مقایسه میانگین تغییرات درصد بازدارندگی رادیکال آزاد DPPH در زمان برداشت تابستان 71
شکل3-5: مقایسه میانگین تغییرات درصد بازدارندگی رادیکال آزاد DPPH در در زمان برداشت پاییز 71
شکل3-6: مقایسه میانگین قدرت احیاءکنندگی آهن در زمان برداشت بهار 72
شکل3-7 :مقایسه میانگین قدرت احیاءکنندگی آهن در زمان برداشت تابستان 72
شکل3-8 :مقایسه میانگین قدرت احیاءکنندگی آهن در زمان برداشت پاییز 73
شکل3-9: مقایسه میانگین قدرت آنتی اکسیدانی روش بتاکاروتن(بهار) 73
شکل3-10 :مقایسه میانگین قدرت آنتی اکسیدانی بتاکاروتن (تابستان) 74
شکل3-11 : مقایسه میانگین قدرت آنتی اکسیدانی بتاکاروتن(پاییز) 74
شکل 3-12 : همبستگی میزان کل فنولیک و سیستم سنجش ظرفیت آنتی اکسیدانی بتاکاروتن 76
شکل 3-13: همبستگی میزان کل فنولیک و سیستم سنجش ظرفیت آنتی اکسیدانی DPPH 76
شکل 3-14: همبستگی میزان کل فنولیک و سیستم سنجش ظرفیت آنتی اکسیدانی FTC 77
فهرست جداول
عنوان صفحه
2-1- معرفی خصوصیات خاک زراعی مورد استفاده…………………………………………………………………………………26
3-1- آماره توصیفی صفات مورفولوژیک……………………………………………………………………………………………….44
3-2- آماره توصیفی صفات فیزیولوژیک……………………………………………………………………………………………….45
3-3- آماره توصیفی صفات فیتوشیمیایی………………………………………………………………………………………………….46
3-4- مقایسه میانگین مربعات صفات مورفولوژیک……………………………………………………………………………………54
3-5- مقایسه میانگین مربعات صفات فیزیولوژیک……………………………………………………………………………………..55
3-6- مقایسه میانگین مربعات صفات فیتوشیمیایی ……………………………………………………………………………………..56
3-7- مقایسه میانگین صفات مورفولوژیک تحت تنش شوری و زمان برداشت………………………………………………..58
3-8- مقایسه میانگین صفات فیزیولوژیک مورد مطالعه تحت تنش شوری و زمان برداشت……………………………….59
3-9- مقایسه میانگین صفات فیتوشیمیایی مورد مطالعه تحت تنش شوری و زمان برداشت…………………………………60
3-10-مقایسه ترکیبات اسانس گیاه مورد تحت تنش شوری ……………………………………………………………………….61
3-11: نتایج همبستگی کلیه صفات در زمان برداشت بهار……………………………………………………………………………65
3-12- نتایج همبستگی کلیه صفات در زمان برداشت تابستان……………………………………………………………………….66
3-13- نتایج همبستگی کلیه صفات در زمان برداشت پاییز…………………………………………………………………………..67
چکیده
ایران دارای منابع با ارزشی از گیاهان دارویی و زینتی می باشد. با توجه به اهمیت گیاهان دارویی، امروزه پژوهش های بسیاری از محققان علوم گیاهی معطوف به جنبههای مختلف کاربردی این گیاهان شده است. حدود 15 درصد اراضی کشور ایران با مشکل شوری مواجه هستند و گزارشهای موجود حاکی از روند افزایشی این مشکل است. گیاه مورد با نام علمی Myrtus communis یک گونه دیپلوئید از خانواده میرتاسه (Myrtaceae) بوده و از جمله گیاهان مهم دارویی و زینتی محسوب میشود. یکی از اهداف مهم در گیاهان دارویی، بالا بردن میزان ترکیبات آنتیاکسیدانی حائز اهمیت در این گیاهان میباشد با این حال این ترکیبات میتواند تحت تأثیر محیط واقع گردد. از این رو مطالعه حاضر به منظور بررسی اثر سطوح مختلف تنش شوری بر خصوصیات مورفولوژیک، فیزیولوژیک، فیتوشیمیایی وفعالیت آنتی اکسیدانی گیاه مورد انجام