ضوابط عمومی در برنامه ریزی و طراحی مجتمع تجاری

ضوابط عمومی در برنامه ریزی و طراحی
4-8-1-فاصله ستون ها
از آنجایی که فاصله ستون ها نقش تعیین کننده ای روی قسمت های فروش و تقسیم بندی واحدهای فروشگاهی دارد ؛ باید به دقت بررسی شود ؛ زیرا نزدیکی ستون ها به یکدیگر سبب می شود ؛ طراحی فضای فروشگاه ها به خصوص فروشگاه های دچار مشکل شود . در مورد طراحی فاصله ستون ها ، مشخصات واحدهای مورد اجاره باید در نظرگرفته شود . معمولا فروشگاه ها را با ضریب های 3-5 یا 4-6 متر در نظر می گیرند . البته عرض 3 متر برای مغازه های کوچک بوده و عرض مغازه های بزرگ ممکن است تا 24 متر و بالاتر نیز برسد ؛ بنابر این به نظر می رسد فاصله 6 متری بین ستون ها مناسب باشد . اگرچه بهتر است ترتیب ستون بندی و فاصله آن ها چه در عمق و چه در طول مشابه هم باشند ؛ ولی معمولا فاصله های عمق ، بیشتر از فاصله های طولی است .در زیر زمین می توان فاصله ستون ها را در عمق کاهش داد ؛ زیرا معمولا فروشگاه های کم اهمیت در زیر زمین قرار گرفته و یا این که اصلا فروشگاهی در آنجا طراحی نمی شود . اگر تمام سطح همکف به فروش اختصاص یابد ؛ عمق ساختمان می تواند کمتر از وضعی باشد که در آن تسهیلات خدماتی در همکف قرار دارد ؛ زیرا در این مورد عمق بیشتری برای بارگیری ، انبار ، بخش اداری و محل استقرار کارمندان لازم است . اگر در طرح ، زیر زمین یا نیم طبقه وجود داشته باشد ؛ اندازه عمق ساختمان می تواند 20 تا 25 % کاهش یابد در مراکزی که بیشتر مغازه ها دارای دو در است (یکی به طرف پارکینگ و یکی به طرف پیاده رو) ؛ عمق بیشتری باید در نظر گرفته شود . ساختمانی که دارای تعداد زیادی از فروشگاه های کوچک است ؛ عمق کمتری نسبت به فروشگاه های بزرگ نیاز دارد . به این ترتیب ، عمق با توجه به شرایط فوق بین 24 تا 54 متر متغیر است (De Chaira,1990:782) .
4-8-2-عمق ساختمان
عمق ساختمان به چند عامل بستگی دارد . اگر تسهیلات خدماتی در زیرزمین یا در سطحی غیر از همکف باشد ؛ می توان تمام سطح همکف را به فروش اختصاص داد . در این حالت عمق ساختمان می تواند کمتر از حالتی باشد که در آن تسهیلات خدماتی در همکف قرار دارد ؛ زیرا در این مورد عمق بیشتری برای بارگیری ، انبار ، بخش اداری و محل استقرار کارمندان لازم است . اگر در طراحی مجموعه ، زیرزمین یا نیم طبقه وجود داشته باشد ؛ اندازه عمق ساختمان می تواند 20 تا 25 % کاهش یابد . در مراکزی که بیشتر مغازه ها دارای دو ورودی می باشند (یکی به طرف پارکینگ و یکی به طرف پیاده رو) ؛ عمق بیشتری باید در نظر گرفته شود . ساختمانی که دارای تعداد زیادی از فروشگاه های کوچک است ؛ عمق کمتری نسبت به فروشگاه های بزرگ نیاز دارد . به این ترتیب ، عمق با توجه به شرایط فوق بین 24 تا 54 متر متغیر است . مشکل عمده در مراکز تجاری با تعداد فروشگاه های کوچک و زیاد عمق کم ، طولانی شدن طول بازارچه نسبت به مساحت زمین است . راه حل مطلوبی که بیشتر استفاده می شود ؛ طراحی فروشگاه های بزرگ تر به صورت شاخه فرعی یا L شکل در اطراف فروشگاه های کوچک تر می باشد (De Chaira,1990:782) .
