مولفه ها و عوامل زیرساختی فناوری اطلاعات
2-2-1- مولفه‌های فناوری اطلاعات
فناوری اطلاعات به تولید، ذخیره، اصلاح، بازیابی و انتقال سریع اطلاعات به کمک رایانه و دیگر وسایل الکترونیکی اشاره دارد. سه مؤلفه ضروری برای فناوری اطلاعات عبارت است از: سخت افزار، نرم افزار، و بانک اطلاعات (داورپناه، 1381، ص 81).
2-2-1-1- سخت افزار: سخت افزار اصطلاحی است که در مورد اجزای فیزیکی یک سیستم رایانه‌ای به کار می‌رود. از دیدگاه کلی یک دستگاه رایانه شامل سه بخش اصلی واحد پردازنده مرکزی [1] وسایل
ورودی ـ خروجی [2] و حافظه اصلی [3] است. واحد پردازنده مرکزی را می‌توان مغز رایانه نامید، زیرا هم تمام محاسبات و عملیات را انجام می‌دهد و هم کنترل قسمت‌های مختلف دیگر برعهده آن است. وسایل ورودی و هر وسیله ای که بتواند اطلاعات یا علایمی را به واحد پردازنده مرکزی ارسال یا مستقیماً به داخل حافظه منتقل کند، همچنین هر وسیله‌ای که بتواند اطلاعات یا علایمی که واحد پردازنده مرکزی تولید کرده یا داخل حافظه ذخیره شده است، به گونه‌ای دریافت کند یا به نمایش در آورده وسیله خروجی گویند. از جمله وسایل خروجی و ورودی می‌توان به کارت خوان، چشم الکترونیکی، صفحه انگشتی حساس، صفحه کلید، و چاپگر اشاره کرد. حافظه اصلی در واقع انباره رایانه است. درکنار حافظه اصلی رایانه‌ها از حافظه کمکی که معمول ترین آن ها دیسکت رایانه‌ای است، نیز استفاده می‌نمایند.
2-2-1-2- نرم افزار: سخت افزار یا مجموعه اجزای فیزیکی به تنهایی قادر به انجام دادن هیچ عملی نبوده و لازم است با اجرای فرمان هایی این مجموعه فعال شود و دستورهای کاربر را اجرا کند. دو گروه نرم افزار کاملاً مشخص وجود دارد. نرم افزار سیستم و نرم افزار کاربردی، نرم افزار سیستم عملیات رایانه را هماهنگ ساخته و نرم افزار کاربردی برای حل مسائل خاص تجاری طراحی می‌شود.
2-2-1-3- بانک اطلاعاتی: به مجموعه‌ای از کلیه داده‌های مورد استفاده در یک برنامه کاربردی (خواه یک فایل یا چند فایل) بانک اطلاعاتی اطلاق می‌شود. پایگاه اطلاعاتی یا بانک اطلاعاتی مجموعه‌ای از فایل‌های مربوط به هم است. منظور از “مربوط به هم” این است که تغییر یک فایل از پایگاه اطلاعاتی ممکن است باعث یک سلسله تغییر در دیگر فایل‌های این پایگاه شود. مزیت یک پایگاه اطلاعاتی ایجاد مجموعه‌ای از اطلاعات هم سان مربوط به یک سازمان و حذف افزونگی اطلاعات و عدم یک دستی است.
2-2-2- عوامل زیر ساختی فناوری اطلاعات
فناوری اطلاعات به یک زیر ساخت مناسب نیاز دارد که از تمام جنبه ها از جمله جنبه‌های اقتصادی و اجتماعی متوازن باشد. عوامل زیر ساخت متفاوتی نظیر عوامل فنی، مدیریتی، کارکنان، اقتصادی، فرهنگی- اجتماعی و دولتی قطعاً بهره‌گیری فناوری اطلاعات در کتابخانه‌ها را تحت تأثیر قرار خواهند داد. این موارد به صورت زیر دسته بندی می‌شود (داورپناه، 1381):
- 1. عوامل فنی: سخت افزار و نرم افزار رایانه، ارتباط از راه دور، استانداردها، اشتراک رایانه‌ای، تأمین انرژی (برق)؛
- عوامل مدیریتی: روند اجرایی، حمایت مدیران رده بالا، صلاحیت ثبات در مدیریت، همکاری؛
- عوامل کارکنان: کارکنان متخصص، استخدام کارکنان، نگرش کتابداران به فناوری اطلاعات، آموزش ضمن خدمت.
- عوامل اقتصادی: منابع مالی، هزینه فناوری اطلاعات، مبادله ارز؛
- عوامل اجتماعی- فرهنگی: نظام آموزشی، کاربران (نگرش فرهنگی جامعه)، زبان انجمن‌های تخصصی، صنایع داخلی اطلاع رسانی؛
- عوامل دولتی: سیاست ملی اطلاع رسانی، قوانین و مقررات، سازمان ملی اطلاع رسانی؛
یاد آور می‌شود که این مقولات به نحو دقیق از یکدیگر منفک نبوده و تداخل زیادی میان عوامل وجود دارد. ریشه این متغیرها را در برخی موارد درون جامعه و در برخی موارد در درون کتابخانه باید مورد مطالعه قرار داد.
میزان موفقیت بهره‌گیری از فناوری‌های نوین اطلاعات نیز به میزان توافق این متغیرهای به هم مرتبط بستگی دارد. هر کدام از این عوامل، مشخصات خاص خود را دارند، ولی اساساً حلقه‌های یک زنجیر هستند و بستر را برای طراحی، نگاهداری و بهره‌گیری موفقیت آمیز فناوری اطلاعات هموار می‌کنند؛ لذا هنگام بهره‌گیری از فناوری اطلاعات باید همه این عوامل مورد نظر باشند.
[1] Central Processing Unit (CPU)
[2] Input – Outpout Device
[3] Main Memory