گرفت. این آزمایش در قالب یک آزمایش اسپلیت پلات در زمان بر پایه بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار و در 4 سطح شوری و3 زمان برداشت (اوایل بهار، اوایل تابستان و اوایل پائیز) انجام شد. با توجه به نتایج مورفولوژیک بدست آمده درهرسه زمان برداشت رشد رویشی به جز از نظر تعداد شاخه فرعی و گلدهی در گیاه مورد تحت تنش شوری کاهش پیدا کرد. کلروفیل، سبزینگی و محتوای رطوبت نسبی برگ گیاه مورد تحت تنش شوری کاهش و میزان پرولین و کاروتنوئید(در زمان برداشت بهار و تابستان) افزایش یافت. طبق نتایج حاصل از این مطالعه زمان برداشت بهار و تابستان بیشترین میزان متابولیتهای ثانویه را داشتند. در زمان برداشت پاییز ترکیبات فنولیک، فعالیت آنتی اکسیدانی، درصد اسانس و فلاونوئید نسبت به دو زمان برداشت دیگر کاهش داشت. به طور کلی تنش متوسط شوری تا 4دسی زیمنس و زمان برداشت بهار و تابستان باعث افزایش درصد اسانس گردید و تنش شوری تا 6دسی زیمنس و زمان برداشت بهار و تابستان نسبت به پاییز باعث افزایش ترکیبات فنولیک(96/96) ، میزان فلاونوئید(24/8) و فعالیت آنتی اکسیدانی شد. در این مطالعه مقایسه ایی که بین 3 روش سنجش فعالیت آنتی اکسیدانی در سه زمان برداشت صورت گرفت نشان داد که همبستگی بین هر سه روش DPPH، احیا کنندگی آهن و بتاکاروتن در زمان برداشت اول و دوم مثبت میباشد. در پاییز دو مدل سیستم DPPH و FTC دارای همبستگی مثبت بودند در حالیکه روش بتاکاروتن نتایج همسو با این دو روش نداشت. فعالیت آنتی اکسیدانی در زمان برداشت بهار و تابستان با افزایش سطوح شوری افزایش داشت که دلیل این موضوع احتمالا” بالا بودن ترکیبات فنولیک گیاه مورد در بهار و تابستان میباشد. نتایج آنالیزترکیبات اسانس نشان داد که میزان آلفاپینن و 1.8 سینئول تحت تنش شوری نسبت به شاهد افزایش داشت . به منظور دستیابی به بالاترین عمل
کرد گیاه مورد تحت تنش شوری، زمان برداشت بهار و تابستان به عنوان بهترین مرحله برداشت و با تنش شوری حداکثر 4 دسی زیمنس معرفی میگردد.
واژههای کلیدی: تنش شوری، زمان برداشت، فعالیت آنتی اکسیدانی، گیاه مورد
فصل اول
مقدمه و بررسی منابع
1-1 اهمیت و اهداف پژوهش
ایران دارای منابع با ارزشی از گیاهان دارویی و زینتی می باشد. رو?کرد جهان? به استفاده از گ?اهـان دارو?ـ? و ترک?ـبهـای طب?ع? در صنا?ع دارو??، آرا?ش?- بهداشت? و غـذا?? ن?از مبرم به تحق?قات پا?ه ای و کاربردی وسـ?ع? را در ا?ن زم?نه نما?ان م?سازد. امروزه ز?ـانهـای حاصـله از مـصرف مواد ش?م?ا?? موجود در داروهـای مـصنوع?، سـموم نبـات?، مـواد افزودن? و نگهدارنده، اسانس ها و طعم دهنـدههـای مـصنوع? بـر ه?چ کس پوش?ده ن?ست. به گونه ای که کشورهـای پ?ـشرفته دن?ـا تقر?باً کل?ه مواد شـ?م?ا?? را در مـواد غـذا??، دارو?ـ?، آرا?ـش? وبهداشت? خود به تدر?ج حذف نمودهاند. لزوم تحق?قات همه جانبـه و بهره برداری صح?ح از ا?ن گ?اهـان بـو?ژه در زمـان? کـه اسـتفاده جهان از گ?اهان دارو?? در جنبـه هـای صـنا?ع دارو?ـ?، آرا?ـش?، بهداشــت? و غــذا?? چنــان شــتاب? گرفتــه، بــس?