از مواد مخدر با توجه به معیارهای متفاوت، طبقه بندی‌های گوناگونی ارائه شده است. برخی مواد مخدر را بر اساس خواص آنها تقسیم بندی کرده‌اند و برخی دیگر بر اساس تاثیر اصلی مواد بر جسم و جان، بعضی بر اساس منشاء مواد مخدر و عده‌ای نیز بر مبنای اثرات سمی مواد مخدر آنها را طبقه بندی کرده‌اند.
گروهی نیز این مواد را بر حسب منابع طبیعی طبقه بندی کرده‌اند و معیار بعضی دیگر نیز تجارب شخصی بوده است. در این مبحث در بند اول به طبقه بندی‌های اولیه می‌پردازیم و در بند دوم به طبقه بندی نهایی که توسط سازمان بهداشت جهانی صورت گرفته و مورد قبول جامعه جهانی نیز واقع شده است خواهیم پرداخت.
بند اول ـ طبقه بندی‌های اولیه
در سال 1928 میلادی، لوین اولین طبقه بندی مواد مخدر را پیشنهاد کرد. در این طبقه بندی مواد مخدر بر اساس خواصی که دارند در 5 گروه متمایز قرار داده شدند:
الف. کیف آورها:[1] مانند تریاک و مشتقات آن و کوکائین.
ب. توهم زاها:[2] مثل LSD و حشیش.
ج. خمر آورها یا مست کننده‌ها: [3] مانند الکل و اتر.
د. خواب آورها: [4] مثل بربی توریک‌ها
هـ. محرک ها: [5] مثل آمفتامین‌ها (ایرج صالحی ، همان، ص 10)
بند دوم ـ طبقه بندی پروفسور دونیکر
در سال 1971 پروفسور دونیکر طبقه بندی‌های خاصی را ارائه کرد یکی از آنها بر مبنای منشاء مواد و دیگری بر اساس تاثیر مواد قرار داشت.
الف. طبقه بندی دونیکر که بر اساس منشاء مواد است:
- موادی که منشاء طبیعی دارند مانند تریاک و مشتقات آن، حشیش، الکل.
- مواد شیمیایی که از منشاء اصلی خود فاصله گرفته‌اند مثل خواب آورها، آرام بخش‌ها.
- موادی که نتیجه تحقیقات آزمایشگاهی هستند مثل برخی از توهم زاها، LSD .
ب. طبقه بندی دونیکر از مواد مخدر بر اساس اثرات سمی مواد
1- مواد مخدر مرگ آور مثل هروئین و آمفتامین ها و غیره که تزریق آنها به مقدار زیاد در رگ باعث مرگ می‌شود.
2- مواد مخدر مخرب که قادر به تولید پسیکوزهای دارویی هستند مثل آمفتامین‌ها و برخی مشتقات شانور و LSD
- موادی که باعث ایجاد وابستگی و یا اعتیاد می‌گردند (اغلب مواد مخدر)[6]
بند سوم ـ طبقه بندی تجربی
یکی دیگر از طبقه بندی‌هایی که صورت گرفته و در نوع خود جالب است طبقه بندی تجربی است. این طبقه بندی که بر اساس تجارب شخصی پایه گذاری شده ارزش علمی چندانی ندارد. شارل دوشوسوا پس از تجربه کردن تمام مواد می‌گوید: برای شخص معتاد دو نوع ماده مخدر به طور کلی وجود دارد:
- مواد مخدری که باعث پرواز می‌شوند.
- مواد مخدری که حالت سفر ایجاد می‌کنند.
پرواز حالتی است عالی که رابطه شخص با حقیقت و دنیای حقیقی هرگز قطع نمی‌شود. اما سفر حالتی است که فرد خود را به طور طبیعی به جای دیگری احساس می‌کند و می‌پندارد که او خود به تنهایی یک دنیاست.
ماری جوانا، تریاک و حشیش باعث پرواز می‌شوند و موادی چون مرفین، هروئین، کوکائین، ال اس دی، مسکالین و آمفتامین‌ها انسان را به سفر می‌برد.[7]
طبقه بندی‌های تجربی بدین لحاظ که توسط مصرف کنندگان مواد مخدر صورت می‌گیرد می‌تواند بر اطلاعات مورد نیاز دانشمندان و محققات بیفزاید اما از آنجا که واکنش‌های هر فرد در مقابل هر ماده قابل پیش بینی نیست و با دیگران متفاوت است لذا کمتر می‌توان برای آن معیاری در نظر گرفت.
