عنصر روانی: هنگامی که شخص اراده ارتکاب آن عمل را داشته باشد،مثلا در قتل عمد، قاتل باید عامد و قاصد باشد.
به همین جهت مفهوم معاونت و مصادیق آن در مقررات قانونی ایران بشرح ذیل بیان می گردد.
در ماده 126 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 این چنین مقرر گردیده اشخاص زیر معاون جرم محسوب می شوند:
الف: هر کس ، دیگری را ترغیب ، تهدید، تطمیع یا تحریک به ارتکاب جرم کند یا با دسیسه یا فریب یا سوء استفاده از قدرت موجب وقوع جرم گردد.
ب: هر کس وسایل ارتکاب جرم را بسازد یا تهیه کند یا طریق ارتکاب جرم را به مرتکب ارائه دهد.
پ: هرکس وقوع جرم را تسهیل کند.
تبصره – برای تحقّق معاونت در جرم، وحدت قصد و تقدم یا اقتران زمانی بین رفتار معاون و مرتکب جرم شرط است. چنانچه فاعل اصلی جرم، جرمی شدیدتر از آنچه مقصود معاون بوده است مرتکب شود. معاون به مجازات معاونت در جرم خفیف تر محکوم می شود.»
در قانون مجازات اسلامی قانونگذار همانند گذشته بدون اینکه تعریفی از معاونت در جرم را ارائه نماید به ذکر شرایط و مصادیق آن پرداخته است. قانونگذار در واقع با تعیین شرایط معاونت در جرم و تعیین مصادیق آن خود را مستغفی از تعریف آن دانسته است.
گفتار دوم: تعریف لغوی معاون
تعریف لغوی معاون (به ضم اوّل ) یاور و مددکار است و به فتح اوّل جمع معونت (=عون) است. در حقوق اداری شخص دوم است پس از رئیس اداره و یا وزیر و یا یاری کننده و کمک کننده و کسی که مقامش در وزارت خانه یا اداره بلافاصله پس از وزیر یا رئیس است و جانشین وزیر یا رئیس محسوب می گردد.
معاونت در جرم: (جزا) یاری مباشر جرم از سوی غیر مباشر ، به تحریک او یا تهیه مقدمات کار مجرم و یا دخالت در لواحق جرم مانند اخفای اشیاء مسروقه . جرمی که در آن معاونت صورت می گیرد ممکن است جرم عادی و یا جرم سیاسی باشد مثال معاونت در جرم سیاسی ، تحریک ارسطو است اسکندر مقدونی را به لشگرکشی به ایران که اسکندر در آن کار مرتکب جنایات تاریخی گردید. معاونت جرم در جرم غیر عمد هم ممکن است مانند اینکه راننده کامیون به شاگردش اذن راندن بدهد و منتهی به قتل غیر عمد گردد.
از نظر اصصلاحی می توان گفت معاون جرم کسی است که شخصاً در ارتکاب عنصر مادی قابل استناد به مباشر یا شرکای جرم دخالت نداشته بلکه از طریق تحریک ، ترغیب ، تهدید ، تطمیع ، دسیسه و فریب و نیرنگ ، ایجاد تسهیلات در وقوع جرم ، تهیه وسایل و یا ارائه طریق ، در ارتکاب رفتار مجرمانه همکاری و دخالت داشته باشد.
و به اصطلاح دیگر می توان گفت معاون جرم کسی است که در اعمال تشکیل دهنده جرم دخالتی نداشته و فقط مصدر اعمال مقدماتی جرم است که به ارتکاب از طرف شخص دیگری می انجامد.
و یا معاون جرم کسی است که بدون آنکه شخصاً به اجرای جرم منتسب به مباشر بپردازد با رفتار خود عاملاً وقوع جرم را تسهیل کند و یا مباشر را به ارتکاب آن برانگیزد.
