سرمایه اجتماعی، سرمایه اجتماعی در سازمان

اواکاکس سرمایه اجتماعی را این گونه تعریف می کند : فرایندهای بین فردی ، که اعتماد و هنجارهای اجتماعی و شبکه روابط را می سازد و همکاری و هماهنگی متقابل را تسهیل می کنند. (رحمانی و کاوسی :1387)
به اعتقاد گرین سرمایه اجتماعی مجموعه ای از نهادها ، اعمال ، ابزارها و رفتارهای یاد گرفته شده که گروه ها و افراد را قادر می سازد تا فضای فیزیکی را کارآمد و فضای فرهنگی و اجتماعی را اثربخش نماید. (گرین 2001)
فوکویاما سرمایه اجتماعی را یک هنجار اجتماعی معرفی می کند . به نظر او سرمایه اجتماعی مجموعه هنجارهای موجود در سیستم های اجتماعی است که موجب ارتقای سطح همکاری اعضای آن جامعه گردید ه و موجب پایین آمدن سطح هزینه های تبادلات و ارتباطات میگردد یعنی فوکویاما سرمایه اجتماعی را به عنوان توانایی افراد برای کار با یکدیگر در جهت اهداف عمومی در گروهها و سازمان ها تعریف می کند . (فوکویاما:1999)
بانک جهانی نیز سرمایه اجتماعی را پدیده ای می داند که حاصل تاثیر نهادهای اجتماعی ، روابط انسانی و هنجارها بر روی کمیت و کیفیت تعاملات اجتماعی است و تجارب این سازمان نشان داده است که این پدیده تاثیر قابل توجهی بر اقتصاد و توسعه کشورهای مختلف دارد. (ازکیا و غفاری 1383)
سرمایه اجتماعی را میتوان حاصل پدیده های ذیل در یک سیستم اجتماعی دانست :
اعتماد متقابل ؛ تعامل اجتماعی متقابل ،گروه های اجتماعی ، احساس هویت جمعی و گروهی ، احساس وجود تصویری مشترک از آینده ، کار گروهی (فلورا:1999)
سرمایه اجتماعی یک مجموعه از نهادهای زیر بنایی اجتماع نیست ، بلکه حلقه اتصال دهنده افراد در قالب نهادها ، شبکه ها و تشکل های داوطلبانه است .توجه به نقش مهم سرمایه اجتماعی تاثیر مطلوب و کارسازی حتی بر رسمی ترین روابط نهادی و ساختارهایی مانند دولت ،رژیم سیاسی ،حاکمیت قانون ، سیستم قضایی و آزادی شهروندی خواهد داشت . سرمایه اجتماعی به عنوان یک متغیر اقتصادی منتج از ویژگی های فرهنگی یک سیستم اجتماعی است . به بیان دیگر سرمایه اجتماعی تبلور اقتصادی فرهنگ اجتماعی یا سازمانی مبتنی بر اعتماد و مشارکت افراد است. (مهدی اختر محققی:1385)
سرمایه اجتماعی با کارکردش نیز تعریف می شود . سرمایه اجتماعی شی واحدی نیست بلکه انواع چیزهای گوناگونی است که دو ویژگی مشترک دارند : همه آنها شامل جنبه ای از یک ساخت اجتماعی هستند و کنش های معین افرادی را که در درون ساختار هستند تسهیل می کنند . سرمایه اجتماعی مانند اشکال دیگر سرمایه مولد است و دستیابی به هدف های معین را که در نبودن آن دست یافتنی نخواهد بود ، امکان پذیر می سازد . سرمایه اجتماعی که در تسهیل کنش های معینی ارزشمند است ، ممکن است برای کنش های دیگر بی فایده یا حتی زیان آور باشد. (رحمانی و کاوسی :1387)
2-2-2-2- اهمیت سرمایه اجتماعی:
در دو دهه اخیر مفهوم سرمایه اجتماعی در زمینه ها و اشکال گوناگونی به عنوان یکی از کانونی ترین مفاهیم ، ظهور و بروز یافته است ، هر چند شور و شوق زیادی در بین صاحبنظران و پژوهشگران مشابه چارچوب مفهومی و ابزار تحلیلی ایجاد کرد .لیکن نگرش ها ،دیدگاهها و انتظارات گوناگونی را نیز دامن زده است . افزایش حجم قابل توجه پژوهش ها در این حوزه بیانگر اهمیت و جایگاه سرمایه اجتماعی در سپهر های متفاوت اجتماعی است . لستر معتقد است که حداقل دو انگیزه اولیه در محیط کاری وجود دارد که افراد ، سازمان ها و دولت را ملزم می کند تا به آثار و اهمیت سرمایه اجتماعی و تاثیر آن بر رشد اقتصادی و موفقیت سازمانی توجه کنند ، 1- اهمیت سازمان بر مبنای دانش 2- رشد اقتصاد شبکه ای شده (لستر :2000)
به طور کلی میزان سرمایه اجتماعی در هر گروه یا جامعه ای نشان دهنده میزان اعتماد افراد به یکدیگر است .همچنین وجود میزان قابل قبولی از سرمایه اجتماعی موجب تسهیل کنش های اجتماعی می شود ، به طوری که در مواقع بحرانی میتوان برای حل مشکلات از سرمایه اجتماعی بعنوان اصلی ترین منبع حل مشکلات و اصلاح فرایندهای موجود سود برد . از این رو شناسایی عوامل موثر در تقویت یا تضعیف سرمایه اجتماعی اهمیت بسزایی دارد. (محمد مبشری :1387)
اگر سرمایه اجتماعی را ارتباط و شبکه های اجتماعی ای که می توانند اطمینان و حس همکاری را در میان افراد حاضر در شبکه های مورد بحث ایجاد کنند بدانیم ، آنچه بیش از پیش اهمیت پیدا می کند نقش نهادهای جامعه مدنی در تشکیل این سرمایه است . اگر ما مانند عنصری از سازمان به صورت همیشگی همدیگر را ملاقات کنیم احساس مسئولیت نسبت به همدیگر در ما پیدا می شود و می توانیم به همدیگر اعتماد کرده و در نهایت با هم همکاری کنیم . برای اینکه احساس اطمینان در بین باشد لازم است که ما همدیگر را ملاقات کنیم و ارتباط مدام با هم داشته باشیم . یکی از مهمترین و اصلی ترین مزیت سرمایه اجتماعی تسهیل درجریان اطلاعات میان اعضای شبکه ها و سازمان ها با حداقل هزینه و کمترین زمان ممکن ، می باشد. (سید مهدی الوانی :1387).
