تحلیل عاملی اکتشافی، آیت الله جوادی آملی

نگارنده در این رساله بر این است که مسایل فقهی مهریه را با توجه به مفاد آیات استخراج شده، تشریح نماید احکامی مانند مقدار مهر، اقسام آن، وضعیت آن در قبل و بعد از دخول و همچنین احکام عدم تعیین مهریه در هنگام عقد نکاح.
5-بررسی وضعیت حقوقی مهریه‌های غیر مقدورالتسلیم در حقوق ایران (امیدی،1389)
توافق بر تعیین مهر، توافقی است تبعی و پیوستگی آن با عقد نکاح از رابطه شرط و عقد نیز کمرنگتر است. زیرا نه خود عقد و نه التزام به آن بر حسب انشا وابسته به پرداخت مهر نیست. با توجه به اینکه مهریه در زمره حقوق خاصه زوجه به شمار آمده و نقش بسزایی در روابط زوجین ایفا میکند و نظر به اینکه یکی از مشکلات اساسی مرتبط با مهر، غیر مقدور التسلیم بودن مهریههای تعیینی میباشد، لذا بررسی اینکه آیا وجود قدرت و توانایی زوج در تعیین مهر میتواند از جمله شرایط صحی مهر باشد یا نه بسیار مهم جلوه میکند. دراین پژوهش به دنبال اثبات این امر بوده که قدرت بر تسلیم از شرایط عمومی قراردادهاست و تفاوتی در این زمینه میان عقود اصلی و قراردادهای تبعی مثل شرط ضمن عقد و مهر وجود ندارد.
6- بررسی نظریات شهید ثانی در باب مهریه با اتکاء به کتاب مسالک الافهام و تطبیق آن با قانون مدنی(سعیدی مقدم،1388)
بررسی نظریات شهید ثانی در مهریه با اتکاء به کتاب مسالک الافهام و تطبیق با قانون مدنی، عنوان رسالهای است که با تکیه بر نظریات شهید ثانی و تطبیق با قانون مدنی، احکام مربوط به مهر و دلایل احکام را بررسی و تبیین نموده است. در این رساله که در چهار فصل تنظیم شده راجع به تعریف مهر، موضوع مهر، مقدار و شرایط موضوع مهر و سایر موارد مربوطه از دیدگاه شهید ثانی و قانون مدنی، بحث و بررسی شده است. مشهور فقهاء امامیه و شهید ثانی مهر را مالی دانستند و طی به مباشرت با عقد نکاح یا از بین بردن بضح قهری، بر مرد واجب دانستهاند، ولی قانون مدنی راجع به مهر تعریف خاصی ارائه نداده است. قانون مدنی راجع به مقدار مهر، موضوع و شرایط موضوع مهر از مشهور فقهاء امامیه متابعت نموده است. پیرامون متفرعات مهر از جمله عوامل استقرار مهر بر ذمه مرد، معیوب و تلف شدن مهر، جعل شرط در مهر و عقد نکاح، وضعیت مهر در صورت وقوع طلاق قبل و بعد از دخول، وجود حق حبس برای زن قانون مدنی با تبعیت از نظر مشهور فقهاء، به صراحت مواردی را ذکر کرده است. پیرامون اختلافات حاصله بین زوجین راجع به مهر، مقدار مهر و صفت آن همچنین راجع به اختلاف در وقوع نزدیکی و عدم وقوع نزدیکی، بین فقهاء اختلاف نظر است.
7- شروط ضمن عقد نکاح با تکیه بر شرط عندالاستطاعه بودن مهریه (کردکردستانی، 1389)
هدف بر این است تا با نگاهی درباره شروط ضمن عقد نکاح و نظرات فقها و حقوقدانان وضعیت حقوقی این شروط بررسی شده و با تمرکز بر دو بند جدید در عقدنامهها قصد اصلی مسئولین برای درج این دو بند مورد توجه قرار گرفت و در نهایت مشخص گردد آیا شرط عندالاستطاعه بودن مهریه قابل پذیرش است؟
8- بررسی مهریه، حدود و احکام آن در فقه امامیه(فلاحی،1380)
هدف از تدوین این پایاننامه علاوه بر پژوهش فقهی در خصوص حدود و احکام موضوع، بررسی تاریخچه، فلسفه حقیقی مهر از منظر اسلام، انتقاد به وضع مهریههای کنونی، اهمیت انتخاب موضوع و تنظیم تمام موارد و فروعات مربوط به آن میباشد. هر چند که مبنای بحث فقه امامیه میباشد، اما در پارهای از موارد به مواد قانونی و نظرات خاص حقوقدانان در این زمینه نیز اشاره شده است تا رساله مذکور در حد توان از هر حیث کامل و جامع باشد. علاوه بر این که گستردگی مطالب بسیار فراوان بود، اما سعی بر آن شده که تمام موارد در چهار فصل تهیه گردند که فصل اول شامل کلیاتی چون بررسی کلمه، اسما مترادف و تاریخچه مهر میباشد. در فصل دوم به بیان اقسام، احکام و فروعات پرداخته شده است. در فصل سوم به یکی از مسائل جدید و بسیار مهم یعنی تقویم مهریه به نرخ روز همت گردیده و نهایتاً در فصل چهارم، پیام، ضمائم، نتیجهگیری و کتابنامه عنوان شده است.