4-8-3-ارتفاع خالص
ارتفاع فروشگاه ها در مراکز تجاری بر ورودی ، جاذبه آنها و سایر مسائل مربوطه اثر می گذارد . اگر ارتفاع حداقل در نظر گرفته شود ؛ فضای بالای ویترین و ورودی فروشگاه ها برای نصب علایم مناسب نخواهد بود . سقف خیلی کوتاه نیز از دید خارجی نامناسب بوده و در مقایسه با ارتفاع نسبتا زیادی که بعضی قسمت ها در مرکز تجاری دارند ؛ فروشگاه ها را بی اهمیت جلوه خواهد داد و در نتیجه به زیبایی مرکز نیز لطمه می زند . حال آن که اگر ارتفاع مناسب در نظر گرفته شود ؛ این مشکلات از بین خواهد رفت .
ارتفاع سقف از 3 تا 4 مت (10 تا 14 فوت) و گاهی بیشتر متغیر است . (3.5 مت (12فوت) میانگین مناسبی است) . در قسمت بالای ارتفاع خالص باید فضای کافی برای تعبیه داکت های تهویه ، نورهای مخفی و سیستم سازه اس وجود داشته باشد (De Chaira,1990:782) .
 
 
4-8-4-اصول کلی طراحی داخلی فروشگاه ها
یک نقل قول معروف در صنعت مراکز خرید وجود دارد : اندازه هر مغازه وقتی مناسب است که بیش از نیاز بزرگ نباشد . مغازه داری که فروشگاه را برای مدتی طولانی اجاره کرده است ؛ ممکن است بخواهد آن را تا حد ممکن گسترش دهد . سازنده و یا مالک نیز باید بتواند ساختار انعطاف پذیری در فروشگاه ها ایجاد کند به طوری که مغازه دار (مستاجر) در صورت نیاز امکان جابه جایی تیغه های بزرگ یا کوچک مغزه را داشته باشد . اصول زیر در برنامه ریزی و طراحی فروشگاه ها مهم است :

• عرصه نمایش مغازه های بزرگ باید تا حدی باشد که اجازه نمایش کالا به دیگر مغازه ها در مرکز خرید یا در مسیر پیاده را بدهد .
• تنوع فروشگاه ها در مراکز خرید ، از اهمیتی بالاتر نسبت به ابعاد آنها برخوردار می باشد . شواهد نشان می دهد که مراکز فروش با تنوع زیاد مغازه ها به طور قابل توجهی موفق تر از مراکزی است که دارای فروشگاه های بزرگ با تعداد کمتر هستند .
• ابعاد فروشگاه ها بر اساس فروش نوع کالا ، مبلمان ، سازه و نیازمندی های آن است .

برخی از ابعاد و استاندارهای کلی فروشگاه ها در مراکز تجاری عبارتند از :

• حداقل عرض مغازه ها 3 و حداقل مساحت آن ها 15 متر مربع است .
• قرار گیری درب مغازه ها در پخ ها مانعی ندارد .
• مغازه ای با امکان حرکت تنها یک مشتری در ارهرو بین ردیف اجناس ، معمولا دارای عرض 3.5 -4.5 مت (12-15 فوت) و طول 9-18 (30-60 فوت) می باشد .
• بالکن ها باید حداقل 2/2 متر (7 فوت و 6 اینچ) از کف مغازه ها فاصله داشته باشند تا وسائل و کالاها به راحتی در آن جای گیرند . ارتفاع کف نیم طبقه تا سقف ، حداقل 1/9 مت ( 6 فوت و 6 اینچ) برای استفاده های عمومی است .
• عرض راهرو ها برای فروشنده ها ، حداقل 50 سانتی متر (1 فوت و 8 اینچ) و عرض مناسب 60-70 سانتی متر (2فوت تا 2 فوت و 3 اینچ) می باشد .
• عرض راهرو های عمومی و اصلی ، حداقل 1/5 متر (4 فوت و 6 اینچ) و حداکثر 3/2 متر(11 فوت) می باشد . عرض مناسب 1/7 تا 2 متر (5 فوت و 6 اینچ تا 7 فوت) است (97De Chaira,1990:7) .

4-8-4-ویترین فروشگاه
مراکز خرید سرپوشیده امکان نمایش کالا را در کستره ای بسیار وسیع ، برای فروشگاه هایی که رو به راهرو قرار دارند ؛ فراهم می سازد . ویترین مغازه ها از یک سو باید با معماری این نوع مراکز ترکیب شده و از سوی دیگر هویت و نوع کالای فروشی مغازه را نشان دهد . تمام یا قسمتی از ویترین ها می توانند باز باشند و کالاها بدون مانع شیشه ای ، در معرض دید عموم قرار گیرند و کل عرض مغازه ، فضای ورودی در نظر گرفته شود . در این حالت چنانچه کارکنان در جلوی قسمت فروش قرار نگرفته و افراد را کنترل نکنند ؛ امکان سرقت اجناس وجود خواهد داشت . بنابر این برای بستن فضای ویترین مغازه ها ، می توان از درهای شیشه ای کشویی و شبکه های آویخته از سقف استفاده نمود (Casazza,1991:92) .
