تاریخچه نظارت
قدمت نظارت به اندازه ی زندگی اجتماعی بشر است. پس از شکل‌گیری ابتدایی‌ترین اجتماع‌ها و نظام‌های اجتماعی، نظارت هم ایجاد گشت چرا که انسان‌ها همواره برای رسیدن به اهداف خود، نظارت بر امور را لازم می‌دانستند. البته نوع نظارت با پیچیده شدن نظام‌های اجتماعی، تفاوت کرده است و هم اکنون در نظام‌های سیاسی، نظارت امری حیاتی و لازم گشته است و بدون نظارت نمی‌توان به اهداف مورد نظر دست یافت. در دوران باستان هم نظارت به انحاء مختلف در نظام‌های سیاسی وجود داشته است. درایران باستان در حکومت داریوش نظارت امری مهم بوده و از تمام جنبه‌های مدیریتی و سازمان‌های اداری داریوش، نظام بازرسی و کنترل آن هنوز هم ارزشمند است و اگر خواننده ای نداند که این نظام مربوط به 2500 سال پیش است، ممکن است آن را بسیار مدرن و امروزی بداند، این نظارت با پیشرفت جوامع در عصر حاضر تا جایی رسیده است که بدون وجود نظارت در یک نظام سیاسی، رسیدن به اهداف غیر ممکن به‌نظر میرسد.
بحث نظارت با انواع مختلف و شیوه‌های گوناگون آن در حکومت‌های مختلف مطرح بوده است. در زمان هخامنشی و در زمان پادشاهی کوروش و داریوش، تفتیش و نظارت جزو مشاغل اداری محسوب می‌گشته است. (پیرنیا، 462، 1389). پس از ظهور اسلام، نظارت به عنوان سنتی از سنن ثابت الهی معرفی گردید. نظارت کامل و دقیق نیات انسان‌ها و ارزیابی اعمال انسان در روز قیامت مفاهیمی است که بر این امر دلالت دارد. (عمیدزنجانی و همکار،20، 1389)
فارغ از بحث اخلاقی نظارت، این مفهوم در ساختار حکومت نیز جایگاه ویژه‌ای در سیره‌ی عملی پیامبر اکرم(ص) و امیرمؤمنان علی(ع) داشته است. سیره و روش پیامبر(ص) این بود که هرگاه سپاهی را به مأموریت می‌فرستاد، فرماندهی بر آن سپاه تعیین می‌کرد، همچنین برخی از افراد موثق و مورد اعتماد هم خود را بر او می‌گماشت تا رفتار و عملکرد او را زیرنظر گرفته و برای ایشان گزارش کنند.
موضوع نظارت و بازرسی در حکومت و مدیریت حضرت علی(ع) که الگوی کاملی از دولت اسلامی به حساب می‌آید نیز از جمله مقولاتی است که به دفعات و تناوب مورد توجه ایشان بوده است. (عمیدزنجانی و همکاران، 24، 1389)
امیرالمؤمنین علی(ع) با تدبیر و سازماندهی گسترده، نظارت و کنرلی سازمان‌یافته و دقیق را در فراخنای جامعه اسلامی سامان داده بود و انواع و اقسام نظارت‌های پیشرفته در حکومت ایشان مشهود بود. بازرسان ناظر نیز در سنت علوی از افراد لایق و امین انتخاب می‌شدند و امام(ع) در موارد متعددی صفات ممدوح و ایجابی بازرسان را با تأکید به عمّال و کارگزاران خود گوشزد می‌نماید؛ به عنوان نمونه در نامه‌ای به مالک اشتر، در سال 38هجری، هنگامی که او را به فرمانداری مصر برگزید، فرمود: «بازرسانی را بر آنان اعزام کن که اهل راستی و وفا باشند … آنان را بر اساس شایستگی به کار بگمار و از روی روابط وامتیازات نابجا، به کار نگیر … . با فرستادن مأموران مخفی -که اهل صدق و راستی و وفا باشند- کارهای آنان را زیرنظر بگیر. زیرا بازرسی نهایی در کارشان، آنان را به رعایت امانت و ملاطفت با مردم وادار می‌سازد و با دقت فراوان، مواظب اَعوان و انصار و کارگزاران خود باش و بر اَعمال ایشان نظارت کن و چنانچه یکی از آنان دست به خیانتی زد و مأموران مخفی تو، به طور جمعی آن را تأیید کردند، باید که به آن اکتفا کنی و بدون تأخیر، خیانتکاران را کیفر دهی و به مقدار خیانتی که انجام داده است او را کیفر نمایی، آن‌گاه وی را در مقام خواری و مذلّت بنشان و داغ خیانت بر پیشانی او بگذار و طوق رسوایی بر گردنش بیفکن» (نهج البلاغه، نامه 53)
لینک جزییات بیشتر و دانلود این پایان نامه:
نظارت مجلس شورای اسلامی بر قوه مجریه از طریق کمیسیون‌های داخلی