(س 34) شخصى از ملک دیگرى با مجوّز قانونى و بدون اجازه مالک، معدن استخراج مى نماید. آیا به غیر از خسارت زمین، مالک زمین نسبت به معدن، ذى حقّ است؟
ج ـ اگر معدن از معادن موجود در عمق زیاد زمین، مانند معادن نفت مستخرجه امروز نباشد، بلکه در سطح زمین و در عمق هاى کم باشد، قطعاً به حکم تبعیّت، ملک صاحب زمین است; و متصرّف غیر ماذون از قِبل مالک بعلاوه از ضمان نسبت به خسارت باید مواد مستخرجه را نیز به مالک برگرداند. 28/6/71
(س 35) با توجه به اصل 45 قانون اساسى که معادن جزء اموال عمومى محسوب و مواد 18 و 19 قانون معادن، نحوه استخراج و بهره بردارى از معادن را مشخص و صریحاً استخراج بدون مجوّز ماده معدنى را تصرّف در اموال عمومى و دولتى تعیین و اعلام نموده:
1. اگر استخراج ماده معدنى در مناطقى که جزء منابع ملى (تپّه، کوهستان، اراضى ملى شده) مشخص گردیده، بدون مجوّز بهره بردارى انجام گیرد و مواد معدنى را بفروش برسانند ـ جهت شخص و بدون پرداخت حقوق دولتى ـ آیا از نظر شرعى کسب معاش از این طریق اشکال شرعى دارد یا خیر؟
2. برداشت و استخراج مواد معدنى به عنوان شغل و بدون اخذ پروانه و خلاف قانون چه حکمى دارد؟
ج ـ مقرّرات قانونى، لازم الاتّباع است و رعایت حقوق آن به عنوان بیت المال مسلمین واجب مى باشد و تضییع آن، تضییع حقوق همه است. با توجه به اینکه براى تمام موارد ذکر شده در سؤال، قانون و مقرّراتى وضع شده است، لذا تخلّف از آنها از باب تخلّف از مقررّات نظام جمهورى اسلامى، حرام است و پولى که از فروش موادّ معدنى کسب مى کنند ظاهراً مالک نمى شوند، و خریدار هم اگر بداند که مال غیر است، مالک نمى گردد و حقّ تصرّف در موادّ معدنى را ندارد. 12/5/80
چهارم. لقطه
(س 36) اگر دَینى بر گردن انسان باشد، مانند پیدا کردن کالایى، و از پیدا کردن صاحب آن اکنون مأیوس باشد و کالا را بر اثر بى توجهى، مصرف کرده باشد، چه راه هاى دیگرى به جز پرداخت قیمت آن براى صدقه (براى صاحب آن) وجود دارد؟
ج ـ غیر از صدقه براى صاحبش ـ که بهترین راه رسیدن صاحب مال به مالش مى باشد ـ راه دیگرى وجود ندارد، هر چند احتیاط مستحب آن است که با اجازه مجتهد جامع الشرائط که ولىّ غایب است، باشد. 25/5/77
(س 37) با توجه به تعریف «لقطه»، آیا اعلان و تعریف، با نوشتن در روزنامه و یا زدن اعلامیه به دیوار حاصل مى شود؟ و اگر از اول از پیدا کردن صاحبش مأیوس باشد چه کند؟
ج ـ لقطه با رعایت شرایطى که در رساله عملیّه آمده به هر شکلى که اِعلان شود و به اطلاع مردم محل برسد، ولو در روزنامه و اعلامیه، کفایت مى کند; و اگر از اول از پیدا شدن صاحب آن مأیوس شود، مى تواند به اذن مجتهد به مستمندى صدقه بدهد تا ثوابش براى صاحبش باشد، و اگر احیاناً پیدا شد، صدقه دهنده ضامن است. 9/4/76
(س 38) شخصى مبلغى پول خارجى (دلار و پوند) پیدا کرده است و از پیدا شدن صاحب پول، ناامید است و یا طبق موازین شرع، آن را تعریف کرده است; لیکن صاحب پول، پیدا نشده و پولِ پیدا شده، زیاد و مورد توجه است و مى خواهد آن را از طرف صاحب پول به چند نفر، صدقه بدهد. این پول پیدا شده، دو نوع قیمت و ارزش دارد (قیمت دولتى و قیمت به اصطلاح آزاد). آیا این شخص، شرعاً مجاز است این پول را براى این منظور به پول ایرانى تبدیل نماید و در صورت جواز، قیمت قانونى و دولتى آن را صدقه بدهد یا باید قیمت آزاد آن را به فقرا پرداخت نماید؟