4-8-5- قفسه بندی
ابعاد و اندازه قفسه بندی از عناصر حائز اهمیت در نمایش کالا می باشد کالاهای چیده شده در قفسه ها نه تنها باید در دسترس مشتریان بوده ؛ بلکه باید به راحتی قابل رویت باشند . بنابراین ارتفاع آن ها باید با ارتفاع چشم و دست مشتریان هماهنگ گردد . در تعیین حدود ابعاد قفسه ها باید اندازه کوچکترین افراد ملاک طراحی قرار گیرد ؛ چرا که در یک فروشگاه ممکن است بخش های مختلفی مختص زنان یا مردان یا هر دو آنها طراحی شده باشد . قسمت مختص مردان باید مطابق اندازه کوچکترین مردان و قسمت مختص زنان باید مطابق اندازه کوچکترین زنان طراحی شود . از آن جا که در فضاهای خرده فروشی ممکن است اجناس مربوط به هر دو جنس مذکر و مونث در قفسه ها قرار گیرد ؛ لذا در به دست آوردن ارتفاعات متوسط دو ارتفاع یاد شده در نظر گرفته می شود (802De Chaira,1990:) .
4-8-5- اتاق های رختکن
اندازه های اتاق رختکن باید باید با حالت های مختلف بدن انسان ، هنگام پوشیدن یا در آوردن لباس ، هماهنگ باشد . حداقل طول اتاق رختکن  137 تا 153 سانتی متر (54 تا 60 اینچ) و حداقل عرض آن 92 سانتی متر (36 اینچ) است . در تعیین اندازه اتاق رختکن باید اندازه قامت ، حداکثر پهنای بدن ، حداکثر عمق بدن و دسترسی بازوها از پهلو در افراد بلند قد را در نظر گرفت (پانرو ، 1386:196)
دانلود متن کامل پایان نامه مقطع ارشد معماری : طراحی مجتمع تجاری–تفریحی با رویکرد طبیعت گرایی با تاکید بر سازواره های طبیعی
4-9-حوزه فضاهای تجاری
4-9-1-سوپر مارکت
سوپرمارکت ها به دلیل تجمع کالاهای مورد نیاز روزانه مشتریان در یک مکان مورد توجه افراد     می باشند .در سوپر مارکت های جدید 75 ٪  تا80 ٪ کل فروشگاه به بخش فروش و قسمت های باقیمانده به واحدهای خدماتی مانند انبارها ، کولرها ، فضاهای بسته بندی ، انبار مواد غذایی و ….اختصاص می یابد . حدوداً50 ٪ کل سرمایه دستگاه ها در فروشگاه ها به تجهیزات خنک سازی گوشت ، لبنیات ، گوشت یخ زده ، میوه و تره بار، مواد غذایی آماده  و کولرهای انبار که برای هر بخش لازم و ضروری است ؛ در نظر گرفته می شود . 50 ٪ باقیمانده به اقلام بسته بندی اختصاص می یابد که نیمی از آن می تواند غیرغذایی باشد ؛ مانند ظروف شیشه ای و لوازم آرایشی بهداشتی .
به طورکلی فرم سوپر مارکت گرایش به اشکال مستطیلی و کشیده دارد . اتاق های مختلف مربوط به آماده سازی و انبار معمولاً در انتهای فروشگاه است . با اشاره به این نکته شیوه ساخت خصوصاً  محل قرارگیری هر ستون باید مورد توجه  ویژه  قرار گیرد .
ستون ها در حالت ایده ال نباید در مسیرهای تردد فروشگاه  قرار گیرند . با فرض اینکه مسیرهای تردد به عرض 210 سانتی متر( 7 فوت) باشد ؛ ستون ها ، میان مسیرهای تردد قرار نمی گیرند . تجهیزات خنک سازی مواد غذایی (یخچال ها) می توانند در هر مکانی از طبقه فروش باشند ؛ اما اغلب بهتر است کنار دیوارها قرار گیرند . همچنین به دلیل بزرگ و حجیم بودن و در نتیجه مسدود کردن دید فروشگاه نمی توانند در بخش های مرکزی قرار داشته باشند . یخچال ها باید در نزدیک ترین فاصله نسبت به خنک کننده های انبار و اتاق های کار مرتبط با آن قرار گیرند . باجه پرداخت (صندوق) مهم ترین ، بخش از فروشگاه ها است که به دلیل اینکه کل کالاهای فروخته شده باید از کانترهای پرداخت وجه (صندوق) بگذرند ؛ توصیه می شود که کلیه کانترهای پرداخت وجه در یک قسمت قرار گیرند؛ که بهترین مکان در بخش جلوی فروشگاه در نزدیکی درب خروجی می باشد .        (De ehtara, 1990,823) .
4-9-2- آرایشگاه ها
یکی از مهم ترین ملاحظات مربوط به ابعاد بدن انسان در ساخت و طراحی آرایشگاه ها ، قابلیت تنظیم است . با توجه به تنوع زیاد ابعاد بدن مشتریان و آرایشگران و نوع فعالیت خاص مربوط به این محل ها ، عملاً پاسخگویی به گوناگونی ابعاد بدن انسان ها ، بدون در نظرگرفتن بعضی از قابلیت های تنظیمی ممکن نخواهد بود . برای مثال هنگام آرایش سر، آرایشگر باید موهای سر افراد را در شانه ، گردن و قسمت های پایین سر حالت دهد . بدین منظور لازم است به محل های  مورد نظر ، دید دقیقی داشته باشد و برای اطمینان از صاف و هم سطح بودن موها و میزان کوتاه کردن آنها ، اندکی به  عقب قدم بردارد . حتی آرایشگر بلند قد نیز ، هنگامی که صندلی تا آخرین حد خود بالا آمده ، مجبور است موقع کار اندکی به عقب قدم بردارد . مجبور است موقع کار اندکی خم شود . تا زمانی که صندلی هایی با قابلیت تنظیم بیشتر در دسترس قرار گیرد ؛ طراحان جهت هماهنگی کردن   اندازه های آرایشگاه ها با محدودیت های ابعاد و اندازه های بدن انسان بپردازند .
محدوده های دیگری که در این زمینه نیازمند تغییرات بیشتری در جهت بهبود است ؛ شامل  محدوده های اثر متقابل بین مشتری، صندلی ، سرشویی سر و آرایشگر در وضعیت های معمول شست و شوی سر می باشد. می توان کیفیت این اثر متقابل را با ایجاد قابلیت تنظیم در صندلی های آرایشگاه بهبود بخشید ؛ به نحوی که بدن در وضعیت افقی تری قرا گیرد( بلبرو، 1386؛ 301)
4-9-3-بانک
معماری نوین بانک ها ، سیستم بازرگانی بانک های جدید را تغییر داده اند . امروز بانک ها نباید ظاهری خشک و غیرصمیمی داشته باشند . ثبات  و قدرت باید در چهره یک بانک به اندازه کافی حفظ شود . بانک داران امروز ، تحرک و پویایی زیاد و نیازهای مالی صاحبان املاک را درک کرده و از تلفیق آن دو به بیان روشنی از بانک دارای جدید رسیده اند. با برآورد گرایشات آینده ، بانک داران معتقدند طراحی بانک های آینده تا جذابیت و هیجان بیشتیر همراه است .
بانک ها به واسطه استفاده روز افزون از شیشه در جهت شفافیت فضا ، رنگ و هنر و ارائه خدمات آسان تر به مشتریان توسط ایجاد نقاط ارتباطی بیشتر در خیابان ها ، افراد کثیری را به استفاده از خدماتشان دعوت می کنند . بخش هایی که بعد از ساعات کاری بانک فعالیت می کنند مانند اتاق ملاقات بخش پس انداز ، امانات و…نه تنها پاسخ گوی نیازهای مشتریان خود بوده ، بلکه به عموم مردم نیز سرویس دهی می کنند . امروزه سیستم بانک داری الکترونیک بسیاری از نیازمندی های بانکی مشتریان را پوشش می دهد . انعطاف پذیری( از نکات کلیدی طراحی بانک است. بانک امروز نمی تواند با ایده قدیمی خود که تنها در جهت مبادلات پولی بود ، طراحی شده  و کار کند ؛ مخصوصاً هنگامی که فعالیت های عمومی مردم به موازات فعالیت های بانک انجام می گردد . بدین منظور قبل از طراحی باید نیازهای ساختمان کاملاً تعیین شود . مثلاً بخشی که مبادلات بانکی در این صورت می گیرد باید جذاب و تضمینی بوده و کمترین مانع بین مشتری و نماینده بانک وجود داشته باشد. (De ehzari 1990) .