بند چهارم ـ طبقه بندی نهایی
همان طور که قبلاً نیز گفته شد این طبقه بندی توسط سازمان بهداشت جهانی صورت پذیرفته و در سطح جهانی نیز مورد قبول قرار گرفته است. ما نیز با پذیرش این طبقه بندی، در این گفتار به بررسی هر یک از گروههای آن می‌پردازیم. در این طبقه بندی، مواد مخدر به هشت گروه اصلی تقسیم شده‌اند که ما در هشت بند به مطالعه آنها خواهیم پرداخت.
الف. مخدرها:
مخدرها فعالیت سیستم اعصاب مرکزی را کند می‌کنند و از لحاظ فیزیکی و روانی اعتیاد آورند. مخدرها مصادیق زیادی دارند از جمله تریاک، کدئین، مرفین، هروئین، متادرن، پتیدین، پرکدن، ویلاودید، دارون، دتین اکسیلات، هیدرومرفین و …[8]
اما برای جلوگیری از طولانی شدن بحث تنها 3 تا از مهمترین این مواد را بررسی می‌کنیم.
1- تریاک:[9] تریاک قدیمی ترین و مشهورترین ماده مخدر است که در فارسی به صورت تریاق و دریاق آمده است . تریاک عبارت است از شیره الکالوئید داری که از تیغ زدن گرز خشخاش و لخته شدن نارس به دست می‌آید.[10] تریاک ماده‌ای است به رنگ قهوه‌ای تیره تریاک دارای حدود 25 الکالوئید، سه اسید همراه الکالوئید و سه ماده خنثی (مسکوئیئ، مسکونوزین و اپیون) و انواع مشتقات است که مهمترین آنها مرفین، هروئین، شیره، بتائین و کدئین است.[11]
تغییرات حاصله از مصرف تریاک معمولاً در سطوح ذهنی ـ ادراکی و تصوری بروز می‌کند و شخص پس از مصرف احساس می‌کند ایده‌هایش روشن و تصوراتی شده و روحی لطیف دارد. اثر بسیار مهم تریاک این است که فرد از تاثیرات خارجی یا محیطی فاصله می‌گیرد. مخصوصاً تاثیراتی که نیاز به قضاوت، تجزیه و تحلیل و تعقل دارد.[12]
2- مرفین:[13] مرفین اولین الکالوئید تریاک است که در سال 1805 میلادی توسط شخصی به نام (سوتورنر) شناخته شد و نام آن از نام خدای یونان باستان یعنی مورفئوس گرفته شده است. مورفین ماده موثر و جزء اساسی تریاک بوده و 7 تا 14 درصد آن را تشکیل می‌دهد. مورفین از تریاک خام تصفیه می‌شود ، ضد درد است و سیستم مرکزی اعصاب را نیز تضعیف می‌کند.[14]
مورفین پودری کریستالی به رنگ قهوه‌ای روشن و یا سفید که به طور غیرمستقیم از ساقه خشخاش می‌آید، مورفین طعمی تلخ و بویی تند زننده دارد و یکی از قوی ترین و قدیمی ترین داروهای خواب آور است. مصرف مورفین تمام احساسات را تغییر می‌دهد و به تجربه‌های ادراکی، تلخی و حسی و اساساً ارتباطات شخصی با دنیای خارج، ظاهری دلنشین می‌بخشد.
