در مدل تعاملی زیستی-اجتماعی (راینی، فرنان، فرینگتن و مدنیک ، 1997، به نقل از لیو، 2006) تلاش شده است تا عوامل موثر بر شکل گیری مشکلات رفتاری برونی سازی تبیین شود. همان طور که در نمودار 2-2 مشاهده می شود. مشکلات رفتاری برونی سازی می تواند تحت تأثیر مستقیم تعامل دو عامل خطرزای زیست شناختی همچون سرشت و محیطی همچون شیوه های فرزندپروری ناکارآمد ایجاد شود. البته در این تعامل هوش می تواند نقش میانجی و جنسیت نیز نقش تعدیل گر را داشته باشد.
شکل2-2. مدل تعاملی زیستی-اجتماعی مشکلات برونی سازی. اقتباس از راینی و همکاران، 1997، به نقل از لیو، 2006
در واقع یکی از عوامل روان شناختی خطرزای موثر برای شروع مصرف مواد یا آمادگی اعتیاد، مشکلات رفتاری برونی سازی شناخته شده است. تفاوت های فردی نوجوانان در مصرف مواد نشان دهنده ارتباط مصرف مواد با رفتارهای پرخطر متعدد از جمله مشکلات رفتاری برونی سازی است (لوبر، استوتامر-لوبر و وایت ، 1999). شواهد زیادی وجود دارد که از وجود ارتباط بین مشکلات رفتاری برونی سازی در در اوایل نوجوانی و مصرف مواد در دوره های بعدی زندگی از جمله اواخر نوجوانی حمایت می کند. بنابراین مشکلات رفتاری برونی سازی می تواند به عنوان یک عامل برای آمادگی اعتیاد در نظر گرفته شود (وایت، ایکسای و تامپسون ، 2001). گاهی مصرف مواد را نوعی مشکلات رفتاری برونی سازی در نظر می گیرند اما مصرف مواد به تنهایی معرف مجموعه ای از رفتارهای ضد اجتماعی که در بردارنده سازه مشکلات رفتاری برونی سازی است، نمی باشد. دلایل زیادی برای آن مطرح شده است؛ به عنوان مثال مصرف مواد جدای از فعالیت های سرکشی و بد رفتاری مفهوم سازی شده است. متمایز بودن مشکلات رفتاری و مصرف مواد دارای شواهد نظری، روش شناختی و کارهای تجربی می باشد. تحلیل های نظری شروع مصرف مواد نشان داده اند که به طور آشکار یکی از متغیرهای موثر در شروع مصرف مواد و آمادگی اعتیاد، مشکلات رفتاری برونی سازی است. به عبارت دیگر مشکلات رفتاری برونی سازی به عنوان یک عامل خطرزا برای شروع مصرف مواد و آمادگی اعتیاد در نظر گرفته شده است. همچنین، ابزارهای اندازه گیری مصرف مواد نیز نشان دهنده تمایز مفهومی بین مصرف مواد و مشکلات رفتاری برونی سازی شده هستند. به عنوان مثال، در سیاهه مشکلات رفتاری آخنباخ که یکی از پرکاربردترین ابزار برای اندازه گیری مشکلات رفتاری در بین نوجوانان است، از 43 آیتم فقط یکی از آیتم های آن به مصرف مواد مربوط می شود. همچنین، شواهد تجربی گسترده ای نشان داده اند که فعالیت های بزهکارانه پیش بینی کننده مصرف مواد در بین نوجوانان است (لیلهاج، ترادیو، اسپات و مدون ، 2005). بنابراین با توجه به آنچه مطرح شد فراگیر بودن مشکلات رفتاری برونی سازی در دوره نوجوانی، لزوم درک ارتباط آن با شروع مصرف مواد و آمادگی اعتیاد را مبرهن می سازد تا اقدامات پیشگیرانه لازم صورت پذیرد.
پژوهش های داخلی و خارجی: رابطه بین مشکلات رفتاری و آمادگی اعتیاد
در پژوهشی (ویس، میرین و فرانسس ، 1992) که از طرح طولی جهت بررسی ارتباط بین شخصیت و مصرف مواد استفاده شده است. به این نتیجه دست یافتند که اولین ویژگی شخصیتی مصرف کنندگان مواد، بیشفعالی آن ها در دوره کودکی است بنابراین بیش فعالی، یکی از علائم پیش بینی کننده مهم برای سوء مصرف الکل در آینده محسوب می شود.
