علوی (1386) در کتاب نکات اساسی در فلسفه تعلیم و تریبت و مکاتب فلسفی- تربیتی، فلسفه را دانشی جامع و ژرف نگر نسبت به هستی و نحوه انجام کارها می داند که این دانش باعث میشود انسان امور عالم را همانطور که هستند دیده و کارها را همانگونه که باید، به انجام برساند. باقری (1387) بینشها و یا دانشهایی جامع و ژرف که در آموزش مکتب قرآنی اولویت دارند را بینش در مورد نظام هستی (و مبدأ هستی یعنی خدا)، دنیا، حقیقت انسان، تاریخ انسان و مرگ و پس از مرگ می داند.
استخراج و بررسی ویژگیهای خدا، انسان، دنیا و مرگ و استنتاج آموزه های مرتبط با آنها در ادعیه کتاب شریف مفاتیح الجنان – به عنوان یکی از منابع معرفتی اسلام- می تواند به خوانندگان بینشی اعطا نماید تا آنکه امور را همانگونه که هست دیده، کارها را همانطور که باید به انجام برسانند.
پیشینه تجربی
ب- چکیده تحقیقات انجام شده در ایران
تا آنجاییکه محقق مجال جستجو یافت، پژوهشی تحت عنوان «آموزه های تربیتی مفاتیح الجنان (منتخبی از ادعیه و زیارات) » بررسی و ثبت نشده است. اما تحقیقاتی در رابطه با موضوع پژوهش حاضر انجام گردیده که به ترتیب سال انجام تحقیق اشاره خواهد شد. کلباسی (1362)، انیس اللّیل را در شرح دعای کمیل نگاشت و نفحات اللّیل را هم که شرح مختصری بر دعای کمیل بود به رشته نگارش درآورد و زمرّدیان (1365) نیز شرحی بر دعای کمیل به نام «علی علیه السلام و کمیل» نوشت. احمدی (1375) در مقاله «چگونگی بهره گیری از دعا در تعلیم و تربیت دینی کودکان و نوجوانان» روشهای بهره گیری از دعا را تأثیرگذاری دعا بر عواطف انسان و همچنین ایجاد بینش میداند و روشهایی را برای استفاده از دعا در تربیت دینی کودکان و نوجوانان ارائه می دهد.
خدیوی زند (1380) در اوّلین همایش بین المللی نقش دین در بهداشت روان، در مقاله خود رابطه دعا و روان درمانی را مورد تحقیق قرار داده است و پناهی (1382) پژوهشی تحت عنوان «راهکارهای ایجاد آرامش روان در زندگی فردی از منظر روایات» انجام داد که در آن از قول الکسیس کارل می گوید: «دعا، قدرت دعا و از طریق شگردهای عملی می توان انرژی معنوی را آزاد ساخت. آثار این قدرت انرژی زا بر بسیاری از مردم آشکار است». در همان مقاله از قول دیل کارنگی می گوید: «هنگامی که کارهای سنگین قوای ما را از بین می برد و اندوه ها هر نوع ارادهای را از ما سلب می کند و بیشتر اوقات که درهای امید به روی ما بسته می شود ما به سوی خدا روی می آوریم، ولی اصلاً چرا بگذاریم روح یأس و ناامیدی بر ما چیره شود؟ چرا همه روزه بوسیله خواندن نماز و دعا و به جا آوردن حمد الهی، قوای خود را تجدید نکنیم؟».
بختیاری (1383) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان «فلسفه دعا و نقش تربیتی آن» دعا و آثار تربیتی آن را مورد تحقیق قرار داده است و فرزانه (1384) به بررسی انسان شناسی در صحیفه سجادیه پرداخته است و به این نتیجه رسیده است که امام سجاد علیه السلام که همچون امامان معصوم دیگر هدایتگری انسان ها را بر عهده داشتند، با روش دعا ـ به دلیل وضعیت سیاسی و اجتماعی زمان آن حضرت ـ به آموزش دین و تربیت دینی پرداختند و از جمله آموزههای ایشان، انسان شناسی بوده است و حق مداری، حرکت به سوی خدا و خداگونه شدن از لوازم رسیدن به هدف انسانیت است.