9- آسیب شناسی مهریه و عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر آن(قلی زاده، 1390)
هدف این پژوهش بررسی وضعیت مهریهی دانشجویان متاهل، شناسایی آسیبهای ناشی از مهریه و عوامل فرهنگی اجتماعی موثر بر آن بود. روش پژوهش از نوع توصیفی – پیمایشی بود که در مورد 180 نفر نمونهی آماری از مجموع 530 نفر دانشجویان متاهل در دانشگاه آزاد اسلامی واحد فلاورجان که به گونهی نمونهگیری طبقهای انتخاب شده بودند، انجام گرفت. ابزار اندازهگیری، پرسشنامهی محقق ساخته بود که در سه بخش اطلاعات جمعیتشناختی، شناسایی آسیبهای ناشی از مهریه و شناسایی عوامل آسیبزا در مقیاس لیکرت تنظیم گردید. پایایی پرسشنامه براساس آلفای کرونباخ، برابر 89/0 در شناسایی آسیبها و 86/0 در شناسایی عوامل آسیبزا برآورد شد. دادههای پژوهش با استفاده از روش تحلیل عاملی تجزیه و تحلیل شد. یافتههای بدست آمده از تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد که مهریه سبب ایجاد آسیبهای خانوادگی، آسیبهای اجتماعی، آسیبهای اقتصادی و آسیبهای فرهنگی به ترتیب با ضریب کفایت نمونهگیری 82/0، 66/.، 64/. و 73/0 میشود. همچنین، یافتههای بدست آمده از آمار استنباطی نشان داد که عوامل اجتماعی(شامل:چشم و همچشمی، جایگزین شدن ارزشهای مادی به جای ارزشهای معنوی، وجود عشق های رمانتیک، تاخیر در پرداخت یا عدم پرداخت مهریه، عدم شناسایی توانمندیهای زنان، افزایش شان و منزلت اجتماعی) ( با میانگین 35/3)، عوامل اقتصادی( شامل:ارتباط مهریه با شغل
، میزان دارایی و تمکن اقتصادی داماد، تاثیر سبک زندگی خانوادهها بر مهریه، ارتباط مهریه با افزایش حقوق، افزایش تشریفات و هزینههای زندگی، افزایش قیمت سکه و طلا ) (با میانگین 33/3) بیش از حد متوسط و عوامل فرهنگی(شامل : توجه به موقعیت خانوادگی ؛ تحصیلات؛ ثروت و شغل، رواج جمله چه کسی مهر را داده و چه کسی گرفته، ناآگاهی زنان نسبت به حقوق مدنی و قوانین ازدواج، دخالت نداشتن دختران در تصمیمگیری در مورد مهریه) (با میانگین 99/2) در حد متوسط بر وضعیت مهریه موثر بودند.
10- پایش جامعه شناختی مهریه(یوسف زاده،1384)
این نوشتار با تعریف لغوی مهریه، به مفهوم هدیه داماد به هنگام عقد به عروس، بیان میشود که سنت پرداخت مهریه ضمن چیزی مشابه آن، یک سنت دیرپا و کهن از نظام‌های مختلف حقوقی خانواده در بین تمدن‌های پیشین بوده است. از جمله کارکردهای اجتماعی مهریه، ارضای نیاز فطری، بیمه اجتماعی، احساس امنیت نسبت به آینده و ارزش نمادین ذکر شده است و در ادامه مطرح می‌شود که در عصر کنونی مهریه علیرغم سفارش به سبک گرفتن میزان آن در حال افزایش است که پیامدهایی از جمله تغییر در نوع همسرگزینی، کاهش نرخ ازدواج، ایجاد خصومت و دشمنی، احتمال سوداگری و موارد دیگر به همراه دارد. در پایان پیشنهاداتی جهت کنترل روند افزایش مهریه در ایران ارائه شده است.