2-2-2-2-1- سرمایه اجتماعی در سازمان :
امروزه در کنار سرمایه های انسانی ، مالی ، اقتصادی ، سرمایه دیگری در سازمان ها و جوامع ، مطرح شده است که بعنوان سرمایه اجتماعی شناخته می شود . این مفهوم ، از مفاهیم نوین در جامعه شناسی است که ارتباط بسیار نزدیکی با سرمایه انسانی به عنوان مهم ترین منبع سازمان ها دارد .
سرمایه اجتماعی ، بستر بسیار مناسبی را برای بهره برداری و بهره وری نیروی انسانی در سازمان های مختلف فراهم می آورد . از سوی دیگر ، بهره گیری از سرمایه های دیگر
سازمانی نیز در پرتو این سرمایه امکان پذیر است و همین نکته بر اهمیت این سرمایه در سازمان اشاره دارد . امروزه آنچه به عنوان ” مزیت سازمانی ” نامیده می شود قابلیت آن سازمان خاص در ایجاد و به اشتراک گذاری دانش در مجموعه روابط اجتماعی آن سازمان می باشد که از طریق توسعه سرمایه اجتماعی و ایجاد مراکز جدید فکری است که منجر به توسعه سطح بالایی از سرمایه اجتماعی خواهد شد. (نهاپیت و گوشال :1998)
برخی معتقدند این مفهوم به پیوندها و ارتباط ها میان اعضای یک شبکه ، به عنوان منبع با ارزش اشاره دارد که با خلق هنجارها و اعتماد متقابل ، موجب تحقق اهداف اعضاء می شود .
سرمایه اجتماعی ، نقشی بسیار مهم تر از سرمایه فیزیکی (مادی ) و انسانی در سازمان ها و جوامع ایفا می کند و شبکه های روابط جمعی و گروهی، انسجام بخش میان ” انسان ها ” و “سازمان ها با انسان ها” و ” سازمان ها با سازمان ها “‌است . و بدون سرمایه اجتماعی ، سایر سرمایه ها ، اثر بخشی خود را از دست می دهد .
برخلاف سرمایه سنتی ، این سرمایه ، در عمل با استفاده کردن و با به کار بردن ، افزایش می یابد .
در گذشته ، سرمایه اجتماعی یک شایستگی ضروری برای سازمان ها محسوب نمی شد ، اما در حال حاضر ، تغییرات پر شتاب محیطی فناوری اطلاعات ، نیازهای رو به رشد برای اطلاعات و آموزش ، نیازهای ضروری برای نوآوری و خلاقیت ،پیشرفت مداوم ، تغییر به سوی طراحی ساختار سازمان های مسطح و منعطف ،ارتباط بین سازمان ها و شبکه مشتریان ،تامین کنندگان و رقبا ایجاب می کند که رهبران سازمان ها سرمایه اجتماعی را به منزله یک شایستگی مشخص سازمانی ایجاد کنند .
رونالد بِرت معتقد است سرمایه اجتماعی بر سیما و ترکیب اجتماعی سازمان اشاره می کند که از طریق آن ، ویژگی هایی همچون اعتماد ،هنجارها و باورهای مشترک و نیز شبکه (برای بهبود قابلت ها و تسهیل هماهنگی در عمل ) شکل می گیرد . سرمایه اجتماعی را میتوان حاصل روابط مبتنی بر تفاهم و اعتماد بین کارکنان و مدیران سازمان دانست و آن را مجموع منابعی که در ذات روابط اجتماعی سازمان به وجود می آیند و زندگی اجتماعی ر ادر سازمان ، دلنشین تر و مطلوب تر می سازند ، اطلاق کرد. با استفاده از سرمایه اجتماعی می توانیم متوجه شویم که چرا یک سازمان یا مجموعه به صورت موفقیت آمیز حرکت می کند و چرا سازمانی در مسیر شکست قرار دارد .
سرمایه اجتماعی بر همکاری و هماهنگی نیروهای انسانی سازمان و هنجارهایی که همکاری و هماهنگی در سازمان را افزایش می دهند ، تاکید دارد. با دقت در تعاریف سرمایه اجتماعی متوجه خواهیم شد که این مفهوم ،بر مفاهیمی همچون : اعتماد ، همکاری و روابط متقابل بین اعضای یک سازمان و گروه ، تکیه و تاکید می کند .