جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان دختر و پسر سال سوم دبیرستانهای دولتی شهر مشهد در سال 1389-1388 بود.
نمونه و روش نمونه گیری
جهت آزمون فرضیه های پژوهش و اعتباریابی پرسشنامه های پژوهش، دو نمونه به شیوه نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای انتخاب گردید. بدین ترتیب که از میان نواحی هفت گانه آموزش و پرورش شهر مشهد، سه ناحیه، به صورت تصادفی انتخاب و سپس از بین این دبیرستانهای دخترانه و پسرانۀ سال سوم دبیرستان این سه ناحیه، تعداد 10 مدرسه به صورت تصادفی انتخاب شد. سپس از بین این 10 مدرسه، 40 کلاس به صورت تصادفی انتخاب شده و با انتخاب نیمی از دانش آموزان دختر و پسر هر کلاس به صورت تصادفی، پرسشنامه های پژوهش به آنها ارائه گردید.
2-1. نمونه گیری جهت تعیین پایایی و روایی ابزارهای پژوهش: به منظور انجام مطالعه مقدماتی، جهت تعیین روایی و پایایی ابزارها از جامعه مورد نظر 48 دانش آموز شامل 22 (46%) دختر و 26 (54%) پسر انتخاب گردید.
2-2. نمونه گیری جهت آزمون فرضیه های پژوهش: با توجه به اینکه باید تعداد 9 متغیر در مدل، مورد پژوهش قرار میگرفت و بر اساس روش مرسوم نمونه گیری تحقیقات همبستگی که برای هر متغیر بین 15 تا 60 نفر آزمودنی در نظر گرفته می شود (حافظی کن کت، 1387)، لذا در این پژوهش نیز برای هر متغیر 60 نفر جهت آزمون فرضیه های پژوهش در نظر گرفته شد. در مجموع تعداد 606 دانش آموز، شامل 345 (57%) پسر و 261 (43%) دختر حجم نمونه را تشکیل داد.
پس از اجرای پژوهش، با حذف پرسشنامه های ناقص، و همچنین، در زمان ورود داده ها به نرم افزار، با توجه به اینکه پرسشنامه آمادگی اعتیاد (متغیر وابسته پژوهش) دارای 5 ماده دروغ سنج می باشد، برای ماده های دروغ سنج، میانگین و انحراف معیار محاسبه گردید و آن دسته از پرسشنامه هایی که ماده های دروغ سنج آنها بالاتر از یک انحراف استاندارد بودند، با فرض اینکه صادقانه پاسخ داده نشده اند، حذف گردیدند. بنابراین، نمونه نهایی جهت آزمون فرضیه ها برابر با 572 نفر و جهت اعتباریابی پرسشنامه های پژوهش برابر با 48 نفر دانش آموز بود.
ویژگی های مربوط به سن آزمودنی های فرضیه پژوهش شامل 572 نفر با میانگین 22/17، انحراف معیار 74/0، حداقل 16 و حداکثر 19 سال سن بود. همچنین، ویژگی های مربوط به جنسیت دانش آموزان نیز شامل 244 زن با فراوانی 7/42 و 328 مرد با فراوانی 3/57 بود.
ابزارهای پژوهش
در پژوهش حاضر به منظور اندازه گیری متغیرهای پژوهش، از ابزارهای زیر استفاده شد:
مقیاس ایرانی آمادگی اعتیاد
سیاهه سرشت و منش
پرسشنامه شیوه های فرزندپروری
مقیاس خود گزارشی نوجوانان
پرسشنامه مقابله با موقعیت های استرس زا
در پژوهش حاضر به منظور اعتباریابی پرسشنامه های پژوهش، از ابزارهای زیر استفاده شد:
پرسشنامه هیجان جویی اهواز
پرسشنامه شخصیتی نئو
مقیاس ایرانی آمادگی اعتیاد
فرم خارجی مقیاس آمادگی اعتیاد ، یکی از سه خرده مقیاس MMPI-2 است که توسط وید، بوچر، مک کنا و بن پورات (1992، به نقل از زینالی و همکاران، 1387) ساخته شده و دارای 39 ماده است. مطالعات انجام شده در ایران برای اعتباریابی مقیاس آمادگی یا استعداد اعتیاد نشان می دهد که این مقیاس در نمونه ایرانی، توانایی تمیز افرادی که آمادگی گرایش به سوء مصرف مواد دارند را از سایر افراد کم خطر ندارد (کردمیرزا و همکاران، 1378 به نقل از زرگر، 1385)، در نتیجه، زرگر (1385) به ساخت مقیاس آمادگی اعتیاد با توجه به فرهنگ ایرانی پرداخت. لذا در این پژوهش برای ارزیابی میزان آمادگی اعتیاد، از مقیاس ایرانی آمادگی اعتیاد زرگر (1385) استفاده شد. این مقیاس شامل 36 ماده همراه با 5 ماده دروغ سنج و دو عامل آمادگی منفعل و آمادگی فعال است. در عامل اول (آمادگی فعال) بیشترین ماده ها به ترتیب مربوط به رفتارهای ضداجتماعی، میل به مصرف مواد، نگرش مثبت به مواد و هیجان خواهی می باشند و در عامل دوم (آمادگی منفعل) بیشترین ماده ها مربوط به عدم ابرازوجود و افسردگی می باشند.
نحوه نمره گذاری پرسشنامه
این مقیاس شامل 36 ماده همراه با 5 ماده دروغ سنج (6، 12،15،21، 33) که به صورت معکوس نمره گذاری می شود، می باشد. 28 ماده آن مربوط به عامل آمادگی فعال (3، 4، 5، 7، 8، 9، 10، 11، 16، 17، 18، 19، 22، 24، 25، 26، 27، 28، 29، 30، 31، 34، 36، 37، 38، 39، 40، 41) و 9 ماده آن مربوط به آمادگی منفعل (1، 2، 9، 13، 14، 20، 23، 32، 35) است. آزمودنی باید به یکی از چهار گزینه کاملاً موافقم (3)، موافقم(2)، مخالفم(1) و کاملاً مخالفم(0) پاسخ دهد. حداقل و حداکثر نمره به ترتیب 0 و 120 است.
اعتبار و پایایی مقیاس ایرانی آمادگی اعتیاد