کارکردهای ذهنی در سطوح بالا مثل قدرت استدلال نه تنها دچار اشکال و اختلال نمی‌گردد. بلکه عملکرد آن با هیجان و شور توام است. مورفین به صورت پودر، قرص، کپسول و آمپول در دسترس قرار می‌گیرد و از طریق خوراکی، کشیدن از راه مجاری تنفسی، تزریق زیرپوستی و تزریق داخل سیاهرگی مورد مصرف قرار می‌گیرد.[15]
- هروئین:[16] هروئین نام شیمیایی آن دی استیل هورفین است در سال 1898 میلادی شناسایی شد و در سال 1900 م به عنوان وسیله‌ای برای درمان موثر اعتیاد به مورفین ارائه گردید. پس از مدتی متوجه شدند که گرچه هروئین خواب آوری کمتری دارد اما قدرت مسموم کنندگی آن 5 تا 10 برابر مورفین است و این ماده خود بسیار مخرب است و رهایی از آن از رهایی مورفین مشکل تر است. هروئین تزریق شده احساس لذت عمومی و سریع و شدیدی را تولید می‌کند.[17]
هروئین از طریق خوراکی، کشیدن از راه مجاری تنفسی و تزریق مورد مصرف قرار می‌گیرد و به طور متوسط اثر آن 6-4 ساعت در بدن باقی می‌ماند کمبود هروئین زودتر از مورفین احساس می‌شود . هروئین بر خلاف الکل که بعضی رفتارهای سرکوب شده را آزاد می‌کند، تعدادی از رفتارهای پایه مثل رفتار جنسی، خشونتی و رفتارهای گرسنگی را سرکوب می‌کند و از قدرت آن کم می‌کند.[18]
ب. توهم زاها:
این مواد مجموعه‌ای ناهماهنگ و غیر متجانس از موادی را تشکیل می‌دهند که به گروههای متنوع شیمیایی و دارویی تعلق دارند و بیشتر به موادی اطلاق می‌شود که اسید لیسرژیک داشته و دارای اثرات انبساط خاطر هستند این گروه از مواد مخدر نیز سیستم مرکزی اعصاب را تضعیف و یا تحریک می‌کند و مهمترین اثر آنها ایجاد حالات عاطفی، رفتاری، خلقی، روانی متغییر در مصرف کننده است. همچنین ایجاد حالات توهمی سمعی و بصری و تصورات موهوم که اغلب به رویاهای شبانه شباهت دارد از جمله اثرات سوء دیگر این مواد است.[19]
شناخته شده ترین و رایج ترین نوع داروهای این گروه ال اس دی است. و بقیه عبارتند از ام دی آ، پی ام آ، تی ام آ، دی ام تی، اس تی پی و … در این بند نیز تنها مشهورترین ماده توهم زای این گروه را بررسی می‌کنیم.
ای اس دی (L.S.D) در سال 1938 میلادی توسط شیمیدانی به نام آلبرت هوفمن ، رئیس آزمایشگاه کارخانجات ساندوز شهربال از راه ترکیب به وسیله اسیدلیسرژیک به دست آمد و از مهم ترین و قوی ترین ترکیبات شیمیایی مصنوعی است. ال اس دی به طور طبیعی در قارچ گندم سیاه وجود دارد.[20]
اثرات عمده ال اس دی بر روی مصرف کننده مانند دیگر توهم زاها دو اثر بارز و مشخص است:
1- بروز زمینه‌های شخصی
2- افزایش قدرت تلقین پذیری که باعث بالا رفتن حساسیت فوق العاده مشخص نسبت به تاثیرات خارجی(محیط) وجود اجتماعی اطراف(گروه) می‌شود.[21]
ال اس دی معمولاً به صورت گرد سفید رنگ و همچنین مایعی صاف و روشن بدون رنگ و بو یافت می‌شود. این ماده معمولاً از طریق خوراکی مصرف می‌شود که این ماده به سرعت از طریق معده جذب شده و اثرات آن 12-8 ساعت در بدن باقی می‌ماند و اثرات آن عبارت است از اختلالات خلق و خوی، افزایش حس‌های بینایی و اشتباهات در حس بینایی، تخریب <a href="http://tezdocs.com/%d8%aa%d9%81%d8%a7%d9%88%d8%aa-%d8%a8%db%8c%d9%86-%d9%86%da%af%d8%b1%d8%a7%d9%86%db%8c-%d8%b7%d8%a8%db%8c%d8%b9%db%8c-%d8%a7%d8%b2-%d8%aa%d8%b5%d9%88%db%8c%d8%b1-%d8%a8%d8%af%d9%86%db%8c-%d9%88/" title="تصویر بدنی“>تصویر بدنی و دگرگونی شخصیتی ، دوگانگی شخصیت، اختلالات ذهنی، اختلالات رفتاری و ایده‌های هندیانی(قدرت خواندن فکر دیگران) مصرف دائمی ال اس دی احتمالاً ایجاد وابستگی روانی می‌کند اما وابستگی جسمی و فیزیکی ندارد.
