یارانه حمایت از توزیع کننده: دولت به توزیع کننده یارانه نقدی یا غیر نقدی می دهد تا مصرف کننده وتولید کننده توان خرید کالای عرضه شده به بازار را داشته باشد.
2-2-4)یارانه با توجه به نوع پرداخت آن:
یارانه نقدی:یارانه ای که بصورت ریالی به گروه هدف به عنوان حمایت و برای کم کردن اختلاف طبقاتی موجود در جامعه به افراد کم درامد جامعه پرداخت می شود .
یارانه غیر نقدی: یارانه ای که به صورت غیر ریالی به صورت های گوناگون دراختیار گروه هدف قرار داده می شود.مثل:بخشودگی مالیاتی به تولید کننده گان ؛دولت به پایین اوردن قیمت کالاهای ضروری مانند نان و حامل های انرژی (برق، گاز، بنزین و …) می پردازد مشکل این روش این است که افراد پردرآمد جامعه که معمولا حدود 20% جمعیت را تشکیل می دهند بیش از 80% یارانه را به خود اختصاص می دهند.
2-2-5) یارانه با توجه به چگونگی پرداخت:
یارانه مستقیم:پرداخت کننده یارانه کمک نقدی خودرا بطور مستقیم در اختیار تولید کننده قرار می دهد.
یارانه غیر مستقیم: پرداخت کننده یارانه کمک نقدی خودرا بطورغیر مستقیم در اختیار تولید کننده قرار می دهد. پرداخت کننده یارانه،کمک می کند تا موسسات ، شرکت ها ، کالا و خدمات عمومی خود را با قیمتی کمتر از هزینه تمام شده به مصرف کنندگان عرضه نمایند.
2-2-6)یارانه با توجه به سطح عملکرد:
یارانه باز: یارانه ای که به عموم ملت تعلق می گیرد مثل نان.
یارانه بسته: پرداختی است که به افراد یا گروه و بخش های خاص تعلق می گیرد.مثل یارانه کاغذ که فقط به صاحبان روز نامه ها تعلق می گیرد.
براساس هدف:یارانه ها به صورت اقتصادی،توسعه ای، اجتماعی ، سیاسی، نظامی، دینی یا فرهنگی تقسیم می شود.
براساس بخش اقتصادی:بر این اساس یارانه ها به صورت مصرفی، تولیدی، توزیعی، صادراتی، وارداتی و….دسته بندی می شود.
انواع کمک بلاعوض در اقتصاد ایران که قصد دولت کمک به بخش های یاد شده است:
بعضی یارانه های بسته در اقتصاد عبارتند از:
کمک بلاعوض دولت به شرکت های دولتی و غیر دولتی، صندوق رفاه و قرض الحسنه، شهرداری ها ،کمیته امداد، بخشی از کارمزد تسهیلات بانکی….
هدفمند کردن یارانه ها و مشکلی به نام تورم:
تا سال 2008، اکثر کشورهای جهان قانون هدفمندی یارانه ها را اجرا کرده و در بیشتر مواقع، ابتدا با مشکلات اقتصادی از جمله تورم غیرقابل کنترل مواجه شده اند که این مشکلات با اتخاذ سیاست های صحیح مرتفع گشته است.
برداشته شدن یارانه ها از سوخت و حامل های انرژی باعث کاهش درآمد و پس انداز خانوارها و در نتیجه کاهش مصرف کل جامعه می شود و این موضوع کاهش تورم را در بر دارد. دکتر دیهیم نایب رییس انجمن اقتصاددانان با اشاره به مشکلات ناشی از توزیع پول به تشریح انتظارهای تورمی پرداخته و از”انتظار تورمی” به عنوان نگران کننده ترین بخش برداشته شدن یارانه ی سوخت در ایجاد تورم یاد کرد. نایب رییس انجمن اقتصاددانان از اهمیت کانالیزه کردن مابه التفاوت پول یارانه ها به سمت تولید و ایجاد اشتغال سخن گفت و افزود: “در بحث هدفمند کردن یارانه ها بدترین کار ممکن، واگذاری پول به مردم است. وی در ادامه پیشنهاد کرد که پول جمع آوری شده از هدفمندی یارانه ها به پایین آوردن هزینه تولید و ایجاد تکنولوژی برای مصرف کمتر انرژی اختصاص یابد و به زیرساخت ها بیش از پیش بها داده شود.
