در نهایت جریان‌های خالص برتری به صورت زیر بدست می‌آید:

(‏۴-۵)

از آنجا که  ، لذا روش ELECTRE-II بر PROMETHEE-II برتری دارد. یعنی با توجه به پاسخ‌های کاربر، سیستم خبره به وی پیشنهاد می‌نماید که از روش ELECTRE-II برای حل مسئله تصمیم‌گیری موردنظر استفاده نماید.

جمع‌بندی

در این فصل یک سیستم خبره جهت انتخاب مناسب‌ترین روش تصمیم‌گیری چندمعیاره با توجه به ویژگی‌های مسئله تصمیم‌گیری طراحی گردید. بدین منظور ابتدا نیازمندی‌های اساسی یک سیستم خبره شناسایی گردیده و سپس بر این اساس، ساختار وظیفه‌ای یا عملکردی این سیستم به‌گونه‌ای طراحی شد که تامین‌کننده نیازمندی‌های مشخص شده باشد. در ادامه، دانش موردنیاز از روش‌های مختلف تصمیم‌گیری مورد استفاده در این سیستم، بر اساس معیارهای مشخص شده در نیازمندی‌های سیستم، از ادبیات موضوع جمع‌آوری و مستند گردید. این امر موجب می‌شود که دانش موجود در سیستم، قابل دفاع و همچنین قابل ارجاع باشد. پس از اکتساب دانش از ادبیات موضوع، پایگاه دانش سیستم خبره به‌گونه‌ای طراحی گردید که سیستم خبره از طریق آن بتواند سوالاتی را از کاربر یا تصمیم‌گیرنده پرسیده و مناسب‌ترین روش را برای مسئله موردنظر وی، پیشنهاد نماید. در طراحی این سیستم، انعطاف‌پذیری آن در ارتباط با کاربر، و همچنین قابلیت کاربرد در مسائل دنیای واقعی مدنظر قرار گرفته است. در آخر نیز یک مسئله تصمیم‌گیری واقعی مورد بررسی قرار گرفت و از این طریق نحوه عملکرد سیستم خبره طراحی شده، تشریح گردید.

فصل پنجم

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادات

مقدمه

تصمیم‌گیری چندمعیاره یک فرآیند است که انتخاب روش برای حل مسئله تصمیم‌گیری، جزئی مهم از این فرآیند به شمار می‌آید. تا کنون روش‌های بسیاری در حوزه تصمیم‌گیری چندمعیاره ابداع و معرفی شده‌اند، اما این تعدد روش‌ها بیشتر از آن‌که تسهیل‌کننده امر استفاده از روش‌های این حوزه باشد، باعث افزایش تردید تصمیم‌گیرندگان، در استفاده از این روش‌ها گردیده است. زیرا روش‌های مختلف تصمیم‌گیری در بسیاری از مواقع ممکن است نتایج یکسانی به همراه نداشته باشند. از سوی دیگر طراحی روشی که قابلیت استفاده برای تمام مسائل تصمیم‌گیری چندمعیاره را داشته باشد و نیز نتایج معتبری ارائه نماید، عملاً ممکن نیست. چرا که مسائل تصمیم‌گیری دارای ویژگی‌های بسیار متفاوت و حتی گاهی متضاد هستند که درنظر گرفتن تمام این ویژگی‌ها در یک روش امکان‌پذیر نمی‌باشد. در این صورت این پرسش در ذهن تصمیم‌گیرندگان نقش خواهد بست که کدام روش را برای مسئله تصمیم‌گیری خود انتخاب نمایند و آیا روش انتخابی آن‌ها نتایج مناسبی به همراه خواهد داشت؟
از این‌رو انتخاب مناسب‌ترین روش با توجه به ویژگی‌های مسئله تصمیم‌گیری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، چرا که بکارگیری یک روش نامناسب ممکن است به نتایج گمراه‌کننده‌ای ختم شود. این امر، یعنی انتخاب مناسب‌ترین روش تصمیم‌گیری چندمعیاره با توجه به ویژگی‌های مسئله تصمیم‌گیری، نیازمند طراحی یک رویکرد با نگاهی جامع‌ به مقوله انتخاب روش می‌باشد.