ج. مسکن‌ها:
مسکن ها آن گروه از داروها و موادی را در بر می‌گیرند که علاوه بر آنکه فعالیت سلسله اعصاب مرکزی را کند می‌کند . بر شعور و حس هوشیاری فرد هم اثر سوء و منفی می‌گذارد و مسکن‌ها معمولاً با تجویز پزشک به عنوان مسکن برای برطرف کردن درد یا ایجاد خواب و آرامش و از بین بردن اضطراب و عصبانیت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مصرف بیش از حد آنها ایجاد حالت‌های مسمومیت شدید، بیهوشی و مرگ می‌کند . این مواد در اثر مصرف مداوم و منظم ایجاد وابستگی می‌کنند. معروف ترین دسته این گروه را باربیتو ریکها تشکیل می‌دهند که شامل سکونال، فنوباربیتال، استیال متاکوالن، ترینال، دوریدن، متی پریلون و پلاسیدین می‌باشد.[22]
د. آرام بخش‌ها
این گروه نیز تضعیف کننده سیستم مرکزی اعصاب است و مانند مسکن‌ها با مصرف کم حالت آرامش ایجاد می‌کند. بدون اینکه خواب آور باشند. این مواد برای ناراحتیهای خفیف روانی کمتر از مسکن‌ها ایجاد وابستگی می‌کند. از اثرات مصرف این مواد کاهش هشیاری ذهنی و واکنش های عاطفی و آسیب به حس جهت یابی است.
دیازپام، کلردیازپوکساید، اگزازپام و مپروبامات از این گروه هستند. مصرف منظم دیازپام ایجاد تحمل می‌کند و در نتیجه مصرف کننده میزان مصرف ماده را افزایش می‌دهد تا به تاثیر مطلوب برسد.[23]
هـ. چسب و مواد فرار(استنشاقی‌ها):
استنشاقی‌ها در بسیاری از محصولات صنعتی مانند چسب‌هایی که زود خشک می‌شوند، سوختنی‌ها مثل بنزین، حلالها مثل استون و مواد پاک کننده یافت می‌شوند. این مواد پس از استنشاق از طریق شش‌ها وارد رگ‌ها می‌شوند و آنگاه به دیگر اندام‌های بدن به خصوص مغز و کبد می‌رسند.
پس از مصرف به فرد حالت و احساس سرخوشی ، سبک حالی، بی باکی و بی پروایی دست می‌دهد. تنفس، ضربان قلب و دیگر اعمال بدن به کندی می‌گراید. استنشاق مداوم این مواد موجب آسیب دیگری کبد و کلبه، پریدگی رنگ پوست، احساس ضعف و بی حالی ، عدم توانایی تفکر صحیح، لرزش ، عطش زیاد، کاهش وزن، تحریک پذیری، افکار پارانوئیدی، حالات تهاجمی و ستیزه جویی می‌گردد.[24]
شدیدترین و سریعترین وابستگی به کراک است که باید به طور دائم در حال استعمال آن باشد. مشهورترین مواد این گروه، آمفتامین‌ها و فراورده‌های کوکاست و در این بند کوکائین را مطالعه می‌کنیم.
کوکائین از برگ گیاه کوکا به دست می‌آید و الکالوئید اصلی برگ کوکاست و نیز قوی ترین محرک گیاهی هم هست. اثرات کوتاه مدت آن مشابه آمفتامین‌ها است و بر خلاف هروئین وابستگی فیزیکی تولید نمی‌کند بلکه تنها وابستگی شدید روانی ایجاد می‌کند. تغییرات حاصله از مصرف کوکائین که در مجمع به مستی کوکائینی اشتهار دارد در سه مرحله مشخص می‌شود.
1- حالیت کیفوری که فرد خود را خیلی آگاه، قدرتمند و مفید احساس می‌کند که با احساس نیاز به تحرک و سرعت زیاد همراه است.
