– ماهیت، مفهوم و کارکردهای سند
در این مبحث در گفتار نخست در دو بند به ماهیت و مفهوم سند می‌پردازیم و پس از آن در گفتار دوم کارکردهای سند را بیان خواهیم کرد.
گفتار نخست- ماهیت و مفهوم سند
بند نخست- ماهیت سند
در بحث از ماهیت هر چیز، از جوهر و چیستی آن سخن به میان می‌آید، در پاسخ به این سؤال که سند چیست؟ می‌توان گفت سند دلیل برای اثبات امری است که خود از آن حکایت می‌کند؛ به عبارت دیگر سند وسیلۀ اثبات موضوعی است که در آن درج شده و خود به آن رهنمون شده است. البته در برخی موارد ممکن است با توجه به اهمیت آن مورد، برای ثبوت و ایجاد حق وجود سند لازم دانسته شود.
بند دوم- مفهوم سند
در لغت مدرک و نوشته‌ای که قابل استناد باشد و همچنین چیزی که به آن اعتماد کنند، نوشته‌ای که وام یا طلب کسی را معین سازد یا مطلبی را ثابت کند[1] سند گویند.
در اصطلاح حقوق با دو مفهوم از سند مواجه می‌شویم: مفهوم عام و مفهوم خاص. در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.
الف- مفهوم عام سند
به مطلق دلیل(اعم از نوشته و لفظی) گفته می‌شود[2]. هر تکیه‌گاه و راهنمای مورد اعتماد است که بتواند اعتقاد دیگران را به درستی ادعا جلب کند، خواه نوشته باشد یا گفته و اماره و اقرار[3]. در این معنی سند مرادف با دلیل و مدرک است.
ب- مفهوم خاص سند
نوشته‌ای است که در مقام اثبات دعوا یا دفاع از آن، می‌تواند راه وصول به واقعیت باشد؛ چهره خاصی از آن مفهوم عام است که به صورت نوشته درآمده و مکتوب است نه منقول[4].
ماده 1284 ق.م سند را چنین تعریف کرده است: «هر نوشته که در مقام دعوا یا دفاع قابل استناد باشد.».
سند به طور معمول برای اثبات اعمال حقوقی به‌کار می‌رود(مانند اجاره‌نامه و شرکت‌نامه و طلاق‌نامه و سند خرید و فروش) و به ندرت اتفاق می‌افتد که در وقایع حقوقی از این وسیله استفاده شود، چنان‌که برای اثبات تولد و مرگ اشخاص، اسناد ثبت احوال تنظیم می‌شود و سند مالکیت نیز ممکن است بر مبنای تصرف صادر شود[5].
گفتار دوم- کارکردهای سند
بخش راهنمای قانون‌گذاری قانون نمونه تجارت الکترونیکی آنسیترال[6]، کارکردهایی از سند کاغذی را به شرح زیر برشمرده است:
1- فراهم آوردن یک سند خوانا برای همگان.
2- فراهم کردن یک سند که با گذر زمان بدون تغییر باقی بماند.
3- میسر کردن اینکه سند واجد این قابلیت باشد که هریک از طرفین یک نسخه از آن‌را با اطلاعات مشابه نگهداری کند.
4- میسر ساختن تصدیق مندرجات به‌وسیله اسباب امضا.
5- تهیه یک سند در شکلی قابل پذیرش برای مراجع عمومی و دادگاه‌ها.
مهمترین کارکردهایی را که سند تأمین می‌کند به‌طور خلاصه می‌توان این‌چنین برشمرد:
1- کارکرد خوانده شدن؛
2- کارکرد امکان تصدیق مندرجات از طریق امضا؛
3- کارکرد ثبات و دوام؛ و
4- کارکرد دسترسی و امکان ارائه.
[1] – حسن عمید، فرهنگ لغت عمید، نشر اشجع، 1389، .http://www.vajehyab.com
[2] – محمد جعفر جعفری لنگرودی، همان، ص364.
[3] – ناصر کاتوزیان، همان، ص275.
[4] – همان.
[5] – ناصر کاتوزیان، مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1387، ص350.
[6]– UNCITRAL Model Law on Electronic Commerce, Guide to Enactment, para16. Available on: http://www.uncitral.org/pdf/english/texts/electcom/05-89450_Ebook.pdf