ج ـ پول خارجى و مانند آن از اشیایى که نشانه ندارند، بعد از یأس از پیدا شدن صاحبش با اجازه از مجتهد، باید براى صاحبش صدقه داد و چون مال مردم است، لازم است به بالاترین قیمت که خریدارى مى شود، بفروشند و ناگفته نماند هر زمان که صاحبش پیدا شد، اگر مطالبه نمود، صدقه دهنده ضامن است و ثواب به خودش بر مى گردد و در کیفیت صدقه دادن، باید توجه داشت که صدقه، از مصادیق خیر و معروف باشد، نه از مصادیق شر و منکر، مانند صدقه اى که سبب تنبلى و گداپرورى و کوبیدن شخصیت افراد گردد. 10/9/76
(س 39) چنانچه لقطه، جنس قیمتى مانند (طلا و ساعت و…) باشد، پیدا کننده طبق حکم شرع آن را تعریف نموده و یا از پیدا شدن صاحب جنس، ناامید بوده است. آیا پیدا کننده آنها شرعاً مجاز است به کارشناس و خبره مراجعه کرده، طبق تعیین قیمت آنان، این اجناس را بفروشد و یا خودش به همان قیمت تعیین شده، آنها را بردارد و پولش را به فقرا بدهد، و یا باید خودِ جنس را به یک نفر فقیر بدهد؟ (لازم به یادآورى است که منظور از این فروش، بردن سود شخصى نیست).
ج ـ باید یا عین جنس به عنوان صدقه به فقیر داده شود و یا قیمت واقعى که در بازار خرید و فروش مى شود. 10/9/76
(س 40) آیا در لقطه، اذن مجتهد شرط است؟ در مورد مجهول المالک و ردّ مظالم چطور؟
ج ـ احتیاط در مجهول المالک، لقطه و مظالم عباد، اخذ اجازه از مجتهد در صدقه دادن براى صاحبانش مى باشد. 17/5/76
(س 41) مسافرى ناآشنا به منزل ما آمد و بعد از مدتى فهمیدیم که یک عدد انگشتر عقیق به جا مانده است. حالا چه باید کرد؟ انگشتر به همین وضع; یعنى بدون صاحب اصلى، باقى بماند؟ آیا ممکن است تا هنـگام پیدا شدن صاحب اصلى، مورد استفاده شخصى قرار داد، در این صورت چگونه؟
ج ـ اگر نشانه اى نداشته باشد که به واسطه آن، صاحبش پیدا شود، احتیاط واجب آن است که از طرف صاحبش صدقه بدهد; و اگر نشانه داشته باشد و قیمت آن از 6/12 نخود نقره سکه دار کم تر است و صاحب آن معلوم باشد، نمى تواند بدون اجازه او بردارد، و اگر صاحب آن معلوم نباشد مى تواند به قصد اینکه ملک خودش شود بردارد، و اگر نشانه
دار باشد و قیمت آن به 6/12 نخود نقره سکه دار برسد، باید تا یک سال اعلام کند، اگر صاحبش پیدا نشد مى تواند ملک خود قرار دهد، به این نیت که هر وقت صاحبش پیدا شد، عوض آن را به او بدهد و مى تواند براى صاحبش نگهدارى کند و یا به نیت او برایش صدقه بدهد و در صورتى که صاحبش پیدا شود، ضامن است و ثواب صدقه به خودش بر مى گردد. در صورتى که مال پیدا شده نشانه دار باشد و به قیمت فوق برسد ولى از اول بداند که به واسطه اعلان، صاحب آن پیدا نمى شود، مى تواند از همان روز اول آن را از طرف صاحبش صدقه بدهد. 7/12/76
(س 42) این جانب راننده کامیون هستم. در بیابان نزدیک غروب گوسفندى را دیدم که از گلّه جا مانده بود. به خاطر اینکه حیوانى آن را از بین نبرد، آن را گرفتم و چند کیلومتر بعد به یک پاسگاه ژاندارمرى تحویل دادم، آنان گفتند ما گلّه دارها را مى شناسیم. اگر گوسفند به دست صاحبش نرسیده باشد، تکلیف بنده چیست؟
ج ـ اگر اطمینان ندارید که به صاحبش مسترد شده باشد، ضامن هستید و باید به قیمت روز، براى صاحبش صدقه بدهید. 10/2/74
(س 43) راننده اتوبوس هستم که در خارج از شهر کار مى کنم. گاهى چیزهایى از لوازم مسافران جا مى ماند. صاحبانشان را نمى شناسیم، تکلیف چیست؟