یکی از انواع روشهای تحقیق توصیفی (غیر آزمایشی)، تحقیق همبستگی است. تحقیقات همبستگی را می توان بر حسب هدف به چند دسته تقسیم کرد: الف) مطالعه همبستگی دو متغیری ب) تحلیل رگرسیون ج) تحلیل ماتریس همبستگی یا کوواریانس. در بعضی بررسی ها مجموعه همبستگی های دو متغیری متغیرهای مورد بررسی، در جدولی به نام ماتریس همبستگی یا کوواریانس تحلیل می شود، از جمله تحقیقاتی که در آنها ماتریس همبستگی یا کوواریانس تحلیل می شود، تحلیل عاملی و مدل معادلات ساختاری است. در تحلیل عاملی هدف تلخیص مجموعه ای از داده ها یا رسیدن به متغیرهای مکنون (سازه ها) و در مدل معادلات ساختاری، آزمودن روابط ساختاری مبتنی بر نظریه ها و یافته های تحقیقاتی موجود است. در تحقیقاتی که هدف، آزمودن مدل خاصی از روابط بین متغیرهاست، از تحلیل مدل معادلات ساختاری یا مدلهای علّی استفاده می شود. در این مدل داده ها به صورت ماتریس کوواریانس یا همبستگی در آمده و یک مجموعه معادلات رگرسیونی بین متغیرها تدوین می شود. چنانچه در مدل برای هر متغیر، بیش از یک نشانگر استفاده شود، مدل شامل مولفه اندازه گیری نیز می شود. تحلیل مدل معادلات ساختاری، برآوردهایی از پارامترهای مدل (ضرایب مسیر و جملات خطا) و چند شاخص نیکویی برازش فراهم می آورد (سرمد، بازرگان و حجازی، 1386). از آنجا که پژوهش حاضر به منظور شناخت متغیرهای موثر بر آمادگی اعتیاد در جمعیت دانش آموزان طراحی شده است، در این پژوهش سعی بر آن شد که با استفاده از مدل طراحی شده بر اساس مبانی نظری و یافته های تحقیقاتی گذشته، مجموعه ای از روابط بین متغیرهای موجود در نمودار مسیر را با استفاده از مدل معادلات ساختاری، تحلیل و در واقع متغیرهای موثر بر آمادگی اعتیاد در جمعیت دانش آموزان را در قالب یک مدل علّی بررسی ، پیش بینی و تحلیل گردد. بنابراین، با توجه به اینکه برای بررسی چنین مدلهای علّی از روش آماری پیشرفته مدل معادلات ساختاری که در تحقیقات همبستگی کاربرد دارد، استفاده شده است، این پژوهش، نیز با در نظر گرفتن اهداف موجود در آن از نوع تحقیقات همبستگی به شمار می آید که با رویکرد مدل معادلات ساختاری مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
روش اجرای پژوهش
مدل یابی معادله ساختاری یک تکنیک تحلیل چندمتغیری بسیار کلی و نیرومند از خانواده رگرسیون چندمتغیری و به بیان دقیق تر بسط مدل خطی کلّی است که به پژوهشگر امکان می دهد مجموعه ای از معادلات رگرسیون را به گونه هم زمان مورد آزمون قرار دهد. مدل یابی معادله ساختاری یک رویکرد آماری جامع برای آزمون فرضیه هایی درباره روابط بین متغیرهای مشاهده شده و مکنون است، که گاه تحلیل ساختاری کوواریانس، مدل یابی علّی و گاه نیز LISREL نامیده شده است. اما اصطلاح غالب در این روزها، مدل یابی معادله ساختاری یا به گونه خلاصه SEM است. نرم افزار SEM به عنوان یکی از پیشرفت های روش شناختی نویدبخش در علوم اجتماعی و علوم رفتاری (بنتلر ، 1980، به نقل از هومن، 1385) می تواند مدلهای سنتی را مورد آزمون قرار دهد و در عین حال امکان بررسی روابط و مدل های پیچیده تری مانند تحلیل عاملی (تأییدی ) و تحلیل سریهای زمانی را نیز فراهم و کاربرد داده های همبستگی، آزمایشی و غیرآزمایشی را برای تعیین میزان موجه بودن مدلهای نظری در یک جامعه به خصوص امکان پذیر سازد. جهت کسب اطلاعات بیشتر می توان به کتاب هومن (1385) مراجعه نمود.
تحلیل آماری و راهبرد الگویابی
روش های آماری عبارتند از: 1) آمار توصیفی شامل میانگین، انحراف معیار و همبستگی میان متغیرها و 2) الگویابی معادلات ساختاری است.
تمامی تحلیل ها با استفاده از نرم افزارهایSPSS-16 و AMOS-16 انجام شد. جهت تعیین کفایت برازش الگوی پیشنهادی با داده ها، ترکیبی از شاخص های برازندگی به شرح زیر مورد استفاده قرار گرفتند: مقدار مجذور کای (2χ)، شاخص برازش تعدیل شده (NFI)، شاخص برازش مقایسه ای (CFI)،شاخص نیکویی برازش (GFI)، شاخص نیکویی برازش اصلاح شده (AGFI)، ریشه میانگین مجذور پس ماند ها (RMSEA) (ارشدی، 1386). نهایتاً، برای آزمون ضرایب اثرات غیر مستقیم با یک متغیر میانجی و دو متغیر میانجی یا میانجی سلسله ای در مدل از آزمون بوت استراپ استفاده شده است. معنیداری فرضیه های این پژوهش در سطح آلفای 05/0 قرار داده شد.