روایات متعددی از گفتار و سیره معصومین(ع) وجود دارد که به اینگونه تقسیم کار جنسیتی مهر تایید زده و زنان را در مقام خانه داری و رسیدن به امور منزل مورد ستایش قرار می دهند. در تقسیم نقش‌ها در دین اسلام، گویا چنین مورد نظر بوده است که وجهه اصلی همت زن، خانه و خانواده باشد. تقاضای علی(ع) و فاطمه(س) از پیامبر اکرم(ص) در زمینه تقسیم‌بندی فعالیت‌ها و احاله کارهای درون خانه به فاطمه(س) و فعالیتهای بیرون خانه به علی(ع) (وسائل الشیعه: ج20، ص172 ؛ مستدرک الوسایل: ج13، ص48). نشان تفکیک جنسیتی فعالیت‌هاست (حق شناس،84:1389). و نیز پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «هر زنی غذایی گوارا برای شوهرش تهیه کند، خدا در بهشت خوراکی های گوناگون برای او خلق کند و گوید: بخور و بنوش در مقابل آن زحمت ها که در دوران گذشته کشیده ای» (مستدرک الوسائل: ج14، ص245). امام صادق(ع) می فرمایند: «بهترین زنان شما زنی است که خوشبو و خوش دستپخت باشد» (وسائل الشیعه: ج14، ص15).
4- تحصیل
از آنجا که حق آموزش و تحصیل، از حقوق طبیعی و فطری انسانی محسوب شده و هیچ ارتباطی با زنانگی و مردانگی ندارد، اسلام نیز با نگرش متین و متقن برای حق تحصیل و آموزش زن و مرد ارزش بسیار ویژه ای قائل شده است. لذا فعالیت اجتماعی دیگری که در جامعه اسلامی برای زنان نه تنها مجاز شمرده شده بلکه مورد تاکید و ترجیح واقع شده است، امر تحصیل و طلب علم است. این نقش خطیر اجتماعی برای زنان همانند مردان فرض گرفته شده و تحصیل علم و کسب دانش از احکامی است که زن و مرد در آن مشترک بوده و هرگز دین اسلام جنس را سدّ راه دانش اندوزی نمی داند. «البته مراد از حق یکسان در تعلیم و آموزش، این نیست که حتماً نوع تعلیم آموزش و اهداف آن نیز در همه موارد باید برای زن و مرد یکسان باشد» (مستقیمی،9:1380).
اما از آنجایی که شمار دانشمندان زن در تاریخ نظام آموزش اسلامی در مقایسه با مردها کمتر است، بعضی پنداشته اند در اسلام محدودیتی درباره تحصیل زنان و دختران وجود دارد در صورتی که این تصور غلطی است و تمام آیات و روایاتی که درباره تحصیل علم و دانش وارد شده، همانند «یاایهاالناس» و «یاایهاالذین آمنوا» عمومی است و شامل زن ها هم می شود و قرآن کسانی را که دارای علم هستند با کسانی که جاهل می باشند برابر نمی داند (قرآن کریم، زمر:9). احادیث و روایات زیادی در باب طلب و تحصیل علم برای مسلمانان و مومنان اعم از زن و مرد در کتب روایی معتبر نقل شده است که معروفترین آنها عبارتست از:
قال رسول الله(ص) : «طَـلَبُ الْعِلْمِ فَریضَهٌ عَلى کُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسلِمَهٍ»
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «فراگرفتن علم برای هر مرد و زن مسلمان واجب است» (بحارالانوار: ج1، ص177 ؛ الحیاه: ج1،ص70 ؛ میزان الحکمه: ج8، ص28 ؛ کنزالفوائد: ج2، ص107).
همچنین روایات بسیار زیادی از زبان معصومین(ع) در فضیلت علم آموزی و تحصیل برای مسلمانان و مومنان در منابع روایی معتبر به چشم می خورد (وسائل الشیعه: ج21، ص487 ؛ بحارالانوار: ج103، ص249 ؛ الکافی: ج1، ص30 ؛ کنزالعمال: ج13، ص151؛ مستدرک الوسایل: ج12، ص201 ؛ غررالحکم و دررالکلم: ص44، ح107 ؛ نهج البلاغه: ص469، ح5 ؛ نهج الفصاحه: ص600 ؛ امالى صدوق: ص 616).
علاوه بر احادیث و روایات منقول از رسول اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) پیرامون فضیلت علم برای مرد و زن مسلمان، موارد متعددی از سیره آنان و زنان و دختران این بزرگواران در روایات تاریخی مستند به چشم می خورد که مبیین تلاش زنان به کسب علم و دانش در زمان صدر اسلام است (وسایل الشیعه: ج14، صص127 ؛ تهذیب الاحکام: ج12، ص428).
بررسی دیدگاه های صاحبنظران و بزرگان و علمای دینی در زمینه تحصیل زنان نیز می تواند به نوبه خود مهر تایید بر جواز و استحباب انجام این عمل برای زنان در دین اسلام باشد. از دید امام خمینی (ره) زنان نه تنها از فعالیتهای علمی و فرهنگی منع نشده اند بلکه همواره تأکیدات ایشان بر اهمیت تعلیم و تعلم بانوان با حفظ موازین شرعی، به عنوان وظیفه، محرکی برای تلاش هر چه بیشتر زنان در این عرصه بوده است. ایشان در این باره می فرمایند: «در علم و تقوا کوشش کنید که علم به هیچ کس انحصار ندارد، علم مال همه است و کوشش برای رسیدن به علم و تقوا وظیفه ی همه ماست و همه ی شماست» (صحیفه نور، ج5، ص283).
مقام معظم رهبری نیز در باب تحصیل و علم آموزی زنان می فرمایند:
زنان مى‌توانند تحصیلات عالیه کنند. بعضی ها خیال مى‌کنند که دختران نباید تحصیل کنند. این، اشتباه و خطاست. دختران باید در رشته‌هایى که براى آنها مفید است و به آن علاقه و شوق دارند، تحصیل کنند. جامعه به تحصیلات دختران هم نیازمند است؛ همچنان که به تحصیلات پسران نیازمند است. البته محیط تحصیل باید سالم باشد؛ هم براى پسر و هم براى دختر (مقام معظم رهبری، 20/12/75).
شهید مطهری نیز در باب تحصیل علم زنان می نویسد:
خداوند فکر و استعداد درس خواندن را و میل و شوق به آن را همان طور که در مرد قرار داده در زن هم قرار داده و منع او چیزی جز جلوی استعداد خدا دادی را گرفتن نیست (مطهری،76:1385).
غالب صاحبنظران و کارشناسان عرصه زنان و خانواده در جامعه امروز نیز قائل به حق تحصیل زنان البته با لحاظ بعضی قیود می باشند که در ادامه به آن می پردازیم (مصاحبه با حجت الاسلام زیبایی نژاد، 17/7/90 ؛ دکتر کرمی،20/9/90 ؛ دکتر نیلچی، 11/8/90 ؛ دکتر زاهدی، 23/9/90 ؛ دکتر همتی، 9/9/90 ؛ دکتر میرخانی، 24/9/90 ؛ دکتر رجبی، 26/9/90 ؛ دکتر باقری، 11/7/90).
همانطور که اشاره شد جواز تحصیل علم برای زنان به معنای مطلوب بودن تحصیل در هر زمینه و ب
ا هر هدفی نیست و همانطور که برای تحصیل مردان نیز قیودی وجود دارد برای علم آموزی زنان نیز یقینا ملاحضاتی وجود دارد که رعایت آنها باعث افزایش بازدهی زنان در خانواده و جامعه شده و آسیب ها و تهدیدهای کمتری را نیز متوجه جامعه اسلامی خواهد کرد. تعدادی از ملاحظات مذکور عبارتند از:
1-4- تحصیل علوم متناسب با ویژگیهای زن
یکی از ملاحظاتی که در باب تحصیل زنان وجود دارد این است که آنها متناسب با شرایط روحی و جسمی خاص خود می بایستی آماده پذیرفتن نقش هایی ویژه و اصطلاحا زنانه در جامعه و خانواده گردند که معمولا از عهده مردان برنیامده و یا بهتر است زنان در آن عرصه ها حضور داشته باشند زیرا از مردان مثمر ثمرتر خواهند بود. لذا تحصیل آنان نیز بایست در راستای همین هدف اتفاق بیافتد. به عبارت دیگر در هر جامعه ای یکسری مشاغل و نقش ها وجود دارند که مردانه تلقی شده و زنان برای حضور در آن نقش ها یا دچار مشکل شده و یا بازدهی لازم را نخواهند داشت. از سوی دیگر یکسری مشاغل نیز وجود دارد که حضور مردان در آن عرصه ها یا منع شرعی و عرفی دارد و یا به دلیل شرایط خاص آن نقش و استعدادهای متفاوت مردان به آن شرایط، بازدهی لازم اتفاق نمی افتد. همین رابطه در مورد زنان نیز صادق است. به طور مثال مشاغلی چون پزشکی زنان، پرستاری، آرایشگری زنان، آموزش و تربیت و… را می توان هم با لحاظ محدودیت های عرفی و شرعی ورود مردان به آنها و هم به لحاظ شرایط ویژه این نقش ها، آنها را مشاغلی زنانه تلقی نمود. لذا تحصیل زنان نیز بهتر است در راستای آماده سازی آنان برای پذیرش همین مشاغل و نقش های اجتماعی صورت گیرد (مصاحبه با حجت الاسلام زیبایی نژاد، 17/7/90 ؛ دکتر کرمی،20/9/90 ؛ دکتر نیلچی، 11/8/90 ؛ دکتر زاهدی، 23/9/90 ؛ دکتر ایمانی، 3/9/90 ؛ دکتر میرخانی، 24/9/90 ؛ دکتر رجبی، 26/9/90 ؛ دکتر باقری، 11/7/90).
البته ورود زنان به عرصه های دیگری چون مهندسی و مدیریت و مشاغل دیگری از این قبیل هیچگونه منع شرعی و عرفی ندارد و از دیدگاه بعضی از کارشناسان، چه بسا زنانی در این عرصه ها حضوری موثرتر از بسیاری از مردان دیگر دارند (مصاحبه با دکتر آئینه وند، 12/9/90 ؛ دکتر سجادیه،20/9/90 ؛ دکتر علم الهدی، 29/8/90). اما این ملاحظات بدون در نظر گرفتن موارد استثناء طرح می گردد.
2-4- تحصیل برای صرف تعالی و نه برای اشتغال
یکی دیگر از ملاحظاتی که تعدادی از کارشناسان این عرصه به آن اذعان داشتند این بود که
اولا از یک سو منابع اشتغال و کسب درآمد در جامعه محدود است و از سوی دیگر در دین اسلام مردان به دلیل سرپرستی خانواده عهده دار نفقه و مخارج خانه می باشند، لازم است سیاست های شغلی جامعه به سمت حمایت از اشتغال مردان حرکت کرده و ابتدا مردان را در یافتن شغل مناسب شان و نیاز خود یاری دهد.