ار ضــروری اســت. گیاهان دارویی به آن گروه از گیاهانی گفته می شود که در جهت مصارف پزشکی، درمانی و داروسازی برای پیشگیری قرار بگیرند. وجود ترکیبات ثانویه در این گیاهان نقش مهمی در درمان انسان با گیاه دارد به این ترکیبات خاص که نقش مؤثری در بهبود، درمان یا پیشگیری از بیماریها داشته باشند ماده مؤثره گفته میشود[4]. با توجه به اهمیت گیاهان دارویی، امروزه پژوهش های بسیاری از محققان علوم گیاهی معطوف به جنبههای مختلف کاربردی این گیاهان شده است. گیاهان در خلال دوره های رشد و نمو خود ممکن است با تنش روبرو شوند. تنش نتیجه روند غیر عادی فرآیندهای فیزیولوژیکی میباشد که از تأثیر یک یا ترکیبی از عوامل زیستی و محیطی حاصل میشود. تنشهای غیر زیستی از جمله عواملی میباشند که در رشد و عملکرد گیاهان محدودیت ایجاد میکنند. خسارت تنشهای کمبود آب، شوری و دما به گیاهان در سطح جهان در مقایسه با سایر تنشها گستردهتر است و تنش شوری یکی از بزرگترین عوامل محدود کننده رشد گیاهان و تولید محصول در جهان میباشد،که از دیرباز مورد توجه بشر بوده است. شوری خاک، یعنی تجمع بیش از حد نمکها در خاک، یکی از مهمترین عوامل کاهش رشد گیاهان در بسیاری از نقاط دنیا است[75]. شوری از جنبه های مختلف بر متابولیسم گیاه اثر میگذارد و تغییراتی را در فیزیولوژی و مورفولوژی گیاه ایجاد مینماید. تحمل گیاهان نسبت به شوری نه تنها در بین گیاهان مختلف کاملا” متفاوت است بلکه به شرایط محیطی نیز بستگی دارد[7]. یکی از اثرات تنش شوری تغییر در ترکیبات و ویژگی های اسانس گیاه میباشد. کشور ایران با میانگین بارندگی حدود 250 میلیمتر در سال که حتی از یک سوم متوسط بارندگی در سطح دنیا کمتر می باشد، جزء مناطق خشک و نیمه خشک دنیا به حساب میآید[1]. حدود 15 درصد اراضی کشور ایران با مشکل شوری وافزایش سدیم مواجه هستند و گزارش های موجود حاکی از روند افزایشی این مشکل است[26و28]. در کشور ایران به جز بخشهای شمال کشور بقیه مناطق جزء مناطق خشک و نیمه خشک محسوب میشوند. قسمتی از مناطق مرکزی و جنوبی دارای خاکهای شور میباشند. مشکلات شوری بزرگترین دغدغه در مناطق خشک و نیمه خشک است که نمک خاک در آنجا به طور طبیعی بالاست و میزان بارندگی نیز برای آبشویی کافی نیست.
گیاه مورد با نام علمی L. Myrtus communis یک گونه دیپلوئید از خانواده میرتاسه (Myrtaceae) بوده و از جمله گیاهان مهم دارویی و زینتی محسوب میشود. محل رویش آن در اروپای جنوبی و آسیا و بخصوص ایران و در دامنه های رشته کوههای زاگرس است. پراکندگی جغرافیایی این گونه در ایران نسبتاً وسیع بوده و اغلب در استان های گرمسیری جنوب و مرکز ایران میروید. علاوه بر ایران، در افغانستان، پاکستان و مناطق مدیترانه ای و خاورمیانه نیز میروید[52]. این گیاه علاوه بر اینکه به عنوان یک گیاه دارویی مهم در جهان مطرح میباشد، از سویی به عنوان گیاه زینتی در فضای سبز نیز بکار میرود. از اهداف مهم به نژادی در گیاه مورد بالا بردن ارزش دارویی و کاربرد زینتی آن است. با توجه به مطالب ذکر شده مطالعه حاضر در گیاه مورد بر مبنای اهداف زیر صورت گرفت:
1- انتخاب بهترین زمان برداشت در جهت نیل به منظور رسیدن بالاترین درصد و کیفیت اسانس
2- پاسخ فیزیولوژیک و اسانس گیاه مورد در شرایط شوری.
3- مقایسه فعالیت آنتی اکسیدانی گیاه در پاسخ به شوری و زمان های مختلف برداشت.