2-3)پیشینه‌ی یارانه در ایران
نخستین سیاستهای حمایتی دولت در بخش کشاورزی در ایران به دوره صفویه مربوط می شود. در دوره صفویه نوعی تخفیف های مالیاتی و بعدها در دوران قاجار سیاست هایی در جهت توسعه زراعت اتخاذ گردید،که در آن دادن بذر و مساعده به مستاجر پیش بینی شده بود. به دلیل اینکه اکثر جمعیت ایران (بالغ بر 90 درصد) در روستاها ساکن بودند، پرداخت یارانه به این صورت مرسوم نبود.از سال 1300 با رواج شهرنشینی به دنبال اتخاذ سیاستهای خاص صنعتی و اقتصادی و جانشینی واردات، فقدان سیستم مناسب حمل و نقل و خشکسالی این سیستم به وجود آمد.در این زمان موضوع تهیه‌ی نان و امنیت غذایی شهرها اهمیت بیشتری پیدا کرد با دخالت مستقیم دولت در عرضه و تقاضا (تولید) در ایران در سال 1311 در تهران قانونی برای تأسیس سیلو تصویب شد و دولت اقدام به خرید و ذخیره‌سازی گندم برای مواقع بحرانی نمود. این سرآغاز پرداخت یارانه در ایران به حساب می‌آید. در سال 1315 دولت اقدام به خرید مازاد تولید گندم کشاورزان به قیمت تضمینی کرد و از سال 1321 حمایت از مصرفکنندگان شهری با تثبیت قیمت نان، جایگزین حمایت از تولیدکنندگان شد.(آشنایی با نظام هدفمند کردن یارانه ها،ص21)
ایران اولین نظام سهمیه بندی همراه با یارانه را در زمان جنگ جهانی تجربه نموده است واین درحالی است که سابقه پرداخت یارانه به مفهوم کنونی آن به دهه40 می رسدکه این یارانه ها برای گوشت وگندم پرداخت می شد،اما رقم آن قابل توجه نبود وتا قبل از افزایش درآمد نفت به دلیل رشد اقتصادی متعادل ونرخ تورم این یارانه ها اندک بود.کل میزان پرداخت یارانه دولت بابت تفاوت خرید وفروش کالاهای اساسی تا سال1351یعنی،پایان برنامه چهارم،1668میلیون ریال بوده است که این مقدار تنها حدود4/1درصدیارانه در سال 1354می باشد.
به دنبال افزایش قیمت‌های نفت در سال 1353 و در نتیجه افزایش درآمدهای نفتی ایران و به پیروی از سیاستهای تأمین اجتماعی و سایر حمایت‌های مرسوم در کشورهای توسعه‌یافته، دولت یارانه‌های پرداختی را بسط و گسترش داد. در دهه‌های گذشته به دلیل کم بودن تق
اضا، آثار سیاستهای حمایتی دولت چندان قابل مشاهده نبود، اما در دهه‌ی 1350 به دنبال افزایش درآمدهای نفتی، تقاضای کل بیش از عرضه‌ی کل گردید. بنابراین فشارهای تورمی در جامعه و اقتصاد بروز کرد. با افزایش نرخ تورم از سال 1352 به بعد، دولت برای حمایت از مصرفکنندگان در مقابل نوسانات قیمت‌های داخلی و خارجی اقدام به تأسیس صندوق حمایت از مصرفکنندگان نمود. به دنبال تأسیس این صندوق، مرکز بررسی قیمت‌ها به منظور کنترل و نظارت بر قیمت ها و جلوگیری از نوسانات آن ایجاد گردید.
در سال 1356 با تأسیس صندوق حمایت از تولید کنندگان و مصرف کنندگان، وظایف صندوق حمایت از مصرفکنندگان به آن واگذار شد و پس از پیروزی انقلاب، مرکز بررسی قیمت‌ها نیز در سازمان مذکور ادغام گردید.