2- فرد دچار اغتشاش ذهنی و توهم می‌گردد، ابتدا در قوای بینایی و شنوایی و سپس در سطح پوست به صورت احساس غیر طبیعی سرما و سوزنی شدن (در نوک انگشت‌ها) که می‌تواند به تمام نقاط بدن سرایت کند.
3- خواب آلودگی که مخصوص کوکائینی‌های مزمن است و اینها به علت زوال فیزیکی و روانی و اخلاقی دارای رفتار خشن و تهاجمی و نابهنجار هستند و تخریب ضمیر خود آگاه باعث بروز حالت اغتشاش دهنی و هذیان دائمی می‌گردد.[25]
دانلود پایان نامه »
متن کامل پایان نامه رشته حقوق با عنوان : علل گرایش جوانان و نوجوانان شهرستان کاشان به مواد مخدر و راهکارهای مقابله با آن با فرمت ورد
ز. کاتابیس یا شاهدانه
علت اینکه فرآورده‌های گیاه شاهدانه را در فراز جدا از طبقه بندی مواد می‌آورند آن است که این مواد بسته به مقدار کم یا زیاد، ویژگی‌های مصرف کننده ، زمان و مکان مصرف و کیفیت ماده در گروههای توهم زا، سستی زا، محرک ، فرار و غیر مرئی قرار می‌گیرند. کاتابیس تولید وابستگی فیزیکی نمی‌کند اما مصرف آنچه دائمی و چه نامرتب تولید وابستگی روانی می‌کند. مصرف کاتابیس یک عامل ظاهر کننده و یا شدت دهنده صفات روانی، صفات پسکوتیکی و یا نوروتیکی است و به مقدار زیاد تلقین پذیری شخص را افزایش می‌دهد . از مهمترین فراورده‌های شاهدانه، حشیش و ماری جوانا می‌باشد.
- حشیش: حشیش ماده‌ای است به رنگ سبز تیره و گاهی قهوه‌ای مایل به سبز شبیه حنا. این ماده مخدر از صمغ گلها و قسمت انتهایی گیاه تولید می‌شود و حاوی ماده‌ای شیمیایی به نام تترا هیدرو کاتابیول (T.H.C) است که ماده‌ای بسیار قوی و خطرناک می‌باشد و یکی از ترکیبات فعال شاهدانه است. این ماده شیمیایی یک ترکیب حلال، قوی و توهم زا است و اثرات آن شبیه به ال اس دی است.
اثرات حشیش در عرض چند دقیقه پس از مصرف ظاهر می‌شود و فرد پس از مصرف احساس آرامش و راحتی می‌کند. از جمله اثرات آن، اضطراب، افسردگی، هیجان، تحرک زیاد، گرسنگی است. مصرف حشیش بر خلاف سایر مواد مخدر از جمله تریاک ، هروئین ، مرفین، وابستگی جسمی ایجاد نمی‌کند و تنها وابستگی روانی این ماده قابل ملاحظه است و به همین دلیل بسیاری از پزشکان این ماده را اعتیاد آور نمی‌دانند.
- ماری جواما(بنگ): از قسمت های فوقانی برگ‌ها، گلها و تخمه‌های شکفته شده بوته شاهدانه جنس ماده که بریده و خشک شده تهیه می‌شود. ماری جوانا یک ماده مخدر سبک و ملایم است و تاثیراتش از بقیه فراورده‌های شاهدانه ضعیف تر است . از اثرات استعمال آن، حالت سرخوش ، اختلال در هوشیاری و ادراکات، عدم توازن و اغتشاش فکری است.
ح. داروهای نامرئی یا فراموش شده :
این مواد که در اصطلاح به الکل، نیکوتین و کافئین اطلاق می‌شود در واقع سه گروه از موادی را شامل می‌گردد که به طور وسیع و گسترده مورد مصرف قرار می‌گیرند، اما بیشتر مصرف کنندگان این داروها تشخیص نمی‌دهند و یا غفلت می‌کنند که این مواد جزء داروهای اعتیاد آور و زیان بخش هستند.
1- الکل: از نظر طبقه بندی فارماکولوژی، الکل تضعیف کننده سیستم مرکزی اعصاب است. برای تهیه الکل از شیوه‌های تخمیر مواد نشاسته‌ای و قندی و یا از شیوه‌های سنتز یا مصنوعی استفاده می‌شود.
