و می توان گفت معاون جرم کسی است که با تاثیر گذاری در ذهن مرتکب اصلی ، او را مصمم به ارتکاب جرم می کند ویا به انحاء مختلف موجبات وقوع جرم را فراهم نموده و ارتکاب آن را تسهیل می کند. اگر مراحل مختلف تکامل و تکوین یک عمل مجرمانه عمدی را در ذهن مرتکب به این شکل ترسیم کنیم: 1- خطور ارتکاب عمل مجرمانه به ذهن مرتکب 2- ارزیابی نفع و ضرر3- تمایل به ارتکاب جرم 4- تصمیم به ارتکاب جرم 5- تهیه مقدمات اولیه 6- شروع به عملیات اجرائی ، معاون غالباً نقش خود را در پنج مرحله اول ایفا می کند و به هیچ وجه در عملیات اجرائی (رکن مادی جرم) شرکت نمی کند والا شریک جرم خواهد بود. یعنی بیشتر مواقع یا در ایجاد تمایل و تصمیم گیری مرتکب اصلی و دخالت می کند ویا وسایل و مقدمات ارتکاب جرم را فراهم می کند البته این گفته بدان معنی نیست که معاونت از نظر زمانی همیشه قبل از شروع به عملیات اجرایی ارتکاب می یابد . مقارن و هم زمان با ارتکاب عملیات اجرایی توسط مرتکب اصلی (مباشر یا شریک) نیز ارتکاب می یابد. مثل اینکه معاون در لحظه ارتکاب جرم با ایجاد صداهای مختلف مانع رسیدن جیغ و داد مجنی علیه به گوش مردم بشود.
و در تعریف کاملتر می توان گفت معاونت در جرم یعنی تحریک یا ترغیب یا تهدید یا تطمیع به ارتکاب جرم و فراهم کردن وسایل و یا ارائه طریق یا تسهیل وقوع آن به هر نحو خصوصاً به دسیسه و فریب و نیرنگ یا سوء استفاده از قدرت.
معاون کسی است که شخصاً در تحقّق عناصر متشکله جرم نقشی نداشته و فقط در ارتکاب جرم از طریق رفتار مادّی نظیر تحریک ، اغوا، تطمیع و غیره ، ولی متمایز از عنصر مادّی نفس جرم، با قصد مجرمانه همکاری داشته باشد.
معاون کسی است که بدون آنکه در عملیات اجرایی جرمی شرکت کند، با رفتار خود وقوع جرم تسهیل می کند.در خاتمه می توان گفت معاونت تجلی رفتار کسانی است که بدون مداخله مستقیم در عملیات مباشر اصلی جرم را در وقوع جرم مساعدت می نمایند
گفتار چهارم: ویژگی ها و شرایط معاونت در جرم عبارت است از :
الف- عمل مباشر جرم باشد: برای اینکه معاونت در عمل جرم تلقی شود ، فعل اصلی نیز باید از نظر قانون جرم باشد. به طور مثال در نظام حقوقی ایران خودکشی جرم نبوده ، لذا معاونت در خودکشی به عنوان یک جرم شناخته نمی شود.
ب- باید بین معاون و مباشر وحدت قصد وجود داشته باشد. و وجود وحدت و قصد و یا اقتران زمانی میان عمل معاون و مباشرشرط است.
ت- اصولاً معاونت در جرم، مقید به حصول نتیجه است . چنانچه کسی به هر طریقی دیگری را به ارتکاب جرم همیاری و همدستی نماید ، لیکن از مباشر یا شریک ، جرمی سر نزند ، معاونت محقّق نشده و جرم تلقی نمی شود.
ث- عمل معاون باید در وقوع جرم موثر باشد ، یعنی اینکه بین معاون و وقوع جرم رابطه ی علیّت برقرار شود. بنابراین چنانچه احدی برای کشتن آقای «الف» چاقویی تهیه کند و چاقو را به دست آقای «ب» بدهد
که «ب» آقای «الف» را بکشد و این نتیجه حاصل شود، اما نه از طریق جرح با چاقو، بلکه به وسیله شلیک گلوله به قلب مقتول ، در این حالت عمل فرد معاونت در قتل نخواهد بود.بنظر می رسد که در هر صورت قتل صورت گرفته ولو اینکه با وسیله ای که معاون در اختیار مباشر قرار داده است قتل صورت نگرفته باشد چون نتیجه به هر صورت محقق شده و بایستی معاون مجازات شود. و شرط اصلی معاونت در جرم آن است که رفتار اصلی از سوی مباشر ارتکاب یافته باشد و آن رفتار نیز قابل مجازات باشد. به این معنا مادامی که رفتاری از سوی مباشر انجام نگرفته و یا اگر انجام گرفته باشد.برای آن مجازاتی مقرر نشده است ، کمک و همکاری معاون قابل مجازات نخواهد بود. مگر آنکه رفتار معاون فی نفسه جرم مستقلی بوده باشد.