11- بررسی رابطه میزان مهریه و احساس امنیت در زنان متاهل شهر تهران در سال (1390-1388)(نوراله زاده،1390)
با توجه به افزایش میزان مهریه در سالهای اخیر پژوهش حاضر درصدد است که تا رابطه احساس امنیت و میزان مهریه در زنان متاهل شهر تهران در سال تحصیلی 1390-1388 مورد مطالعه قرار دهد. براین اساس با استفاده از نظریه چلبی درباره احساس امنیت به عنوان چارچوب نظری به بررسی رابطه آن با میزان مهریه پرداخته است. به این منظور تعداد 400 پرسشنامه به روش پیمایش و بر اساس روش نمونهگیری خوشهای چند مرحله ای در 3 منطقه شهر تهران اجرا گردیده است. در روش کیفی یک سری سوالات باز پاسخ در پرسشنامه گنجانده شده است. همچنین مطالعه اکتشافی از طریق مصاحبه نیمهاستاندارد از سردفترداران سابقهدار محضرخانههای ازدواج به شیوه نمونهگیری اتفاقی در سه منطقه شمال مرکز و جنوب تهران صورت گرفته است.
2-2: مبانی نظری پژوهش
1-2-2: مقدمه
آیت الله جوادی آملی در کتاب ارزشمند زن در آیینه جمال و جلال، اینگونه در خصوص مهریه سخن میگوید: «خداوند بعد از آفرینش آدم، حوا را به طور نوظهور پدید آورد…آدم بعد از آگاهی از خلقت وی از پروردگارش پرسید: این کیست که قرب و نگاه او مایه انس من شده است؟ خداوند فرمود: این حواست. آیا دوست داری که با تو و مایه انس تو باشد و با تو سخن بگوید و پیرو تو باشد؟ آدم گفت: آری، پروردگارا، تا زندهام سپاس تو بر من لازم است؛ آنگاه خداوند فرمود: از من ازدواج با او را بخواه؛ چون صلاحیت همسری تو را جهت تامین علاقه جنسی نیز دارد و خداوند شهوت جنسی را به او عطا نمود…؛ سپس آدم عرض کرد: من پیشنهاد ازدواج با وی را عرضه میدارم، رضای شما در چیست؟ خداوند فرمود: رضای من در آن است که معالم دین مرا به او بیاموزی»(جوادی آملی، 1387: 43). با این مقدمه، نگاهی به یکی از آداب و رسومِ شناخته شده ازدواج، در بسیاری از فرهنگهای جهان، رسم پرداخت مهریه به زن یا بستگان او، توسطِ شوهر است. این رسم با چشمپوشی از تفاوتهای موجود، افزون بر فرهنگهای آفریقایی، چینی و ژاپنی، در فرهنگِ مسلمانان نیز پذیرفته شده و امروز کاملاً رواج دارد. البته هنگامیکه به موضوع مهریه از دریچهی تفسیرهای منفی نگریسته شود و از آن به عنوان «بهای خرید زن» تلقی گردد، زمینهی این پرسش فراهم میگردد که آیا از منظر جامعهشناسی جنسیت، این رسم نمادی از نابرابری جنسیتی و بردگی زنان است یا توجیه دیگری دارد(بستان، 1388: 19).
قبل از ظهور مکتب اسلام، مهریه بیشتر قیمت یا بهایی بود که جهتِ خریداری زن از اولیای وی، پرداخت میگردید و یا عوضی بود که مرد در قبالِ انتقال زن از خانه پدری به خانه همسری متحمل میشد. لذا اگرچه مهریه از احکام تاسیسی در اسلام محسوب نمیشود، امّا سیمای خاص آن در اسلام، بر تمامی عقاید جاهلی رنگ بطلان کشید؛ چنانچه مهریه، موقعیت خاصی یافت؛ شکل جدیدی به خود گرفت؛ تحفهای معنوی و روحانی شد(اگرچه در قالب نقدینه و اموال مادی)، تحفهای آسمانی شد از جانب مرد طالب همسر در نهایت صداقت و صفای باطنی(صداق)، هدیهای شد از ناحیه مرد بر قدوم شریک و همسر آینده. اگر باور داشته باشیم که مهریه هدیه مرد به زن است آنچنان که خداوند متعال فرموده است، آیا جایی برای تعیین کمیت و کیفیت آن (چنانکه امروزه متعارف گردیده) و بحث و نزاع پیرامون آن باقی میماند و آیا غیر از این است که با این برخوردها، بهطور غیرمستقیم در پی تعیینِ قیمت زوجه هستیم؟ همچنین آیا با این اعمال، مهریه را که صرفاً جهت ارزشگذاری به زن از جانب خداوند وضع شده است، در حد یک معامله تنزل نمیدهیم؟ و چگونه میتوان پذیرفت که دلیل ناآگاهی مردم به سنگینی مهریه به عنوان عامل بازدارنده از طلاق و موجب تحکیم بنیاد خانواده دلیلی عقلایی باشد؟ آیا بعد از گذر سالهای متمادی از عصر جاهلیت، امروزه ما مروّج نکاحهای ابتداعی دیگر، با شکل و ظاهری جدید نیستیم؟ در این شکل از ازدواجها به مهریه به عنوان، ارج و احترامی است که مرد برای زن قائل است و مظهر تعهد شوهر، برای تامین زندگی زن میباشد، نگریسته نمیشود، چرا که گاهی مهر به عنوان یک تضمین ازدواج، که معمولاً هنگام انحلال ازدواج مطا
لبه میشود، مانع گسستن پیوند زناشویی میگردد و تضمینی برای دوام ازدواج بهشمار میآید.
قانون مدنی میگوید: «هرگاه، مرد بخواهد، میتواند همسر خود را بدون دلیل طلاق دهد». در برابر اراده مطلق مرد مبنی بر طلاق، قانون مواردی چون مهریه، نفقه و اجرت المثل و… را در نظر گرفته است. در صورت وقوع طلاق نیز، گاهی مالی که زن به عنوان مهر میگیرد، در زندگی او بسیار موثر است و مانع پریشانی و استیصال وی میگردد. اما «نتایج تحقیقات اولیه و اکتشافی، نشان میدهد که امروزه، مهریه در شمار یکی از معضلات و موانع مهمِ ازدواج محسوب میشود وهمین امر موجب شده است تا بسیاری از جوانان، از هراس این موضوع نتوانند برای ازدواج قدم جلو گذاشته و پای سفره عقد بنشینند؛ و یا اینکه چه بسیار اتقاق افتاده است که مجلسِ خواستگاری به سبب عدم توافق طرفین به نتیجه مطلوب نرسیده و به جای پیوند، حاصلی جز حسرت و نفرت در پی نداشته باشد(شرفشاهی، 1389: 6).
جای دریغ دارد که گفته شود، گاه در مجالسِ خواستگاری مطالبی در خصوص مهریه مطرح میشود که مغایر شئون اخلاقی است؛ و چنین مجلسی که میتواند به عنوان یکی از زیباترین و خاطرهانگیزترین شبهای زندگی یک انسان باشد، ناگهان چنان طعم تلخ و رنگِ جهنمی به خود میگیرد که، طرفین در تمام مدت طول عمر خود سعی در فراموش کردن آن دارند. گاه در برخی از مجالس خواستگاری چنان فضایی فراهم میشود که گویی به جای حرکت در طریق میثاقی مقدس، در تنگنای حجرهای در بازار معاملهای در جریان است و در جریان چانهزنیها بر سر افزایش یا کاهش مبلغ مورد نظر سخنانی گفته میشود که در شان آدمی نیست.
گاه در همین مجالس خواستگاری، حرفهایی زده میشود که بوی اهانت و تحقیر دارد و یا اتفاقهایی رخ میدهد که بسیار خفتبار و تحمل ناپذیر است؛ و لذا این موضوع، مقدمهای میشود برای آغاز کینهها و کدورتهایی که همچون زخمی کهنه وچرکین هیچگاه التیام نمیپذیرد. در این حالت مهریه، به جای آنکه پشتوانه محکمی برای سعادت آینده باشد وسیلهای میشود که برای یادآوری خاطرات ناخوشایند وبه تبع آن حس انتقام، بیمهری و بیحرمتیها قدم به عرصه نهاده و رویاهای زیبای آینده را به تاراج میبرد.