الکل تا هنگامی که به مقدار لازم و معینی مصرف شود هیچگونه علامت ظاهری از خود نشان نمی‌دهد و هیچ تغییری در حالت آگاهی شخصی به وجود نمی‌آید. بعد از این مرحله مستی کمی پدیدار می‌شود و خلق و خوی فرد تغییر می‌کند و با مصرف بیشتر مستی سنگین تر می‌شود. اثرات الکل دارای دو جنبه مهم و اساسی است یکی اثر آزاد کننده غرایز و دیگری اثر تخریبی بر ضمیر آگاه انسان ، آزادی غرایز از سطح به سمت عمق صورت می‌گیرد، یعنی ابتدا غریزه جنسی و سپس غریزه خشونت آزاد می‌گردد.
مصرف دائمی الکل وابستگی فیزیکی و روانی تولید می‌کند که با تحمل ارگانیسم همراه است و این تحمل از نوع معموس است یعنی رفته رفته مقدار نسبتاً کمی الکل می‌تواند باعث واکنش‌های ارگانیسم به همراه شدت اولیه گردد، تغییر حالات آگاهی در الکلیسم مزمن به صورت‌های خفیف، حاد، یا مزمن ظاهر می‌شود اما وجه مشترک آنها اغتشاش روانی یا ذهنی کم و بیش عمیق است.[26]
2- نیکوتین : توتون، برگ‌های خشک شده گیاه تنباکوست که می‌تواند به صورت کشیدنی و احیاناً جویدنی در اشکال مختلف مورد استفاده قرار گیرد. از ترکیبات خطرناک توتون نیکوتین تارومنوکسید کربن.
توتون تحریک کننده و تضعیف کننده سیستم مرکزی اعصاب است. تار موجود در سیگار در ریه‌ها جمع می‌شوند و موجب ناراحتیهای دستگاه تنفس از جمله برونشیت مزمن، تنگی نفس، افزایش فشار خون و … می‌گردد. دو یا سه قطره نیکوتین می‌تواند موجب مرگ آنی باشد و هر نخ سیگار کمتر از یک میلی گرم نیکوتین را وارد خون می‌کند.[27]
کافئین: پودر کریستالی شکل سفید است با طعم تلخ که در دانه‌های قهوه، برگ چای برگ‌های کاکائو و دانه‌های کولا وجود دارد. کافئین نیز مانند سایر آمفتامین اعتیاد آور است و این قبیل داروها مسکن‌هایی هستند که انسان را از درد جسمانی راحت کرده ولی اجتماعی دیگر چون اعتیاد برایشان خلق می‌کند و کافئین عبارت است از افزایش متابولیسم، افزایش فشار خون، تقلیل خواب، تحریک ترشحات اسید معده، کاهش اشتها و افزایش قند خون. استفاده منظم و مرتب بیش از 600 میلی گرم کافئین در روز موجب بی خوابی مزمن، اضطراب و افسردگی می‌شود. [28]
- Euphorica
- Phantastica
- Ineberianta
- Hyphotica
- Excitantia
- همان منبع، ص 12.
- ایرج ، صالحی، همان، ص 13.
- حسن اسعدی، جامعه سبز، ص 6.
- Opiom
- حسن اسعدی، پژوهش نامه‌ای درباره بحران جهانی مواد مخدر، ص 94.
- همان، ص 49
- ایرج صالحی، همان، ص 30
- Morphin
- حسن اسعدی، همان، ص 49
- ایرج صالحی، همان منبع، ص 30.
- Heroin
- همان، ص 30.
- حسن اسعدی، همان، ص 7.
- همان، ص 7
- علی اصغر، قربان حسین، همان، ص 39.
- ایرج صالحی، همان، ص 8
- حسن اسعدی، همان، ص 80
- همان، پژوهش نامه‌ای درباره بحران جهانی مواد مخدر، همان، ص 102
- حسن اسعدی، همان، ص 103.
- علی اصغر قربان حسینی، همان، ص 34
- ایرج صالحی، همان، ص 24
- حسن اسعدی، همان، ص 114
- همان، ص 115