در جهان بینی اسلامی اعتقاد بر این است که هستی دارای یک خالق و آفریدگار است و هر آنچه در زمین و آسمان ها اعم از موجودات زنده و بی جان وجود دارند همگی مخلوق خداوند متعال می باشند و چیزی در هستی نیست که از قلمرو آفرینش خداوند خارج باشد. جهان در نگرش جهانبینی توحیدی با عنایت الاهی نگهداری میشود و اگر لحظهای عنایت خداوند از این جهان گرفته شود، نابود خواهد شد. تمام واقعیت جهان از خدا و منتسب به حق است. آیات متعددی وجود دارند که از آنها می توان این اصل مهم را برداشت کرد. در زیر به چند نمونه از این آیات اشاره می کنیم:
«هُوَ الَّذی خَلَقَ لَکُمْ ما فِی اْلأَرْضِ جَمیعًا ثُمَّ اسْتَوی إِلَی السَّماءِ فَسَوّاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ وَ هُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلیمٌ»
«او خدایی است که همه آنچه را (از نعمتها) در زمین وجود دارد، برای شما آفرید؛ سپس به آسمان پرداخت؛ و آنها را به صورت هفت آسمان مرتب نمود و او به هر چیز آگاه است» (قرآن کریم، بقره:29).
«أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ إِنْ یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَیَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِیدٍ»
«آیا ندیدی که خداوند آسمان ها و زمین را بحق آفریده است؟ اگر بخواهد، شما را می برد و خلق تازه ای می آورد» (قرآن کریم، ابراهیم:19).
«وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ السَّاعَهَ لَآتِیَهٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ»
«ما آسمانها و زمین و آنچه میان آنهاست، جز بحق نیافریدهایم و قیامت در پیش است. بنا بر این آنها را مورد عفو پسندیده خود قرار ده» (قرآن کریم، حجر: 85).
2- هستی هدفمند و منتظم
در مکتب اسلام، جهان هستی و موجودات در آن و بخصوص انسان، به سوی مقصدی معلوم در حرکت است و چنین نیست که عالم هستی در مسیری نامشخص و مبهم و بی هیچ هدفی در حرکت باشد بلکه آفریدگار جهان، آن را به سوی مقصدی و هدفی معین و روشن رهنمون ساخته است. اعتقاد به اصل هدفمندی عالم و عبث نبودن آفرینش آن، نقش مهمی در حیات انسان ایفا می‌کند و چنین انسانی هرگز جهان و زندگانی در آن را لغو و بیهوده نمی‌یابد بلکه سعی و تلاش او در این جهت است که حیات و زندگی خویش را با نظام آفرینش هماهنگ سازد. در نگاه اسلامی این اعتقاد وجود دارد که خلقت هستی کاملا هدفمند و غایت محور بوده و خداوند حکیم و عادل، نظام آفرینش را بر اساس یک طرح قبلی و برنامه هدفدار استوار گردانده است. جهان از مبدائی خردمند آفریده شده و به سوی غایتی حکیمانه در حرکت است. در این جهان هدفمند هیچ موجودی گزاف و بی حساب آفریده نشده و سستی و کژی در این جهان راهی ندارد. بنابراین تنوع ها و تفاوت ها نشانه کاستی در کار طبیعت و خلقت نیست بلکه هر کدام دقیقا در راستای اهداف حکیمانه و مدبرانه ی آفرینش است و این تنوع ها و تفاوتهای دقیق در ادامه به تجانس و انسجام جامعه ختم می شود (جوادی آملی،127:1386).
هستی شناختی دینی بر این اعتقاد است که صفات کمالیه خدا اقتضا دارد جهان به گونه‌ای آفریده شود که در مجموع بیشترین کمال و خیر ممکن را داشته باشد. یعنی از برکت نظام احسن که بر جهان آفرینش حاکم است، انسانی که از ماده زمینی خلق شده، بتواند با پیمودن راه تکامل به گوهری آسمانی و شریف تبدیل شده، از نظر مراتب کمال از هر موجود دیگر برتری یابد و به خدا تقرب جوید. خلق جمادات و نباتات و حیوانات و… در راستای پیدایش نظام احسنی است که در مجموع زمینه رشد انسان را فراهم می‌آورد. در آیات قرآن خداوند به دفعات خلقت هستی و انسان را دارای هدف معرفی کرده و هدف از خلقت را عبودیت و معرفت معرفی می کند. به طور مثال:
«وَ مَا خَلَقْت‌ُ الْجِن‌َّ وَ الاْنس‌َ إِلآ لِیَعْبُدُون‌ِ»
«و جنّ و انس را نیافریدم جز براى آنکه مرا بپرستند» (قرآن کریم، ذاریات: 56).
«وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا لَاعِبِینَ»
«و آسمانها و زمین و آنچه را که میان آن دو است به بازى نیافریدهایم» (قرآن کریم، دخان: 38).
«أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاکُمْ عَبَثًا وَأَنَّکُمْ إِلَیْنَا لَا تُرْجَعُونَ»
«آیاپنداشتید که شمارابیهوده آفریدهایم وشما به سوى ما بازگردانده نمىشوید» (قرآن کریم، مومنون:116).
«وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاء وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا بَاطِلًا ذَلِکَ ظَنُّ الَّذِینَ کَفَرُوا فَوَیْلٌ لِّلَّذِینَ کَفَرُوا مِنَ النَّارِ»
«و آسمان و زمین و آنچه را که میان این دو است به باطل نیافریدیم این گمان کسانى است که کافر شده اند پس واى از آتش بر کسانى که کافر شدهاند» (قرآن کریم، ص: 27).
«الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیَاهَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَهُوَ الْعَزِیزُ الْغَفُورُ»
«او که مرگ و زندگى را پدید آورد تا شما را بیازماید که کدام نیکوکارترید و اوست عزیز و آمرزنده» (قرآن کریم، ملک: 2).
«الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىَ جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ»