– « ارتباط عبارتست از فراگرد انتقال اطلاعات، احساسها، حافظه ها و فکرها درمیان مردم » (میکی اسمیت )
– « یک عمل ارتباطی بین دو نفر وقتی کامل است که آنها از علائم مشابهی با شیوه های مشابه آگاه باشند » (لاسول)
– و بالاخره دکتر محسنیان راد در تعریف پیشنهادی خود از ارتباط می نویسد : « ارتباط عبارتست از فراگرد انتقال پیام از سوی فرستنده برای گیرنده مشروط برآنکه معنایی مشابه به معنای حدود نظری فرستنده پیام در ذهن گیرنده ایجاد شود» بنابراین هرچه معنای ایجاد شده در ذهن گیرنده پیام به معنای مورد نظر فرستنده نزدیکتر باشد ارتباط کاملتر است. ( همان : 42-46)
فراگردی بودن ارتباطات خود مبین این نکته است که ارتباط پدیده ای پویا و مبتنی بر تغییر و دگرگونیها است . همه چیز درگذر و قابل تغییر است. تمام اجزا فراگرد ارتباطی در تغییراند و هیچ کدام به عنوان جزئی ثابت و غیرقابل دگرگونی دیده نمی شوند.( فرهنگی، 1382: 19)
28
2-6 . انواع مختلف ارتباطات انسانی
دانشمندان و محققان ارتباطات بیشتر تقسیم بندی خود را براساس تعداد (افراد که در یک فراگرد ارتباطی نقش دارند ) و یا منظور و هدف از ارتباط را متکی می کنند به انواع ارتباط براساس فراگرد تفهیم و تفاهم وتسهیم معنی، ارتباطات را به سه دسته اساسی تقسیم کرده اند:
1- ارتباط با خود
2- ارتباط با دیگران
3- ارتباط عمومی یا جمعی
2-6-1. ارتباط با خود
براساس این ارتباط، هر یک از ما، ابتدا با خود ارتباط برقرار می سازیم و آن عبارت است از این که جریان تفهیم و تفاهم را در درون خود انجام می دهیم، که یک ارتباط درونی است. ارتباط با خود در برگیرنده‌ی مشکلات درونی، یا حل تعارضات درونی فرد است. این ارتباط علاوه بر برنامه ریزی برای آینده، عملکرد عاطفی و ارزیابی خود و دیگران و روابط میان خود و دیگران را مورد توجه قرار می دهد. ارتباط با خود، خود را مورد توجه و محور اصلی بحث و گفتگو قرار می دهد و مبنایی برای ارتباطات بعدی است. هر یک از ما بطور مداوم با خود در ارتباط هستیم. اغلب هنگامی که ما در تنهایی خود هستیم چنان غرق در ارتباط با خود می شویم که گاه اگر توسط ناظر بیگانه ای مشاهده شویم باعث تعجب او می شویم و ممکن است تصور کنند ما دیوانه شده ایم، اشخاص زیادی در عین اینکه در میان انبوهی از انسانها قرار گرفته اند و با موج جمعیتی بی شمار حرکت می کنند چنان مستغرق در ارتباط با خود اند که تصور می شود در بیابان برهوتی به تنهایی قدم برمی دارند و یا در میان امواج خروشان اقیانوسی به تنهایی قرار گرفته اند. ارتباط با خود فقط در تنهایی و انزوا نیست بلکه در میان جمع و جماعتی نیز وقوع یافتنی است. ( فرهنگی،1382: 13-12 )
2-6-2 . ارتباط با دیگران
29
این ارتباط فراگرد، تفهیم و تفاهم و تسهیم معنی بین یک شخص و انسان های دیگر( حداقل یک نفر)است، این ارتباط به منظورحل مشکلات خود با دیگران، رفع تضادها و تعارضات، ردوبدل اطلاعات، درک بهترخود، رفع نیازهای اجتماعی، همانند نیاز تعلق به گروه و جمع و دوست داشتن و دوست داشته شدن می باشد در مصاحبه و یا گفتگو با مدیر مافوق یا استاد، گفتگو با والدین، گفت و شنود با همسر و فرزندان، گفتگو با همکاران و همقطاران و نیز قرار گرفتن در گروههای شغلی، اجتماعی، تفریحی و غیره ایجاد ارتباط با اعضای این گروهها، همه و همه نشان دهنده ارتباط با دیگران است .آمدن فرد دیگری به محدوده ارتباطی هر انسان، فراگرد ارتباطی را پیچیده تر می کند، هر انسان با خود مسائل و پیچیدگیهای زیادی را به همراه خواهد آورد و در مقابل با دیگران این پیچیدگی ها به مراتب وسیع تر و گاه، به گونه ای مسأله ساز جلوه گر می شوند.
هر چند انسان دارای ادراکات متفاوت، در شرایط متفاوت نسبت به پدیده ای می باشد و هر چند باورها، ارزشها و نگرشها او در شرایط متفاوت به گونه ای متفاوت متجلی می شوند .
تفاوتهای میان انسانها حتی دو نفر با یگدیگر ، معمولاً بسیار شدیدتر از اینها می باشد به علاوه هر انسانی راهی متفاوت خاص خود او برای بیان احساسات و عواطف خود دارد و این راه در بیشتر مواقع با راه دیگران نه تنها نزدیکی نداشته بلکه کاملاً مغایر است. بنابراین احتمال وقوع ارتباط موثر و موفق کاهش می یابد. ارتباط با دیگران در بیشتر موارد در شرایط رسمی برگزار می شود و شامل ارتباطات چهره به چهره بوده که خود ازطریق کلامی و غیرکلامی انجام شدنی است . در این ارتباط به گونه ای مداوم نقش فرستنده و گیرنده پیام ها جابه جا می شود و فرستنده پیام می شود گیرنده پیام و در جای خود، به فرستنده پیام نیز تبدیل می شود. در این نوع ارتباط برنامه ریزی از پیش انجام گرفته ای وجود ندارد و براساس شرایط حاکم برفراگرد ارتباطی، ارتباط شکل می گیرد. ( همان : 14-13 )
2-6-3 . ارتباط جمعی یا عمومی
30
ارتباط جمعی، نوعی از ارتباط است که بر اساس آن فرد با تعداد زیادی از انسان های دیگر ارتباط برقرار می کند. این ارتباط فراگرد تفهیم، تفاهم و تسهیم معنی بشمار کثیری از انسان های دیگراست. امروزه توجه زیادی به این نوع ارتباط مبذول می شود و دست اندرکاران سیاست، تجارت و غیره کم و بیش بیشترین تلاش خود را در جهت بهبود آن می نمایند و خود را مکلف به شناخت بهتر آن و فراگیری نکات ظریف آن می دانند . فردی سخنی می گوید و دیگران گوش می دهند. این نقش به طرق مختلف شکل می گیرد، مانند کاندیدای انتخاباتی، استاد یا معلم، سخنران مذهبی و غیره ارتباط جمعی یا عمومی براساس هدف اطلاعاتی
و یا اقناع یا متقاعد سازی طرح ریزی می شود و شکل می گیرد ولی علاوه بر اینها ممکن است هدف آن، مشغول کردن و یا ایجاد وضعیت تفریحی برای دیگران باشد یا آنکه به معرفی و خوشامد گویی و یا موارد دیگری که مرتبط با جمع زیادی از انسانهاست باشد. (فرهنگی ،1382: 15 (
ارتباط جمعی نوعی از ارتباط است که هر فرد با تعداد کثیری از انسان ها ارتباط برقرار کرده و بیشتر از طریق ساختار، رسمیت و برنامه ریزی خود قابل تشخیص است. ارتباط جمعی در اکثر موارد بر اساس هدف اطلاعاتی و یا اقناع و متقاعد سازی، طرح ریزی شده و شکل می گیرد. ضمن آنکه می تواند با هدف سرگرمی و تفریح نیز صورت پذیرد.
از ویژگی های ارتباط جمعی این است که:
الف) امکان انتقال پیام برای تعداد کثیری از مخاطبان رابه طورهم زمان فراهم می آورد.
ب) امکان ارسال بازخورد آنی از سوی مخاطب برای فرستنده پیام بسیار دشوار و در مواردی غیرممکن است. وسایل ارتباط جمعی دیداری- شنیداری و نوشتاری از قبیل رادیو، تلویزیون و روزنامه از این دسته اند. .(همان : 16)
2-6-4 . ارتباط مستقیم