق و علوم سیاسی پایاننامه کارشناسی ارشد (M.A)
عنوان:
حقوق هوایی از منظر حقوق عمومی ایران و بین الملل