و برای اینکه بتوان شخصی را به عنوان معاون جرمی که توسط شخص دیگری (مباشر اصلی) ارتکاب یافته است تعقیب و مجازات نمود بایستی سه عنصر قانونی ، مادی، معنوی نظیر آنچه که برای مباشر اصلی لازم است وجود داشته باشد.
«معاونت در جرم عبارت است از همکاری با فاعل یا شریک جرم به یکی از صور معینه قانونی ، بدون مداخله در انجام عملیات اجرائی جرم قبل یا مقارن با وقوع آن ».
رای شماره 2418 -28/10/1317 از شعبه سوم دیوانعالی کشور نیز موید این معنی است . به موجب این حکم « منظور از معاون جرم اشخاص هستند که اقدامی در اصل عمل یا شروع آن نکرده باشند . بنابراین اگر چند نفر تبانی در ارتکاب جرمی می کنند و آن جرم را شخصاً انجام دهند یا شروع به اجرای آن نمایند مجرم اصلی هستند نه معاون».
گفتار پنجم: پیشینه تقنینی :
فصل ششم از قانون مجازاتهای عمومی مصوب 23دی ماه 1304، بر شرکاء و معاونین مجرم اختصاص یافته و ماده 28 از قانون مذکور مقرر داشته اشخاص ذیل معاون مجرم محسوب می شوند.
1- کسانی که باعث و محرک ارتکاب فعلی شوند که منشاء جرم است و به واسطه تحریک و ترغیب آنها، آن فعل واقع شود.
2- کسانی که تبانی بر ارتکاب جرم کرده و به واسطه تبانی آنها جرم حادث می گردد.
3- کسانی که با علم و اطلاع از حیث تهیه و تدارک آلات و اسباب جرم یا تسهیل اجرای آن یا به هر نحو به مباشر جرم کمک کرده اند.
مقولات مذکور به موجب قانون مجازات عمومی سال1352 منسوخ و همچنین مواد 28 الی 30 از این قانون به بیان احکام و شرایط معاونت در جرم اختصاص یافت. برابر ماده 29 اشخاص زیر معاون مجرم دانسته می شوند:
1- هر کس که بر اثر تحریک یا ترغیب یا تهدید یا تطمیع کسی را مصمم به ارتکاب جرم نماید و یا به وسیله دسیسه و فریب و نیرنگ موجب وقوع جرم شود.
2- هر کس با علم و اطلاع وسایل ارتکاب جرم
را تهیه کند و یا از طریق ارتکاب آن را با علم به قصد مرتکب ارائه دهد.
3- هر کس عالما”، عامدا”وقوع جرم را تسهیل کند.
ملاحظه می شود این قانون تغییراتی چندی را در قانون سال 1304 ایجاد نموده است. مقررات مزبور تا پیروزی انقلاب اسلامی و تصویب قانون راجع به مجازات اسلامی مورد عمل محاکم قرار گرفت.در تاریخ21 مهر سال 1361 قانون راجع به مجازات اسلامی در 41 ماده به صورت آزمایشی به تصویب کمیسیون امور قضایی مجلس شورای اسلامی رسید. ماده 21تا 23 از قانون مذکور به این نماد حقوق اختصاص یافت و تقریبا”به تکرار مقررات قانون مجازات عمومی سال 1352 پرداخت.
برابر ماده 21 قانون مجازات اسلامی مصوب 1361، در جرائم تعزیر اشخاص زیر معاون محسوب می شوند:
1- هر کس با علم و اطلاع وسایل ارتکاب جرم را تهیه کند و یا طریق ارتکاب آن را با علم به قصد مرتکب ارائه دهد.