طراحی رویکرد انتخاب روش با نگاهی جامع

اولین مرحله در طراحی رویکرد انتخاب روش، تعیین نیازمندی‌هایی است که این رویکرد می‌بایست آن‌ها را برآورده سازد. این نیازمندی‌ها می‌بایست ابعاد مختلف و متنوع مرتبط با انتخاب روش را پوشش دهد. در این‌صورت یک رویکرد مناسب جهت انتخاب روش، رویکردی خواهد بود که این نیازمندی‌ها را به خوبی برآورده سازد. در این تحقیق سعی گردید که نیازمندی‌های انتخاب روش به صورت جامعی تعیین شود. این نیازمندی‌ها در بخش ‏۴-۲ تعریف گردیده است.
یکی از نیازمندی‌های اصلی هر رویکرد انتخاب روش، نیازمندی‌های مربوط به معیارهای انتخاب روش است. هر چه معیارهایی که بر اساس آن‌ها مناسب‌ترین روش، انتخاب و به تصمیم‌گیرنده پیشنهاد می‌گردد، جامع‌تر باشد، روش پیشنهادی نیز معتبرتر خواهد بود. لذا در این تحقیق تلاش گردیده است معیارهای مختلفی که در انتخاب مناسب‌ترین روش تاثیرگذار می‌باشند، شناسایی شود. این معیارها در بخش ‏۴-۲-۲ معرفی گردیده‌است.
پس از آن‌که انواع نیازمندی‌های رویکرد انتخاب روش تعیین شد، می‌بایست ساختار عملکردی یا وظیفه‌ای رویکرد انتخاب روش بر اساس این نیازمندی‌ها بنا نهاده شود. از بین رویکردهای موجود انتخاب روش، به نظر می‌رسد یک سیستم خبره این قابلیت را دارد که تمامی نیازمندی‌های مشخص شده را برآورده سازد. از این‌رو در این تحقیق جهت انتخاب مناسب‌ترین روش تصمیم‌گیری از رویکرد سیستم خبره استفاده گردیده است. ساختار عملکردی یا وظیفه‌ای این رویکرد در بخش ‏۴-۳ به‌گونه‌ای طراحی شده است که پوشش‌دهنده نیازمندی‌های مختلف تعیین شده باشد.
مهمترین جزء یک سیستم خبره پایگاه دانش آن می‌باشد. هر قدر دانش موجود در سیستم، قابلیت استدلال بیشتری داشته باشد، پیشنهادات ارائه شده توسط آن نیز معتبرتر خواهد بود. به همین دلیل در سیستم خبره طراحی شده در این تحقیق تنها به دانش فرد خبره اکتفا نگردیده و سعی شده است این دانش از طریق رویکردهای قابل دفاع نظیر تحلیل روش اکتساب گردد. بدین منظور دانش موردنیاز روش‌های مختلف از طریق مطالعه و بررسی منابع موجود در ادبیات موضوع استخراج گردیده است.
هر چه یک رویکرد انتخاب روش، روش پیشنهادی خود را از مجموعه بیشتری از روش‌های تصمیم‌گیری انتخاب نماید، احتمال انتخاب مناسب‌ترین روش نیز بیشتر خواهد بود. اما از آنجا که تعداد روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره بسیار زیاد است و اکتساب دانش مرتبط با این روش‌ها فعالیتی سنگین و زمان‌بر می‌باشد، در این تحقیق روش‌های تصمیم‌گیری موردنظر بر اساس دو معیار میزان کاربرد، و پوشش‌دهی مسائل تصمیم‌گیری مختلف، انتخاب شده‌است. بدین منظور تنها بر روی روش‌های تصمیم‌گیری قطعی در حوزه MADM با تصمیم‌گیرنده فردی تمرکز گردیده است و بر این اساس ۱۱ روش تصمیم‌گیری چندمعیاره جهت استفاده در سیستم خبره انتخاب شده است. دانش کسب شده در خصوص این روش‌ها در بخش ‏۴-۴ مستند گردیده است.
