مبنای برنامه ریزی است. چرا که نیازها بر مبنای جمعیت سنجیده می‌شود. از اینرو مطالعه جمعیت فعلی، تحولات گذشته و پیش بینی جمعیت آینده از ملزومات طرح‌های مطالعاتی است.مطالعه تحولات جمعیتی محدوده طرح بر اساس آمارهای در دسترس نشان می‌دهد جمعیت محدوده در سال 1365 معادل 15201 نفر بوده است که این میزان در سال 1375 به 16248 نفر افزایش پیدا کرده است. همانطور که ملاحظه می‌شود در طول این دهه تنها 1047 نفر به جمعیت محدوده اضافه شده است. به عبارتی نرخ رشد جمعیت برابر با 64/0 درصد بوده است که این میزان پایین تر از نرخ رشد طبیعی می‌باشد. بر همین اساس، جمعیت محدوده در سال 1385 به 14630 نفر کاهش یافته که در حدود 1618 نفر از جمعیت کاسته شده است. بنابراین نرخ رشد جمعیت در دهه 85-75، برابر 1/1- درصد بوده است.همچنین بر پایه نرخ رشد جمعیت در دهه گذشته و نیز بر اساس مطالعات مشاور، جمعیت سال 1387 معادل 14308 نفر می‌باشد.مطالعه تعداد خانوار در محدوده مطالعاتی در دوره 65-85 نشان می‌دهد، تعداد خانوار در سال 65 معادل 2759، سال 75 معادل 3318 و سال 85 معادل با 3604 می‌باشد. همانطور که ملاحظه می‌شود تعداد خانوار در سال 1385نسبت به سال 75 حدود 286 خانوار افزایش پیدا کرده است. حال آنکه از تعداد جمعیت کاسته شده است. دلیل این موضوع را در می‌توان در کاهش بعد خانوار در بین این دو دهه جستجو کرد. در ادامه به بررسی تحولات بعد خانوار پرداخته شده است.
جدول شماره 4-4: تحولات تعداد خانوار در دوره 65-85 در محدوده مطالعاتی
سال
تعداد خانوار
65
2759
75
3318
85
3604
پیشبینی جمعیت برای سالهای 1395 و 1400 بر پایه جمعیت سال 1385 و با نرخ رشد دهه 85-75 محدوده که برابر با 1/1- درصد می‌باشد، انجام پذیرفت. که به این ترتیب جمعیت محدوده در سال 1395 برابر با 13021 و در سال 1400 معادل 12305 برآورد می‌گردد.
4-6-2- بررسی تحولات جمعیتی حوزه فراگیر(منطقه19) سالهای 1375-1390
رشد جمعیت در مناطق شهرداری تهران همگن نبوده و مناطق حاشیه ای تهران از جمله منطقه 19 دارای رشد بیشتری بوده وشاهد ورود مهاجران بسیاری از نقاط دیگر کشور بوده اند. بر اساس آمارهای رسمی در دسترسی، جمعیت منطقه 19 شهر تهران با افزایشی معادل 58 درصد از 143540 نفر در سال 1359 به 248837 نفر در سال 1385 رسیده است که بخش بزرگ افزایش جمعیت در دوره 65-1359 رخ داده است و تنها حدود 31 درصد آن در دهه 85-1365 اتفاق افتاده است.
جدول شماره 4-5 : تحول شمار جمعیت منطقه 19 تهران
شرح
تعداد جمعیت
تغییرات
متوسط افزایش سالانه
نرخ رشد نسبت به دوره قبل
مطلق
نسبی
سال 1359
143540
—
—
—
—
سال 1365
216318
72778
7/50
12130
07/7
سال 1375
227389
11071
1/5
1107
5/0
سال 1381
239231
11842
2/5
1974
8/0
سال 1385
248837
21448
4/9
2144
1
افزایش 105297 نفری جمعیت منطقه 19 در دوره مطالعه حاصل نرخ رشد سالیانهای در حدود 1/2 درصد بوده است که این میزان در دوره 65-1359 معادل 08/7 درصد در سال، در دهه 75-1365در حدود 5/0 درصد در سال و در دهه 85-1375 در حدود 9/0 درصد در سال بوده است. میزان رشد واقعی جمعیت منطقه 19 در دوره 65-1359 در حدود 4 برابر مقدار متناظر در شهر تهران بوده است و در طول دوره مطالعه نیز اندازه نرخ رشد جمعیت منطقه 72/0 درصد بیشتر از نرخ رشد تهران بوده است.
