1. ازنظر معلم. معلم در برنامهریزی تدریس و تصمیمگیری در جریان فعالیتهای آموزشی به داشتن اطلاعات زیاد و معتبر در زمینه آمادگی و پیشرفت تحصیلی شاگردان و بازده فعالیتهای کلاسی نیازمند است. اندازهگیری و ارزشیابی میتواند چنین اطلاعاتی را در اختیار او قرار دهد. این اطلاعات را میتوان در سه مقوله زیر تقسیمبندی کرد:
الف) اشکالات و نواقص موجود در طرح آموزشی را از دیدگاه هدفها، محتوا، روشها، مواد و وسایل آموزشی و عناصر دیگر در اختیار معلم قرار میدهد؛
ب) میزان پیشرفت تحصیلی شاگردان و آمادگی آنان را برای آموزشهای بعدی مشخص میکند؛
ج) کارایی تدریس و کفایت ابزارهایی را که در اندازهگیری پیشرفت تحصیلی شاگردان بهکاررفته است، نشان میدهد.
2. ازنظر شاگردان. چنانچه ارزشیابی به نحو مطلوب انجام گیرد، مستقیماً در بهبود چگونگی یادگیری شاگردان تأثیر میگذارد؛ زیرا:
الف) ارزشیابی برای جلب دقت و تلاش شاگردان برای یادگیری و همچنین آگاهی از پیشرفت تحصیلی آنان انگیزهی بسیار مؤثری است؛
ب) شاگردان بهوسیلهی ارزشیابی، به جنبههای مثبت و منفی خود در یادگیری پی خواهند برد و باراهنمایی معلم برای توسعه جنبههای مثبت و رفع نارساییهای آموزشی خود کوشش خواهند کرد؛
ج) ارزشیابی مستمر سبب خواهد شد که مطالب آموزشی دائماً مرور شود و از یاد نرود؛
د) نتایج ارزشیابی، شاگردان را به خودشناسی که یکی از هدفهای مهم تعلیم و تربیت و عامل مهمی برای تصمیمگیریهای آگاهانه است، رهنمون میشود (شعبانی،1387: 339-338).
5-2 هدف ارزشیابی
هدف ارزشیابی در تعریف آن نهفته است؛ بنابراین بهسادگی میتوان دریافت که هدف اصلی ارزشیابی، قضاوت و داوری است. در ارزشیابی یک هدف این است که مشخص شود آیا اهداف موردنظر که از قبل تعیینشده است، تحققیافتهاند؟ و آیا عملکرد رضایتبخش بوده است یا نه؟ بنابراین نیاز به قضاوت و داوری هست. این داوریها ممکن است محصول گرا یا فرآیند گرا باشد. لازم است داوریها هم در رابطه با فرآیند و هم محصول بهمنظور به دست آوردن درکی روشن از ارزش کلی هر برنامه باشد. هدف دیگر ارزشیابی فراهم نمودن اطلاعات برای تصمیمگیری است. نتایج حاصل از ارزشیابی یکپایه اطلاعاتی برای تصمیمگیری در مورد ادامه، تغییر و یا قطع برنامه فراهم میآورد. برای مثال گاهی اوقات ممکن است که پس از مدتی روشن شود که دستیابی به هدف با منابعی که در نظر گرفتهشده است، غیرممکن به نظر میرسد. در این صورت تصمیمات لازم در مورد تجدیدنظر یا قطع برنامه اتخاذ خواهد گردید. نقش ارزشیابی در واحد آموزشی بدینصورت است که پس از تعیین اهداف کلی ویژه، برنامه پیاده و اجرا میشود. آنگاه فرآیند برنامه و نتایج آن ارزشیابی میگردند. درنتیجه ارزشیابی، در برنامه تغییر و تبدیل و اصلاح به عمل میآید و ممکن است در اهداف نیز تغییراتی به وجود آید و دوباره تجدیدنظرهای دائمی و درازمدت شروعشده و فرآیند آموزشی تجدیدنظر گردد (عباس خورشیدی و همکاران،1385: 52-51).
بسیاری از معلمان تصور میکنند که ارزشیابی از پیشرفت تحصیلی تنها بهمنظور ارتقای شاگردان صورت میگیرد، درحالیکه هدف ارزشیابی بهمراتب گستردهتر و مهمتر از چنین مفهومی است. ارزشیابی از یکسو باید وسیلهی تشخیص باشد، یعنی از جهاتی قادر باشد از میزان فعالیتهای شاگردان در طول یادگیری و از میزان آموختهها، پیشرفت و عقبماندگی آنان اطلاعاتی معتبر به دست دهد و از سوی دیگر ارزشیابی باید وسیلهی پیشبینی باشد (شعبانی،1387: 336-335). بهطورکلی، هدفهای ارزشیابی را میتوان در مقولههای زیر موردبررسی و تحلیل قرارداد:
الف) ارزشیابی بهعنوان وسیلهای برای شناخت توانایی و زمینههای علمی شاگردان و تصمیمگیری برای انجام دادن فعالیتهای بعدی آموزشی؛
ب) ارزشیابی بهعنوان وسیلهای برای شناساندن هدفهای آموزشی در فرآیند تدریس؛
ج) ارزشیابی بهعنوان وسیلهای برای بهبود و اصلاح فعالیتهای آموزشی؛
د) ارزشیابی بهعنوان وسیلهای برای شناخت نارساییهای آموزشی شاگردان و ترمیم آنها؛
ه) ارزشیابی بهعنوان وسیلهای برای ایجاد رغبت و کسب عادات صحیح آموزشی در شاگردان؛
و) ارزشیابی بهعنوان عاملی برای ارتقای شاگردان (شعبانی،1387: 337-336).
هدفهای ارزشیابی آموزشی معمولاً در پنج سطح بیان میشوند:
الف) اهداف ذهنی: اهدافی که قابللمس نبوده و هنوز مکتوب نشدهاند.
ب) اهداف عینی: اهدافی که قابللمس بوده و در قالب رفتار دانشآموزان باشد.
ج) اهداف ظهور کننده: اهدافی که در حین تدریس به وجود میآید.