منبع مقاله درمورد سازمان ملل، زنان سرپرست، زنان سرپرست خانوار

(یونیسف)
ارتقاء و بهبود وضعیت سکونتگاهها و کمک به پایداری آنها از لحاظ اجتماعی، محیطی و تحقق راهبرد سرپناه مناسب برای همه؛
به رسمیت شناختن بخش غیررسمی؛
ارتقاء و بهبود سکونتگاههای غیررسمی؛
طرح های تأمین زمین و خدمات؛ پرداخت یارانه زمین و مسکن.
سال 1986
نامگذاری سال 1986 به عنوان سال جهانی تأمین سرپناه برای افراد بیخانمان
International Year of Shelter for the Homeless
راهبرد جهانی تأمین سرپناه تا سال 2000
Global Shelter Strategy to the Year 2000
جلب توجه و مشارکت جامعه جهانی در تأمین سرپناه برای افراد بیخانمان
سال 1988
تأکید بر رویکرد توانمند سازی؛ بهبود مدیریت شهرها با تأکید بر مشارکت بخش خصوصی و عمومی؛ تأمین مالی مسکن؛ ظرفیت سنجی
سال 1992
اجلاس جهانی سران کشورها درباره زمین
( ریودو ژانیرو- برزیل )
منشور 21
Agenda 21
تأمین مسکن مناسب برای همه؛ بهبود وضعیت سکونتگاهها و محدودههای فقیر نشین؛ توسعه منابع انسانی و ظرفیت سازی Capacity Bulding؛
تمرکز زدایی و تفویض اختیارات به مقامات محلی
سال 1995
نشست جهانی برای توسعه اجتماعی
( کپنهاگ- دانمارک )
بیانیه کپنهاگ
تأکید بر شکل مشخص موضوع فقر شهری یا پدیدهی شهری شدن فقر در دهه 90
سال 1995
سمینار جهانی چالش شهرهای غیررسمی
( شهر بلو هوریزونته- برزیل )
——
اهمیت نقش محوری شهرها؛ تدوین سیاست شهری؛ محوریت نقش شهرداری ها؛ تأکید بر دسترسی گروههای کم درآمد به زمین و خدمات؛ حقوق زنان سرپرست خانوار
سال 1996
گردهمایی جهانی دربارهی فقر شهری
شهر رسیف- برزیل
بیانیه رسیف
تأکید بر توانمند سازی و ضرورت مبارزه با فقر شهری
سال 1996
اجلاس هبیتات 2 Habitat 2
( استانبول- ترکیه )
سرپناه برای همه : توانمندیهای سیاست مسکن در اجرای منشور هبیتات
مسکن مناسب برای همه و توسعه سکونتگاه‌ها؛
تامین امنیت سکونتSecurity of Tenure
نظام مدیریت شهری مطلوب
سال 1997
کنفرانس جهانی روند رو به گسترش فقر شهری
( فلورانس- ایتالیا )
تأسیس نهاد جدیدی به نام همایش جهانی درباره فقر شهری ( ایفاپ )
International Forum for Urban Poverty (IFUP)
——
ایجاد چارچوب و بستری برای پدید آوردن آگاهی و مبادله تجربه در زمینه مبارزه با فقر شهری؛
شهرهای فراگیر، راهبرد جدید پیشنهادی ایفاپ؛
تأکید ویژه ایفاپ بر فناوری اطلاعات و ارتباطات ویژه ICT و دسترسی گروههای گوناگون به آن.
سال 1997
برنامه مشترک بانک جهانی و هبیتات با عنوان ائتلاف شهرها City Alliance
——
افزایش فعالیت در زمینه بهسازی نواحی فرودست شهری، سکونتگاههای غیررسمی و حاشیهای؛
یاری رساندن به شهرهای کشورهای در حال توسعه به منظور بهبود وضعیت عمومی نظام مدیریت شهری.
سال 2001
نشست ویژه مجمع عمومی سازمان ملل دربارهی سیاستهای تأمین مسکن و توسعه شهری به نام استانبول به اضافه 5
( نیویورک- آمریکا )
——
تأمین سرپناه مناسب؛ توجه بیش از پیش به رویکردهای هماهنگ و مشارکتی در برنامه ریزی شهری؛ تأکید بر نقش فزاینده اقتصادی شهرها در فرآیند جهانی شدن؛ تحقق راهبرد شهر بدون آلونک؛ تأکید بر ضرورت انتقال تجربه های موفق به ویژه در زمینه صندوق های تأمین مالی خرد.
مأخذ: نگارنده: 1393.
2-2-2- گرایشهای شهرنشینی و سکونتگاههای غیررسمی در ایران
بررسیهای شهرنشینی جدید ایران، نشان از وجود دو دوره متمایز دارد؛ دوره اول؛ از سال 1300 شروع شده و تا سال 1340 و شروع اصلاحات ارضی ادامه مییابد و دوره دوم؛ مربوط به دوره پس از اصلاحات ارضی است که از دهه 40 شروع شده تا به امروز ادامه دارد و اساسیترین مشکلات شهرنشینی ایران مربوط به این دوره می‌باشد. به گونهای که در این دوران افزایش مهاجرتها و رشد بدقواره شهرهای بزرگ و متوسط عوارض بسیاری را پیش روی قرار داد.(حسامیان،1363:17). پیش بینی سازمان ملل درباره جمعیت شهرنشین ایران، بیانگر آن است که ایران تا سال 1405 یک جامعه شهر نشین خواهد بود به طوری که حدود 75 درصد از جمعیت آن در نقاط شهری ساکن خواهند بود. این رقم تقریباً مساوی نرخ شهرنشینی در کشورهای توسعه یافته (79 درصد) و بیشتر از نرخ شهرنشینی در جهان (5/60 درصد) است.(درکوش،1380). آمار موجود حاکی از آن است که جمعیت شهری در ایران شتاب فزایندهای داشته است. به طور مثال، طی دو دهه یعنی از سال 1355 تا 1375 جمعیت شهری از 8/15 میلیون نفر به 8/36 میلیون نفر رسیده یا 3/2 برابر شده است (اطهاری،1382:53).
تا قبل از اینکه برنامه‌ریزی شهری در ایران به طور رسمی رایج گردد و برنامهریزیهای مسکن در دستور کار قرار گیرند مشکلی به نام سکونتگاههای غیررسمی در ایران مد نظر برنامه‌ریزان نبوده است. چون این معضل به صورت امروزی و حاد مطرح نبوده است و ضوابط مربوط به سکونتگاههای غیررسمی تعریف نشده بودند تا این پدیده قابل تفکیک باشد. (اطهاری،1382:51). مطالعات کارشناسان، آغاز مهاجرت و نطفههای مربوط به سکونتگاههای غیررسمی در ایران را مربوط به سالهای 32-1320 میدانند (حاج یوسفی،1382:179) بر اساس آمار ارائه شده از سوی سازمان‌های متولی، حداقل یک هفتم جمعیت شهری ( حدود 6 تا 7 میلیون نفر در سکونتگاههای غیررسمی زندگی میکنند. بر همین اساس حدود سه چهارم سکونتگاههای غیررسمی در ده شهر بزرگ کشور اسکان دارند و پیشبینی میشود در ده سال آینده جمعیت اسکانهای غیررسمی به دو برابر ( یک چهارم جمعیت شهری ) افزایش یابد. در کل، شکلی که سکونتگاههای غیررسمی در ایران به خود می‌گیرد متمایز از سایر کشورهای جهان سوم می‌باشد و عواملی چند این پدیده را تعدیل کردهاند. از جمله؛ وجود ثروت خدادادی (نفت) در ایران و درآمدهای سرشاری که به صورت کاذب طی دهه 1350، بازار خدماتی وسیعی را به وجود آورد و برای مدتی درآمد نسبتاً بالا را برای ساکنین شهرها پدید آورد. عامل دوم، وقوع انقلاب اسلامی بود که در اوایل انقلاب شدت حاشیه نشینی را تعدیل کرد. عامل نهایی مربوط به اهمیت روانی است که داشتن یک سرپناه برای یک فرد به وجود میآورد و اهمیتی که خانه و چهار دیواری در فرهنگ ایرانیان حائز آن است (پیران،1366: 58) به طور کلی، شهرنشینی و سکونتگاههای غیررسمی از ویژگیهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران تأثیر پذیرفته و شکلی متمایز را به وجود آورده است که در مواجهه با این پدیده، توجه به این ویژگیها عامل موفقیت طرحهای بهبود شرایط این سکونتگاهها خواهد بود.
لزوم حل مشکل سکونتگاههای غیررسمی در ایران به لحاظ جایگاه قانونی نیز از اهمیت خاصی برخوردار بوده است؛ به طوری که در اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر ایجاد محیط مساعد رشد فضایل اخلاقی و رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه تأکید شده است. همچنین بر اساس اصل سیویکم، داشتن مسکن متناسب با اولویت نیازمندترینها حق هر فرد و خانواده است. اصول فوق نشاندهنده اهمیت و جایگاه تأمین محیط امن برای زندگی و سرپناه مناسب برای هر فرد است.
در سال‌های پس از انقلاب با افزایش مهاجرت به شهرها و به دنبال آن گسترش سکونتگاههای غیررسمی در حاشیه شهرها و تبعات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و نیز کالبدی آن، لزوم چاره جویی برای حل مشکلات این سکونتگاهها را بیش از پیش آشکار ساخت که اقدامات ذیل بر آن اساس صورت گرفت.
1- مصوبه شهریورماه سال1381 مجمع تشخیص مصلحت نظام؛ که بر پایه آن جلوگیری از توسعه حاشیه‌نشینی و ساماندهی این سکونتگاهها به عنوان یکی از محورهای سیاست‌گذاری کشور باید مورد توجه قرار گیرد.
2- ماده 30 قانون برنامه چهارم توسعه؛ که بر اساس آن ساماندهی بافت‌های حاشیهای در شهرهای کشور با رویکرد توانمندسازی ساکنین این بافت‌ها مد نظر قرار میگیرد.
3- تصویب سند ملی توانمندسازی وساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی?در سال 1382 که ضرورت تدوین آن از یک سو به فقدان برنامه و سیاست‌گذاری مشخص برای سکونتگاههای غیررسمی در ایران، و از سوی دیگر به ضعف هماهنگی بخشها و اقدامات میان بخشی در این باره مرتبط است. این سند مرجع تعریف مشترک مسئله و تبیین اصول راهبردی و سیاست‌گذاریهای بخشی تا پایان برنامه سوم و زمینه ساز تعیین اهداف و راهبردها و سیاستهای برنامه چهارم توسعه کشور و طرح قوانین و مقررات مورد نیاز برای اجرای سیاستها و تدوین راهکارهای مرتبط خواهد بود (خبرنامه، 28:1388)
2-3- ویژگی‌های اسکان‌های غیررسمی
سکونتگاه‌های انسانی، اعم از شهری و روستایی دارای مشخصات ویژه‌ای می‌باشند. در پراکنش فضائی سکونتگاه‌های شهری هم گروه‌های مختلف از مردم با پایگاه‌های اجتماعی و اقتصادی متفاوت استقرار یافته‌اند که تفاوت‌هایی خاص در جنبه‌هایی از قبیل خصوصیات کالبدی مساکن‌شان، فرهنگ برخوردهای اجتماعی، عملکردهای اقتصادی، واکنش‌های رفتاری و روانی و بالاخره مشارکت در مسائل سیاسی نشان می‌دهند. این موارد در مقیاس کوچکتر در حد یک واحد مسکونی و یک خانوار نیز برای کلیه جوامع صادق است و اسکان‌های غیررسمی هم جزئی از این کل است که برای تکتک واحدهای مسکونی و خانوارهای ساکن در آنها خصوصیاتی مختص به خودشان می‌توان تصور کرد (زمانی، 1384، ص34). اما به دلیل گستردگی پدیده حاشیه‌نشینی در اغلب شهرها و خصوصاً شهرهای بزرگ برای آنکه بتوان تصویری جامع و در عین حال تعمیم‌پذیر برای تمامی سکونتگاه‌های غیررسمی به دست داد، برخ از محققین خصوصیاتی را برای آن برشمرده‌اند.
اس. سی رانگوالا خصوصیات عمومی سکونتگاه‌های غیررسمی را به شرح زیر بیان کرده است:
1- سیما: عمده‌ترین نماد جهانی اسکان‌های غیررسمی سیمای نامطلوب آن است که احساس، وجدان و چشم آدمی را می‌آزارد. ساختمانها تخریب شده و فرسوده نشان می‌دهند.
2- بهداشت و سلامت: از ویژگی‌های سکونتگاه‌های غیررسمی، استانداردهای پایین بهداشتی و بی‌توجهی از سوی خدمات بهداشت عمومی مشخص می‌کند. همچنین اینگونه اسکان‌ها به نواحی با نرخ‌های بالای مرگ و میر و بیماری اطلاق می‌شود.
3- سطح درآمد: سکونتگاه‌های غیررسمی، ناحیه‌ای فقیر نشین است و توسط گروه‌های اجتماعی با حداقل درآمد اشغال گردیده است.
4- آیین و رفتار: به لحاظ اجتماعی، اسکان‌های غیررسمی فاقد نظم و سازماندهی بوده و ممکن است ناحیه‌ای دارای فساد و جرم وجنایت باشد.
5- تراکم: سکونتگاه‌های غیررسمی، ناحیه‌ای با مساکن متراکم یا مساکنی با تراکم انسانی بالا ویا در شرایط حادتر، استیلای هر دو حالت فوق است.
6- شیوه زندگی: بسته به طریقی که اسکان‌های غیررسمی شکل گرفته، شیوه زندگی ساکنان آن ممکن است به نحوی باشد که نسبت به سایرین احساس بیگانگی نموده یا به صورت آشنایان صمیمی درآیند (Rangwala, 2010:89-90)
از سوی دیگر سرینیواس سه ویژگی معین و کلی کالبدی، اجتماعی و قانونی را برای سکونتگاه های غیررسمی به شرح زیر در نظر گرفته است:
1- خصوصیات کالبدی: سکونتگاه‌های غیررسمی به سبب شرایط غیرقانونی ماهیت خود، دارای خدمات و زیرساخت‌هایی پایینتر از سطوح حداقل و مناسب می‌باشد. این خدمات شامل؛ شبکه ارتباطی، تأمین آب، بهداشت معابر, فاضلاب، مدارس، مراکز درمانی و مراکز خرید و فروش و غیره هستند.
2- خصوصیات اقتصادی و اجتماعی: اغلب ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی به گروه‌های کمدرآمد تعلق دارند که یا به عنوان نیروی کارمزد و یا در بخشهای مختلف غیررسمی فعالیت می‌کنند.
3- خصوصیات قانونی: خصوصیت عمده‌ای که اسکان‌های غیررسمی را از سکونتگاه‌های رسمی جدا می‌سازد؛ مالکیت بر قطعه زمین مشخصی است که ساکنین بر روی آن مساکن خود را ساخته‌اند. این زمین‌ها می‌تواند اراضی عمومی یا تصرف شده دولتی، یا قطعه زمین‌های حاشیه‌ای به مانند زمین‌های