با پیروزی انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی آغاز شد و بحران‌های خاص این دوران، از جمله محاصره اقتصادی، انسداد دارایی‌های ایران، کاهش تولیدات داخلی و به دنبال آن کاهش تولید و واردات کالاهای اساسی پیش آمد. این مسائل باعث کمیابی و گرانی کالاهای اساسی در بازار گردید. این امر فشار شدیدی بر خانواده‌ها و بویژه خانواده‌های فقیر و کم‌درآمد وارد آورد و دخالت دولت در عرضه‌ی کالاهای اساسی را به دنبال داشت. دخالت دولت در توزیع و کنترل کالاهای اساسی علاوه بر جنبه‌ی اقتصادی، جنبه‌ی سیاسی نیز داشت و این امر تنها مختص به ایران نبوده است. زیرا یکی از دلایل عمده پرداخت یارانه‌ها در اغلب کشورهای در حال توسعه، مسائل سیاسی می‌باشد. در سال 1359 دولت برای توزیع کالاهای یارانه‌ای با استفاده از کالابرگ اقدام به تأسیس ستاد بسیج اقتصادی نمود. امر قیمت گذاری بصورت گسترده از سال 1360 توسط سازمان حمایت از مصرف کنندگان وتولید کنندگان به مرحله اجرا درآمد.در دوران قبل از 1368سیاست تثبیت اقتصادی دنبال میشد که فراگیری، استمرار و فزاینده بودن از ویژگی سیاستهای حمایت در این دوران بود و در واقع همه بنوعی یارانه دریافت می کردند در هیچ مرحله ای پرداخت یارانه قطع نمی شد ودر حد سقف معینی متوقف نبود، در حالیکه در سالهای بعد از آن به تدریج سیاست تعدیل اقتصادی جایگزین آن شد که این سیاست پرداخت یارانه هدفمندتر شد وتنها گروه های هدف یارانه دریافت میکنند ودرآن یارانه ها کاهنده ودر نهایت حذف خواهند شد.
در دوران بعداز انقلاب درصد اختصاص یافته به تولید کالاهای اساسی افزایش یافت،به طوری که متوسط یارانه های تولیدی نسبت به کل یارانه های پرداختی از3/7 درصد به 2/25 درصد افزایش داشته است.با پایان یافتن جنگ ودر پی انگیزه خود کفایی در تولید محصولات کشاورزی بخصوص گندم میزان یارانه نهاده های تولید شامل کود،سم وبذر،روندی به شدت افزایشی داشته است.
در ابتدا علاوه بر کالاهای اساسی مانند قند و شکر، روغن نباتی، گوشت قرمز، مرغ، پنیر، کره، تخم‌مرغ و برنج، توزیع کالاهایی نظیر بنزین، نفت سفید، گازوئیل، سم و کود شیمیایی، روغن موتور و … نیز از طریق کالابرگ انجام می‌گرفت. با افزایش فشارهای هزینه‌ای بر بودجه ، دولت بسیاری از اقلام مشمول یارانه را کاهش داد. در قانون برنامه دوم توسعه )مصوب (1373 نیز به موضوع ادامه سیاست پرداخت یارانه برای کالاهای اساسی و دارو و حتی الامکان علنی کردن بخشی از یارانه های پنهان و همزمان با آن تقویت نظام تأمین اجتماعی، بیمه، امداد وبرقراری و تأمین کمکهای مستقیم در موارد لازم تاکید گردید. همچنین در قانون برنامه سوم توسعه )بند الف ماده 46(، دولت مکلف به انجام اقدامات قانونی به منظور پرداخت هدفمند یارانه کالاهای اساسی و حامل های انرژی وسایر موارد شد. علاوه بر این، فصل هشتم قانون برنامه چهارم توسعه )مصوب (1383 نیز به موضوع ارتقای امنیت انسانی و عدالت اجتماعی اختصاص یافته است. )ماده95 قانون برنامه چهارم توسعه) در این ماده دولت مکلف به بازنگری در مقررات و تهیه لوایح لازم برای این مقصود شده است در خصوص بنزین و گازوییل نیز بر اساس ماده(1)قانون توسعه حمل ونقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت )مصوب (1386 دولت، خروج بنزین و گازوییل ازسبد حمایتی، مکلف شده است. بند 16 سیاستهای نظام نیزدردوره چشم انداز، به دگرگونی درنظام پرداخت یارانه ها و پردا ختهای انتقالی دولت و شفا ف سازی یارانه های پنهان در اقتصاد کشور هم راه وهمزمان با اجرای سیاست های جبرانی و تقویت نظا م های جامع تأمین اجتماعی و حمایت از قشرهای محروم اشاره می کند.(سایت هدفمندسازی)