گفتار سوم:تعریف معاونت در جرم:
معاونت در جرم معادل واژه Abettor به معنای ترغیب ، تحریک و تشویق دیگری به ارتکاب جرم بکار می رود، به عبارت دیگر معاون کسی است که یکی از افعال ترغیب ، تهدید، تطمیع ، تحریک به ارتکاب جرم کند یا با دسیسه یا فریب یا سوء استفاده از قدرت برای وقوع جرم یا وسایل ارتکاب جرم را بسازد یا تهیه کند.
منظور از معاونت در جرم آن است که شخصی بدون آنکه در عملیات اجرایی ارتکاب جرم بطور مستقیم شرکت کند . به یکی از صورت های پیش بینی شده در قانون با مباشر جرم همکاری نماید.
و معاون جرم در حقوق اسلامی کسی است که در نفس فعل مجرمانه نقشی ندارد، لیکن امکانات را برای تحقق فعل اصلی توسط مجرم فراهم می آورد و راه را هموار کرده، تسهیلات لازم را برای مباشر یا سبب جرم تدارک می بیند.
و در حقیقت معاونت ، جرم مستقلی به شمار نمی رود. جرم بودن معاونت ، تابع و صف مجرمانه فعل اصلی است. بنابراین هر گاه قانونگذار وصف مجرمانه را از عمل اصلی سلب کند، این وصف را معاونت نیز سلب خواهد شد.
و عبارت دیگر می توان گفت معاون جرم کسی است که با علم و اطلاع بدون ارتکاب عملیات مادی جرم وقوع جرم را تسهیل می کند در قرآن کریم در یک بیان عام و کلی کمک و معاونت در هر جرمی منع و نهی شده است. دراین باره خداوند تبارک و تعالی می فرمائید: همواره در راه نیکی و پرهیزکاری با هم یاری کنید، و هرگز درراه گناه و جرم و نقدی همکاری ننمایید و از مخالفت فرمان الهی بپرهیزید که مجازات خداوند شدید است.
همانگونه که ملاحظه می شود در آیه فوق از کمک و معاونت در جرم نهی شده است. در عین حال آیات دیگری در قرآن می توان یافت که معاونت در جرم را جرم و گناه اعلام می فرماید. بعنوان نمونه می توان به آیات 17 تا 86 سوره قصص اشاره نمود. در آیه 17 سوره قصص که بنظر می رسد پیمانی بین خداوند تبارک و تعالی و حضرت موسی (ع) است .حضرت موسی قول مید هد که هیچ گاه به مجرمی یاری و کمک نرساند. «پروردگارا! به شکرانه نعمتی که به من دادی ، هرگز پشتیبان به مجرمان نخواهم بود».
در کلمات نورانی ائمه معصومین (ع) عباراتی مشاهده می شود که از آنها جرم بودن کمک و معاونت در جرم را می توان استفاده کرد. مانند عبارت مشهوری که از امیرالمومنین (ع) در وصیت به فرزندش نقل شده است که حضرت از کمک و معاونت در ظلم نهی فرموده اند. که هر جرمی ظلمی به خالق و مخلوق و نفس مجرم محسوب می شود.
معاون جرم کسی است که شخصاً در ارتکاب عنصر مادی قابل استناد به مباشر و (شرکای جرم دخالت نداشته و تنها در ارتکاب جرم از طریق رفتار مادی اولی متمایز از عنصر مادی
نفس جرم) با قصد مجرمانه همکاری داشته باشد.
شعبه سوم دیوانعالی کشور در رای شماره 2418 -28 10/1317 معاونت در جرم را چنین تعریف کرده است «منظور از معاون جرم اشخاصی هستند که اقدامی در اصل عمل یا شروع آن نکرده باشند.»
بنابراین اگر چند نفر در ارتکاب جرمی شرکت کنند و آن جرم را شخصاً انجام دهند یا شروع به اجرای آن نمایند مجرم اصلی هستند نه معاون.