به‌منظور انتخاب مناسب‌ترین روش تصمیم‌گیری، ابتدا معیارهای تعیین شده جهت انتخاب روش به دو دسته معیارهای الزامی و غیرالزامی تقسیم شده‌اند. یک روش جهت استفاده در یک مسئله تصمیم‌گیری در صورتی امکان انتخاب خواهد داشت که لزوماً در تمام معیارهای الزامی وضعیت مناسبی داشته باشد. از این‌رو جهت ارزیابی روش‌های مختلف در معیارهای الزامی، یک درخت تصمیم به صورت شکل ‏۴-۷ طراحی شده است. بر اساس این درخت تصمیم، سیستم خبره سوالاتی را در خصوص ویژگی‌ها و شرایط مسئله از کاربر پرسیده و در نهایت روش‌هایی که در این معیارها وضعیت قابل قبولی دارند را مشخص می‌نماید. پس از استفاده از این درخت تصمیم، چندین حالت ممکن است پیش آید. این‌که برای مسئله موردنظر تنها یک روش معتبر است، یا این‌که هیچ روشی قابل قبول نیست و بالاخره این‌‌که چندین روش معتبر است. در حالتی که تنها یک روش معتبر است، سیستم خبره آن روش را به عنوان مناسب‌ترین روش به کاربر پیشنهاد می‌نماید. در حالتی که هیچ روشی معتبر نمی‌باشد، به کاربر اعلام می‌شود که هیچ روشی از مجموعه روش‌های موجود در سیستم برای مسئله تصمیم‌گیری موردنظر او مناسب نیست. به‌علاوه پیشنهاداتی به کاربر ارائه می‌شود که در صورت پذیرفتن آن پیشنهادات، وی بتواند به یک روش مناسب دست یابد. در حالتی که چندین روش قابل قبول است، می‌بایست مناسب‌ترین آن‌ها را انتخاب و به کاربر پیشنهاد داد. بدین منظور سوالات دیگری در خصوص معیارهای غیرالزامی از کاربر پرسیده می‌شود و بر اساس پاسخ‌های کاربر، روش‌های مختلف در این معیارها مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. اگر یک روش در تمامی این معیارها بر سایر روش‌ها غالب بود، سیستم خبره آن روش را به عنوان مناسب‌ترین روش به کاربر پیشنهاد می‌دهد. در غیراین‌صورت یک مسئله تصمیم‌گیری چندمعیاره جدید حاصل می‌شود که هدف آن انتخاب مناسب‌ترین روش بر اساس معیارهای غیرالزامی، از بین روش‌هایی است که در معیارهای الزامی معتبر بوده‌اند. از آن‌جا که مسئله اخیر خود یک مسئله تصمیم‌گیری چندمعیاره است، لذا روشی که برای حل آن بکار می‌رود نیز باید اعتبارسنجی شود. بدین‌منظور از درخت تصمیم موجود در شکل ‏۴-۷ جهت اعتبارسنجی روش حل مسئله اخیر استفاده، و از این طریق روش PROMETHEE-II انتخاب شده است. لذا در حالتی که چندین روش معیارهای الزامی را تامین کرده‌اند، سیستم خبره این روش‌ها را در معیارهای غیرالزامی مورد بررسی قرار داده و با استفاده از روش PROMETHEE-II مناسب‌ترین روش را به کاربر پیشنهاد می‌کند.
سیستم خبره انتخاب روش، علاوه بر پیشنهاد مناسب‌ترین روش به کاربر، فرآیند منطقی تصمیم‌گیری که بر اساس آن روش پیشنهادی انتخاب گردیده است، و همچنین دانش موجود از روش، شامل فرضیات و ویژگی‌ها، و مراحل حل آن را نیز به وی ارائه می‌نماید.
در این تحقیق تلاش گردیده است سیستم خبره پیشنهادی به‌گونه‌ای طراحی شود که قابلیت استفاده در مسائل واقعی را داشته باشد، در ارتباط با کاربر انعطاف‌پذیر بوده و مهمتر از همه نتایج آن معتبر و قابل دفاع باشد.
در پایان خاطر نشان می‌گردد که تصمیم‌گیری یک فرآیند است و در صورتی می‌توان از نتایج حاصل از آن مطمئن بود که تمام مراحل این فرآیند به دقت انجام پذیرد. لذا علاوه بر انتخاب روش مناسب، موارد دیگری نظیر انتخاب گزینه‌های تصمیم‌گیری، تعیین معیارهای ارزیابی، و جمع‌آوری داده‌های مسئله نیز حائز اهمیت است. به جرأت می‌توان ادعا کرد که اثر مراحل اولیه تصمیم‌گیری، نظیر موارد فوق، مهمتر از اثر انتخاب روش تصمیم‌گیری می‌باشد. چرا که یک روش تصمیم‌گیری هر چند به درستی انتخاب شده باشد، اما در صورت ارائه داده‌های نادرست به آن، نتایج نادرستی نیز به همراه خواهد داشت. لذا تاکید می‌گردد که به فرآیند تصمیم‌گیری باید یک نگاه سیستماتیک داشت، و نه جزء نگر.