1-2 مقدمه
گیاه مورد با نام علمی Myrtus communis در زبان فارسی به نام های مورت، آس و عمار معروف است و در زبان انگلیسی، Myrtle یا TrueMyrtle نامیده میشود . مورد گیاهی است درختچه ایی، همیشه سبز و از خانواده میرتاسه (Myrtaceae) ،که گل های این گیاه سفید و معطر میباشد. گیاه مورد از قدیم الایام مورد شناسایی ایرانیان بوده و از آن به عنوان ماده ضد عفونی کننده، قابض، ضد التهاب، ضد درد، ضد ویروس و ضد باکتری استفاده شده و داروهای متعددی از اسانس و عصاره ی آن تهیه میشود. این گیاه به دلیل بالا بودن اسانس در برگ و گل بسیار معطر است. برگهای خشکیده این گیاه حداقل دارای 5/1درصد وزنی اسانس میباشد. برگ و ریشه مورد دارای خواص دارویی منحصر به فردی است و غنی از روغن ها
ی فرار، ترکیبات فنولی مانند اسیدهای گالیک و الاژیک، اسیدهای چرب، اسانس تانن، آنتوسیانین، آنتی اکسیدان ها و فلاونوئید است و فاقد آلکالوئید و گلیکوزیدهای قلبی میباشد[99و117].
یکی از اهداف مهم در گیاهان دارویی، بالا بردن میزان ترکیبات آنتیاکسیدانی حائز اهمیت در این گیاهان میباشد. یکی از راههای دستیابی به این هدف مهم، شناخت عوامل تأثیرگذار در تولید این ترکیبات میباشد. امروزه بسیاری از متخصصین تغذیه برای تأمین آنتیاکسیدانهای مورد نیاز بدن، مصرف گیاهان، میوه‌جات و سبزیجات را توصیه مینمایند، زیرا مصرف آنتیاکسیدانهای گیاهی عوارض جانبی کمتری دارند و درمان بهتری را ایجاد مینمایند[101]. گیاهانی که غنی از ترکیبات آنتیاکسیدانی هستند، میتوانند باعث حفاظت سلولها از آسیبهای اکسیداتیو شوند و در نتیجه کاهش ابتلا به بعضی بیماریها مانند سرطانها، بیماریهای قلبی و سکتههای مغزی را موجب میشوند [100]. نظر به اهمیت این گیاه در صنایع داروسازی و اهمیت آن در تولید Myrtex به عنوان داروی ضد آفت دهان، افزایش درصد اسانس و ترکیبات اصلی این گیاه از اهداف مهم و محوری محسوب می شود.
1-3 تأثیر زمان برداشت و ترکیبات مؤثره گیاهان دارویی
زمان برداشت در گیاهان دارویی یکی از مهمترین عوامل مدیریتی است که نقش بسیار ارزنده ای در افزایش کمیت وکیفیت تولید و مواد مؤثره گیاهان دارویی دارد. با توجه به وجود اقلیم خشک و بحث شوری در کشور، از این رو هدف از مطالعه حاضر تاثیر اثر تنش شوری بر روی ویژیگی های اسانس و ترکیبات آن و همچنین انتخاب بهترین مرحله برداشت برگ به منظور دستیابی به بالاترین ترکیبات اصلی می باشد. نظر به ارزش دارویی بالای گیاه مورد تاکنون مطالعه ای مبنی بر اثرات شوری بر روی خصوصیات درصد اسانس و کل ترکیبات فنولیک این گیاه در ایران انجام نشده است، از این رو مطالعه حاضر به منظور بررسی اثرات سطوح مختلف تنش شوری بر خصوصیات مورفولوژی و فیتوشیمیایی گیاه مورد انجام گرفت و از طرف دیگر یکی از نکات کاربردی در صنایع داروسازی به دست آوردن بالاترین درصد اسانس، عملکرد و ترکیبات اسانس می باشد که بالطبع انتخاب بهترین مرحله برداشت می تواند گامی در این جهت باشد.
1-4 گیاه شناسی مورد
گیاه مورد با نام علمی Myrtus communis L. از خانواده میرتاسه میباشد و در رده دولپه ای قرار دارد[13]. این گیاه در فارسی به نام های مورد و مورت شناخته میشود و نام انگلیسی آن Myrtle میباشد. در زبان عربی نیز به نام عمار و آس خوانده میشود. این گیاه همیشه سبز و معطر است و از میوه آن با نام میورسینر در خاورمیانه به عنوان چاشنی استفاده میگردد.
بر اساس طبقه بندی کرونکویست گیاهشناسی مورد به شرح زیر است:
Kingdom: