« وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُم مَّوَدَّهً وَرَحْمَهً..»
«و از نشانههاى او اینکه از نوع خودتان همسرانى براى شما آفرید تا بدانها آرام گیرید و میانتان دوستى و رحمت نهاد..» (قرآن کریم، روم:21).
قال رسول الله(ص) : «ما بُنِیَ فِی الإِسَلامِ بِناءٌ أَحَبُّ إِلَی اللّهِ عَزَّوَجَلَّ، وَ أَعَزُّ مِنَ التَّزْوِیِجِ»
«در اسلام هیچ نهادى محبوب تر و عزیرتر از تشکیل خانواده در نزد خداوند بنا نشده است» (وسایل الشیعه: ج20، ص 14 ؛ بحارالانوار: ج103،ص222).
قال علی(ع): «اَفضَلُ الشََّفاعاتِ أَن تَشفَعَ بَینَ إثنَینِ فِی النِّکاحِ حتّی یَجمَعَ اللَّهُ بَینَهُما»
«بالاترین واسطه و میانجی گری، واسطه شدن بین دو نفر در امر ازدواج است؛ تا اینکه خداوند بین آنها جمع کند و آن دو را به یکدیگر برساند» (الکافی، ج5، ص231).
همچنین آیات و روایات بسیاری را می توان در این زمینه مشاهده کرد (قرآن کریم، نور:32 و شوری:31 مکارم الاخلاق: ص212 ؛ وسائل الشیعه: ج20، ص15 ؛ نهج الفصاحه: ص313، ح782 ؛ مستدرک الوسائل: ج9، ص106، ح10365 ؛ بحارالانوار, ج103, ص220 ؛ منتهی الآمال، ص 176).
«به طور کلی در رویکرد اسلام، خانواده به مثابه نهادی اساسی در جامعه، اصل و محور به شمار می رود. باید خانواده به منزله اولویت، نقش خویش را در شکل گیری هر موقعیت اجتماعی و فردی زن و مرد و هر نقشی که آنها به عهده می گیرند، ایفا کند. مدینه فاضله ای که اسلام ترسیم می کند بدون حضور سازنده و فعال نهاد مقدس خانواده و بدون منظور ساختن همه شروط و لوازم شکل گیری و تحقق خانواده مطلوب در جامعه اسلامی، امکان تحقق ندارد» (چراغی کوتیانی،103:1389).
ب- نظام ارزشی حاکم در بحث نقش زنان
پس از بررسی پیش فرض هایی که در دیدگاه اسلامی نسبت به اجتماع و حضور اجتماعی افراد وجود دارند، حال لازم است برای ترسیم الگوی نقش اجتماعی زن مسلمان، ارزش ها و اصول حاکم بر دیدگاه اسلامی پیرامون نقش زنان تبیین گردد.
1- مطلوب نبودن اختلاط زن و مرد
یکی از مهمترین ارزش های اجتماعی دین مبین اسلام که ارتباط مستقیم با تبیین الگوی نقش اجتماعی زن دارد این است که در آموزه های اسلامی، اختلاط زن و مرد بسیار مورد مذمت و نکوهش واقع شده و تعامل مرد و زن نامحرم به جز در مواقع ضرورت، به شدت برحذر داشته شده است. دین اسلام از آنجا که به دنبال جلوگیری از به فساد و انحطاط اخلاقی کشیده شدن جامعه است و ارتباط مرد و زن نامحرم را کاملا مستعد به گناه کشیده شدن و عامل اصلی فساد اخلاقی می داند، تاکید فراوان دارد که مرد و زن نامحرم تا جایی که برایشان امکان دارد از اختلاط و تعامل با یکدیگر بپرهیزند (معصومی،98:1389).
البته باید به این نکته توجه داشت که از دیدگاه اسلام، ارتباط میان زن و مرد نامحرم فی نفسه ممنوعیتی ندارد. زیرا در جامعه ای که معمولاً نیمی از آن را جنس مرد و نیمی دیگر را جنس زن تشکیل می دهد، چاره ای جز ارتباط دو جنس مخالف با همدیگر نیست و اگر اسلام به طور کلی مخالف تعامل زن و مرد بود قاعدتا دستورات و آموزه هایی چون رعایت حجاب در پوشش و عفاف در رفتار و گفتار برای زنان و نیز تاکید بر چشم پوشی مردان در مقابل زنان نامحرم، چندان موضوعیتی پیدا نمی کرد. لذا وجود این دستورات نشان دهنده این است که نفس ارتباط و تعامل زن و مرد از نظر اسلام ممنوع نبوده و فقط مقیّد به شروط و ملاحظاتی است که در فصول بعدی تفصیلا به آنها اشاره خواهیم کرد. اما نکته ای که در اینجا قصد تاکید کردن بر آن را داریم این است که با وجود همه ی این آموزه ها و توصیه ها در ارتباط با نامحرم که نشان می دهد اسلام با تعامل زن و مرد مخالفتی ندارد، اما از مجموعه روایات و سیره معصومین(ع) و نیز تجربه های تاریخی جوامع اسلامی اینگونه برداشت می شود که اختلاط بدون دلیل و بیش از حد ضرورت میان مرد و زن نامحرم خواه ناخواه زمینه های فساد اخلاقی را فراهم می آورد. به عبارت دیگر با وجود دستورالعمل هایی که در اسلام در زمینه ایمن سازی ارتباط با نامحرم برای زنان و مردان وجود دارد، مسیر صحیح جلوگیری از فساد و زوال اخلاقی زن و مرد، کاستن از ارتباطات خارج از ضرورت و ممانعت از اختلاط بدون دلیل و چارچوب میان آنان است. علاوه بر آیه 25 سوره مبارکه نساء که در نفی ارتباط صمیمانه و دوستی پنهانی با نامحرم است، در روایات بسیاری نیز بر این مهم تاکید شده است. از جمله:
حضرت علی(ع) در نامه معروف خود به فرزندش امام حسن مجتبی(ع) در این باره می فرمایند:
«…إِنِ اسْتَطَعْتَ اءَلا یَعْرِفْنَ غَیْرَکَ فَافْعَلْ..»
«… اگر توانى کارى کنى که جز تو را نشناسد چنان کن..» (نهج البلاغه: نامه31).
حضرت زهرا(س) در پاسخ به سوآل حضرت علی(ع) که از بهترین چیز برای زنان می پرسند، می فرمایند:
«خَیرٌ لَهُنَّ أَنْ لایُرینَ الرِّجالَ وَ لایَرَوْ نَهُنَّ»
«بهترین چیز برای زنان آن است که مردان را نبینند و مردان نیز آنان را نبینند» (وسائل الشیعه: ج20، ص67).
از این فرمایش حضرت زهرا(س) برداشت الزام و وجوب نمی شود. یعنی در عین حال که خروج زن از منزل و حضور او در صحنه اجتماع با رعایت موازین و حدود شرعی جایز است؛ اما برای زنان بهتر آن است که از اختلاط با مردان اجتناب کنند. وجود مبارک فاطمه زهرا(س) نیز گرچه به هنگام ضرورت در صحنه اجتماع و سیاست حضور می یافتند، اما بنای زندگی و روش ایشان در زندگی به اختلاط با مردان نبوده است.
درسیره پیامبر(ص) و ائمه
معصومین(ع) نیز به وفور مواردی را می توان یافت که این بزرگواران برای ممانعت و جلوگیری از اختلاط زن و مرد در فعالیت های اجتماعی و یا حضور در مساجد و… تدابیری را اندیشیده و وضع کرده اند (الکافی: ج5، ص518 ؛ عروه الوثقى: ص607 ؛ تحف العقول: ص25 ؛ وسائل الشیعه: ج3، ص507 و 493 ؛ سنن ابى داود: ج2، ص658).