پیشنهادات

برخی از موضوعاتی که در راستای این تحقیق قابل بررسی بوده و مطالعه آن نتایج مفیدی در بر خواهد داشت، به شرح زیر پیشنهاد می‌گردد:
الف) یکی از مراحل فرآیند تصمیم‌گیری، تعیین وزن‌های معیارهای مسئله تصمیم‌گیری می‌باشد. روش‌های مختلفی در ادبیات موضوع در این خصوص مطرح است. بررسی این‌که هر روش برای چه شرایطی مناسب می‌باشد، یک فعالیت مفید و ارزنده خواهد بود. چه بسا که بین تعیین روش وزن‌دهی و انتخاب مناسب‌ترین روش تصمیم‌گیری وابستگی وجود داشته باشد.
ب) اغلب روش‌های تصمیم‌گیری نیاز به بی‌مقیاس‌سازی یا نرمال‌سازی داده‌های عملکردی دارند. روش‌های مختلفی جهت نرمال‌سازی داده‌ها وجود دارد. از طرفی نحوه نرمال‌سازی داده‌ها بر روی نتایج نهایی روش تصمیم‌گیری موثر می‌باشد. لذا این سوال مطرح خواهد شد که کدام روش نرمال‌سازی معتبر می‌باشد. بررسی و مقایسه روش‌های مختلف نرمال‌سازی می‌تواند پاسخ‌گوی سوال فوق باشد.
ج) همان‌گونه که پیش از این اشاره شد، در رویکرد انتخاب روش هر چه مجموعه بیشتری از روش‌های تصمیم‌گیری را بتوان مدنظر قرار داد، احتمال انتخاب مناسب‌ترین روش نیز بیشتر خواهد بود. لذا پیشنهاد می‌گردد که روش‌های بیشتری را حتی‌الامکان در مجموعه روش‌های موجود در سیستم خبره درنظر گرفت. در این تحقیق تنها بر روی روش‌های MADM قطعی با تصمیم‌گیرنده فردی تمرکز گردیده بود، که این حوزه می‌تواند گسترش یابد.
د) توسعه یک نرم‌افزار حرفه‌ای برای سیستم خبره طراحی شده در این تحقیق، امکان بهره‌برداری از قابلیت‌های مفید این سیستم را افزایش می‌دهد. بدین‌منظور پیشنهاد می‌گردد این سیستم خبره به صورت یک نرم‌افزار حرفه‌ای، مطابق با مشخصات درنظر گرفته شده در این تحقیق، توسعه یابد. در این نرم‌افزار می‌توان علاوه بر تعبیه سیستم خبره پیشنهاد مناسب‌ترین روش، قابلیت‌های دیگری نظیر حل مسئله تصمیم‌گیری را نیز افزود.
ه) هر چه معیارهای درنظر گرفته شده جهت انتخاب مناسب‌ترین روش جامع‌تر باشد، نتایج سیستم خبره نیز معتبرتر خواهد بود. از این‌رو امکان اضافه نمودن معیارهای ارزیابی دیگر نیز به سیستم خبره طراحی شده وجود دارد. به عنوان مثال پدیده برگشت رتبه در استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری، یکی از موضوعاتی است که در ادبیات تصمیم‌گیری چندمعیاره زیاد به چشم می‌خورد. بررسی این پدیده نیازمند یک فعالیت جامع است که در آن علل ایجاد این پدیده شناسایی شده، و عملکرد روش‌های مختلف تصمیم‌گیری در خصوص این پدیده مورد بررسی قرار گیرد. در این‌صورت می‌توان رخداد این پدیده در مسائل تصمیم‌گیری را به عنوان یک معیار جهت ارزیابی روش‌های تصمیم‌گیری در سیستم خبره انتخاب روش منظور نمود.
مراجع ۱

1. – Multiple Criteria Decision Making ↑
2. – International Society on Multiple Criteria Decision Making ↑
3. [] http://www.mcdmsociety.org ↑
4. [] Xu, L. and Yang, J.-B., “Introduction to Multi-Criteria Decision Making and the Evidential Reasoning Approach”, Manchester School of Management, University of Manchester Institute and Technology, Manchester, Working Paper, No. 0106, 2001. ↑
5. [] Bragge, J. , Korhonen, P. , Wallenius, J. and Wallenius, H., “ Bibliometric analysis of multiple criteria decision making/multiattribute utility theory”, ۱۹^th International Conference on MCDM, Auckland, New Zealand, 2008. ↑
6. [] Roman, F., Rolander, N., Fernandez, G. M., Bras, B., Allen, J., Mistree, F.,Chastang, P., Depince, P. and Bennis, F., “Selection without Reflection Is a Risky Business…” , ۱۰^th AIAA/ISSMO Multidisciplinary Analysis and Optimization Conference, AIAA 2004-4429, 2004. ↑
7. [] Eom, H. B., “The Current State of Multiple Criteria Decision Support Systems”, Human Systems Management, Vol. 8, pp. 113-119, 1989. ↑
8. [] Eom, S. B. and Min, H., “The Changing Role of Multiple Criteria in Decision Support Systems”, Human Systems Management, Vol. 11, pp. 137-144, 1992. ↑

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.