بررسی کانوی (2001) حاکی از آن است که افراد دچار اختلافات مصرف مواد مخدر را میتوان بر اساس کنترل بر ابعاد شخصیتی مانند عدم بازداری رفتاری و هنجارهای مثبت و منفی از دیگران متمایز نمود.
در پژوهشی (هانگ، وایت و کاسترمن ، 2001) که ارتباط بین مصرف الکل و پرخاشگری بینفردی را در نوجوانان بررسی کرده است، به این نتیجه دست یافتند که جهت اثر پرخاشگری بینفردی به مصرف الکل همیشه مثبت است که این نشان دهنده تأثیر مشکلات رفتاری برونی سازی شده در شروع مصرف الکل می باشد.
فلوری، میلیچ، لاینم، لیوکفلد و کلایتون (2003) در پژوهشی که به بررسی اختلال مشکلات توجه-بیش فعالی و اختلال سلوک در کودکی و نقش آن در مصرف مواد در دوران نوجوانی و بزرگسالی پرداخته اند به این نتیجه دست یافتند که افراد با مشکلات بیش فعالی-مشکلات توجه در معرض مشکلات مصرف مواد در سنین نوجوانی قرار دارند.
در پژوهشی (بایلی و همکاران، 2009) که به بررسی شیوه های فرزندپروری، مشکلات رفتاری و مصرف مواد در طی سه نسل با استفاده از مدل معادلات ساختاری پرداخته شده است، به این نتیجه دست یافتند که مشکلات رفتاری برونی سازی در نوجوانانی، مصرف مواد در بزرگسالی را پیش بینی می کند.
در پژوهشی (ون لیر، هویزینک و سریجنن ، 2009) که به بررسی مداخلات پیشگیرانه جهت کاهش تأثیر مشکلات رفتاری بر مصرف مواد و سیگار پرداخته شده است، نتایج آن بر اهمیت مداخلات اولیه بر روی مشکلات رفتاری جهت پیشگیری از شروع مصرف مواد تأکید شده است.
نتیجه گیری
در مجموع، در پژوهش های متعددی مشکلات رفتاری برونی سازی مثل مشکلات سلوک، پرخاشگری و بزهکاری در کودکی و در نوجوانی به عنوان عامل خطرزا برای مصرف مواد در دوره های بعدی زندگی است (فرگوسن، هاروود و ریدر ، 2005؛ کینگ، لاکونو و مک گو ، 2004؛ الکینس، مک گای و لاکانو ، 2007؛ ارنست و همکاران، 2006؛ فوترگیل و انسمینگر ، 2006؛ هو، ماتن، اسکافران، گریسلر و کاندل ، 2008؛ کاپرمن و همکاران، 2005 و پاتون، کافی، کارلین، ساویر و ویکفیلد ، 2006).
راهبردهای مقابله و آمادگی اعتیاد
مهارت یا سبک مقابله و یا رفتارهای مقابله ای نیز مانند سایر واژه های موجود در علم روان شناسی دارای تعاریف متعددی می باشد از جمله:
ریو (1978، به نقل ازلنگو و لانگ ، 2002) می گوید مقابله عبارت است از تلاش های فعالانه و منفعلانه برای پاسخ دادن به یک موقعیت تهدید آمیز به منظور رد کردن تهدید یا کاهش ناراحتی. ساراسون و ساراسون (1987، ترجمه نجاریان، اصغری مقدم و دهقانی، 1384) مقابله را فرآیندی می داند که در آن مردم تواناییهای شخصی خود را به منظور چیره شدن بر مشکل، کنار گذاشتن مانع، پاسخگویی به سوال یا حل و فصل مطلبی پیچیده به کار می گیرند. در واقع مقابله واکنش به قرار داشتن در رابطه ای استرس زا با محیط است. مقابله کننده های موفق افرادی نیستند که فقط بدانند کارها را چگونه باید انجام داد، بلکه علاوه بر آن، روش نزدیک شدن به موقعیت هایی که برای مقابله با آنها پاسخ آماده ای در دسترس ندارند را نیز می شناسند. یکی دیگر از تعاریف که جامعیت بیشتری داشته و بعضی از تعاریف دیگر به آن استناد می کنند، تعریف لازاروس و فولکمن (1984، به نقل از بیزلی، تامسون و دیویدسون ، 2003) می باشد. به نظر این دو محقق، مقابله با بحران عبارت است از تلاش های فکری و رفتاری مستمری که برای برآوردن مطالبات خاص بیرونی یا درونی فرد به کار می رود. این مطالبات ممکن است مطابق یا افزون بر منابع و امکانات فرد باشد.