جدول شماره 4-6 : اندازه رشد سالانه جمعیت منطقه 19 و شهر تهران 1375-1390
رشد
تعـداد جمعـیت
نرخ رشد ( درصد )
1375
1380
1385
1390
1375-1380
1380-85
1385-90
منطقه 19
143540
216318
227389
248837
07/7
5/0
1/2
شهر تهران
5443721
6042584
6758845
7705036
75/1
13/1
34/1
ارقام جدول 2-4 نشان می‌دهد که پس از رشد بسیار زیاد 7 درصدی جمعیت منطقه در دوره 1375-1385 که همراه با بیشترین میزان ساخت وساز مسکونی بوده است (تعداد واحدهای مسکونی معمولی منطقه در مدت 6 سال دو برابر شده است)،کاهش چشمگیری در اندازه نرخ رشد جمعیت به وجود آمده و اندازه نرخ رشد به 5/0 رسیده که کمتر از نرخ رشد طبیعی جمعیت است، در نتیجه می‌توان تغییرات جمعیتی منطقه را به دو دوره متفاوت تقسیمبندی کرد :
• در دوره 1375-1385، منطقه مهاجر پذیر بوده است و از دلایل عمده چنین مشخصهای، آزاد شدن محدوده 25 ساله تهران و هجوم مهاجران جویای کار از شهرستانها به طرف تهران است. میزان باروری بالای زنان در سالهای پس از انقلاب و خاستگاه روستایی در حدود 30 درصد از جمعیت منطقه نیز می‌تواند یکی دیگر از دلایل رشد بیرویه جمعیت در این دوره باشد.
• در دهه 85-1375، منطقه نه تنها مهاجرپدیر نبوده است بلکه تعدادی از جمعیت حاصل از رشد طبیعی خود را نیز از دست داده است و با عنایت به رشد 5/0 درصدی جمعیت، تبدیل به منطقه ای مهاجر فرست شده است.
در سالهای 1385-1390 نیز وضعیت مشابه دهه قبل بوده و تنها نرخ رشد آن از 5/0 درصد به 9/0 درصد افزایش پیدا کرده است.
4-6-3- مطالعه تحولات جمعیتی و بعد خانوار در محدوده مطالعاتی
آمارهای در دسترس حاکی از کاهش بعد خانوار در محدوده مطالعاتی طی دهه‌های اخیر است. بر پایه آمار سال 1375 حدود 15201 نفر در قالب 2759 خانوار در محدوده طرح ساکن بوده اند که به این ترتیب بعد خانوار آن 5/5 نفر در خانوار محاسبه می‌شود. در سال 1385، حدود 16248 نفر جمعیت در قالب 3318 خانوار ساکن بوده اند که بعد خانوار 9/4 بدست می‌آید و همچنین در سال 1390، 14630 نفر جمعیت در قالب 3604 خانوار ساکن بوده اند که بعد خانوار 06/4 محاسبه می‌شود. بنابراین بعد خانوار در محاسبه دوره 75، 85 و 90 با کاهش مواجه بوده است و از 5/5 به 06/4 رسیده است.
جدول شماره 4-7: تحولات بعد خانوار طی 86-1365
سال
بعد خانوار
75
5.5
85
4.9
90
4.06
4-6-4- مطالعه ترکیب سنی و جنسی جمعیت و نحوه توزیع آن در محدوده مطالعاتی
بر پایه سرشماری سال 1385، محدوده دارای 14630 نفر جمعیت می‌باشد که از این تعداد جمعیت، 3444 نفر معادل 54/23 درصد جمعیت در گروه سنی 14-0 سال، 10539 نفر معادل 72.04 درصد از ساکنین در گروه سنی 64-15 سال و 647 نفر معادل 4.42 درصد از جمعیت در گروه سنی بالای 65 سال قرار دارند. با توجه به این که 95.58 درصد از ساکنین در گروه سنی 64-0 سال می‌باشند، این می‌تواند بیانگر جوانی جمعیت و بالا بودن میزان جمعیت فعال اقتصادی در محدوده باشد. همچنین مطالعه هرم سنی و جنسی به خوبی جوانی بافت را به تفکیک گروههای سنی و جنسی به نمایش می‌گذارد. جدول و نمودار زیر به خوبی مبین این موضوع است.
جدول شماره 4-8: جمعیت محدوده به تفکیک گروههای سنی پنج ساله و جنس (1385)
گروههای سنی
مرد
زن
4-0
657
542
9-5
535
503
14-10
617
590
19-15
917
897
24-20
1148
1068
29-25
1052
797
34-30
637
531
39-35
518
366
44-40
329
382
49-45
322
385
54-50
283
253
59-55
198
197
64-60
140
119
بالای 64
334
313
جمع
7687
6943
نمودار شماره 4-3: هرم سنی و جنسی محدوده
بررسی نحوه پراکنش گروههای سنی جمعیت در محدوده نشان می‌دهد که همه گروههای سنی به طور یکنواخت در محدوده توزیع شدهاند. (رجوع شود به نقشه شماره 116جمعیتی).همچنین مطابق سرشماری سال 1385، از مجموع 14630 نفر جمعیت محدوده، 6943 نفر زن و 7687 نفر مرد می‌باشند و نسبت جنسی جمعیت 110 می‌باشد که نرمال می‌باشد. بررسی نحوه پراکنش توزیع جنسی در محدوده نشان می‌دهد زنان و مردان بطور یکنواخت در محدوده توزیع شده اند.
4-6-5- مبدأ مهاجرت ساکنین
مطالعه مبداء مهاجرین امکان شناخت فرهنگ، روحیات و تاریخ ساکنین را فراهم میسازد تا دقیقتر به تحلیل مسائل اجتماعی موجود در محدوده پرداخته شود و متناسب با فرهنگ بومی ساکنین برنامهریزی گردد. علاوه بر این شناخت و مطالعه نقطه مبداً و مقایسه آن با نقطه مقصد عوامل دافعه و جاذبه را روشن میسازد. بنابراین می‌توان راهحلی پایدار برای ماندگاری جمعیت ارائه داد. مطالعه پرسشنامهای از مجموع خانوار مهاجر از شهرستانهای دیگر به این محدوده نشان می‌دهد 69.9 درصد ساکنین ترک زبان می‌باشند و در این میان شهر اردبیل با 22.1 درصد از جمعیت مهاجر در رتبه اول و شهرهای میانه، زنجان، سراب، همدان و اراک به ترتیب با 20.4 درصد، 14.6 درصد، 11.1 درصد، 1.8 درصد و 1.8 درصد در ردههای دوم تا پنجم قرار دارند.16.4 درصد از ساکنین نیز از سایر نقاط کشور می‌باشند.علاوه بر این تعداد 9.3 درصد نیز در این زمینه اظهارنظری نکردهاند.
جدول شماره 4-9 : بررسی شهرهای مبدأ مهاجرین در محدوده مطالعاتی
شهر مبدا مهاجرت
درصد
همدان
1.8
سراب
11.1
اردبیل
22.1
میانه
20.4
زنجان
14.6
اراک
1.8
سایر نقاط کشور
16.4
افغانستان
2.7
جمع
90.7
بی پاسخ
9.3
جمع کل
100
4-6-6- بررسی مدت اقامت مهاجرین در محل قبلی سکونت
بررسی مدت اقامت مهاجرین در سکونتگاه قبلی نشان می‌دهد که تنها 9 درصد مهاجرین کمتر از10 سال در اقامتگاه قبلی ساکن بودهاند. همچنین 15.9 درصد آنها بین 11-30 سال و 75.1 درصد نیز بیشتر از 30 سال در محل قبل خود ساکن بودهاند. این ارقام نشان می‌دهد محدوده به اندازه کافی از جاذبه لازم برخوردار بوده است. برای فردی که بیش از 10 سال در محلی ساکن بوده است جدایی از آن نیاز به انگیزه‌ای بالا دارد که میبایست از عوامل ارضاء آن در محدوده وجود داشته باشد. در قسمتهای بعدی به بررسی این موضوع پرداخته خواهد شد.
جدول شماره4- 10: بررسی میزان اقامت مهاجرین در سکونتگاه قبلی
موضوع
درصد
0- 5 سال
6.2
6-10 سال
2.8
11-20 سال
4.8
21-30 سال
11.1
بالای 30 سال
75.1
بیپاسخ
جمع کل
100
4-6-7- مدت زمان سکونت (سابقه سکونت) ساکنین
سابقه سکونت در محدوده شاخصی است که وضعیت اجتماعی محدوده را از لحاظ دگرگونی قومی و فرهنگی نشان می‌دهد.سابقه سکونت بیشتر نمایانگر ترکیب اجتماعی همگنتر ساکنان و تعلق بیشتر آنها به سکونت در محدوده می‌باشد. اقامت طولانی در محدوده سبب به یاد ماندن خاطرهها در اذهان می‌شود و جدایی از آنها را دشوار میسازد و این خود ماندگاری و تعلق بیشتر به محدوده را تقویت میکند. در محلاتی که سابقه سکونت کمتر است بافت اجتماعی ناهمگن، تنوع قومی زیاد و احتمالاً علاقه و دلبستگی به محیط کم و جدایی از آن آسان است. این عوامل همگی موجب میشوند تا محدوده به ظرفی که مدام پر و خالی می‌شود تبدیل گردد که برنامهریزی برای آن آسان نیست. بر اساس مطالعات میدانی انجام شده در محدوده مطالعاتی 60.2 درصد ساکنین معادل با 174 خانوار سابقهای بیش از 10 سال سکونت را دارند، که درصد بالایی بوده و حکایت از ماندگاری و تعلق به محیط محدوده است.از 39.8 درصد باقیمانده، 31.1 خانوارها پاسخ نداده، الباقی 3.1 درصد بین 6-10 سال و 5.5 درصد کمتر از 6 سال سابقه سکونت دارند. جدول ذیل نشاندهنده قدمت سکونت در محدوده می‌باشد.
جدول شماره 4-11: بررسی وضعیت قدمت سکونت در محدوده مطالعاتی
موضوع
درصد
0-5سال
5.5
6-10سال
3.1
11-20سال
10.4
21-30سال
30.1
بالای 30سال
19.7
بیپاسخ
31.1
جمع کل
100
4-6-8- توزیع مکانی اجتماعات غیررسمی در محدوده قانونی منطقه 19
بطور خلاصه و در یک جمع بندی از عوامل وعلل اصلی شکل گیری و تحولات کالبدی منطقه، در مقایسه عوامل داخلی و خارجی، می‌توان چنین اظهار نظر نمود که عوامل خارجی بسیار مؤثرتر