مرزوقی (1384) در مقاله «انسان و تربیت از منظر صحیفه سجادیه» انسان شناسی را در ادعیه امام سجاد علیه السلام مورد بررسی قرار می دهد و جایگاه حوزه «دل» و «تربیت عرفانی» را در تربیت اسلامی دارای مرتبه رفیعی می داند. او به «تربیت دل» و «سازندگی معنوی» اشاره نموده و رویکرد اساسی امام سجاد علیه السلام را در صحیفه، خدایی شدن، با خدا بودن و رو به سوی او داشتن میداند.
شریفانی (1384) در مقاله «تجلّی توحید در ادعیه» انوار توحید را در دعاها ـ و زیارات و مناجاتها که به نوعی دعا هستند ـ به پژوهش کشیده است و انواع دعا، توحید و رابطه آنها را توضیح میدهد و می گوید: «بخش عظیمی از کلمات نورانی معصومین علیهم السلام مناجات با رب الارباب و درخواست از آن وجود مهربان است که تعالیم عظیم و لطیفی را به مشتاقان کوی توحید آموزش می دهد» (ص 48).
در همین راستا، نصیرزاده و رسول زاده طباطبایی (1386) در مقاله ای تأثیر ادراک مفهوم خداوند را بر احساس افسردگی، اضطراب و تنیدگی مورد تحقیق قرار داده اند که به نتیجه رسیدهاند که نحوه ادراک آزمودنی ها از خدا بر میزان بیماری تأثیر داشته، یعنی ادراک خداوند به عنوان نیک خواه، ارزشمند و لایتناهی با افسردگی رابطه منفی و ادراک خدای نامربوط و خدای تنبیهگر با افسردگی رابطه مثبت داشت. تنیدگی نیز با ادراک آزمودنی از خداوند به عنوان خداوند لایتناهی رابطه منفی و با مؤلفه خداوند تنبیهگر رابطه مثبت داشت. همچنین ادراک آزمودنی از خداوند به عنوان خداوند تنبیهگر با اضطراب رابطه مثبت داشت.
پاک سرشت، رستمی نسب و صفایی مقدم (1386) در مقاله «روش شناسی تربیتی ائمه اطهار (ع)» شناخت روش شناسی تربیتی امامان معصوم و به کارگیری روش های مربوطه را کمکی بزرگ در پی ریزی یک نظام تربیتی دین محور دانستهاند واستلزامات تربیتی مربوطه را با توجّه به سیره و مکتب تربیتی ایشان استخراج نموده اند.
اتفاق، آزما و جهانگیر (1388) دعا درمانی را مورد پژوهش قرارداده و به نتیجه رسیده اند که دعادرمانی میتواند یک روش درمانی کمهزینه، طبیعی، بدون استرس، آرامشبخش، غیر تهاجمی، به صورت مستقل یا همراه با درمان قرار گیرد.
نوروزی و بدیعیان (1388) در جهت تبیین ا
لگوهای رفتاری در حوزه تربیت دینی، سیره معصومین را مبین مناسبترین الگو می دانند و ارتباط با خالق را اساسیترین مبحث در تربیت دینی برمی شمارند؛ زیرا سایر ارتباطات بر اساس نوع این ارتباط شکل می گیرد.
نوبهار (بیتا) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «نقش دعا و ذکر در تربیت روان» دعا و ذکر را بهترین غذا برای روح می داند.
با اینهمه، هنوز جای پژوهش تربیتی در مفاتیح الجنان و ادعیه حیاتبخش آن در حیطه ارائهی اصول، اهداف و روشهای تربیتی و تبیین نظامی منسجم در تعلیم و تربیت اسلامی وجود دارد و اهمیت آن کاملاً محسوس می باشد.
ج- چکیده تحقیقات انجام شده در خارج از ایران
تا آنجا که محقق بررسی نمود، در خارج از ایران پژوهشی با عنوان «آموزه های تربیتی مفاتیح الجنان (منتخبی از ادعیه و زیارات)» و یا موضوعات مرتبط با آن دیده نشد.
روش اجرای تحقیق:
الف- نوع تحقیق بر اساس طرح تحقیق و اهداف آن: