«جایگاه والایِ خانواده، به‌عنوان باهویت‌ترین نهاد اجتماعی از دیرباز و به ویژه در قرون اخیر، موقعیت و مقام ممتازی را در بین کلیه تأسیسات حقوقی نوین و کهن احراز کرده است. حقوق به معنای عام مجموعه مقررات، قواعد و اصولی است که روابط و مناسبات مختلف بین اجتماعات و افراد و آحاد مردم را به نحو متقابل تنظیم می‌کند. حقوق خانواده بخش مهمی از این دستاورد عظیمِ خرد است که در طول قرون و اعصار مختلف در بستر بی‌انتهای تاریخ به وسعت کل بشری سیلان و صیقل یافته و بشر متمدن امروز در سایه این پویش تاریخی در این عرصه اجتماعی از نظم نسبتاً استوار و قابل اتکایی برخوردار است. اهمیت خانواده در مجادله بی‌امان و مستمر تاریخ ملت‌ها به‌حدی است که هیچ یک از مکاتب سیاسی، اجتماعی و فلسفی ازعدم پرداختن به آن، بی‌نیاز نبوده‌اند. از نخستین روزهای پیدایی بشر بر عرصه خاک و اولین شکفتگی‌های اندیشه بشری در گستره عظیم تاریخی خرد و آگاهی، خانواده و حقوق مربوط به آن همواره بخش قابل توجهی از اشتغالات فکری انسان را تشکیل می‌داده است. مبشران ادیان الهی بدون استثنا در تعالیم انسان‌ساز و پربرکت خود، فصل کاملی را به آموزش اصول و قواعد و تنظیمات خانواده اختصاص داده‌اند. این رویه مسعود در روند تکوینی و تکامل خود در شریعت مقدس اسلام به‌عنوان آخرین و کامل‌ترین مجموعه اصول و قواعد الهی لعمان و تلألؤ بیشتری یافته است (محقق داماد، 1387: 14-13)».
عزمِ بشر در ایجاد و حفظ زندگی خانوادگی را باید نشانه‌ای از مهمترین ویژگی منحصر به فرد حیاتِ اجتماعی دانست. همان‌طور که خانواده، نخستین نهادِ اجتماعی است که کودک با آن آشنا و از آن طریق به دیگران معرفی میشود، همین اهمیت و مرکزیتِ زندگی خانوادگی در حیات اجتماعی انسان، به‌روشنی حاکی از لزوم مقدم داشتن خانواده در حدی است که توانمان اجازه میدهد. بخش اعظم زندگی اکثریت وسیعی از شهروندان، به همسری و والدگری معطوف است. اینکه آیا ما این نوع زندگی را دوست داریم یا نه، مشغله ذهنی تقریباً همه شهروندان است. مطمئناً هستند کسانی که با سرکردن یک یا دو دهه در مقام فرزندِ خانواده، فکر زندگی خانوادگی را برای سال‌های باقی عمرشان، از سربه‌درکنند. حتی برای این دسته از مردم، پرهیز از موضع‌گیری و تعیین جهت در قبال نظام اعتقادی، الگوی مسکن، مد و نظام کارمزدی، که با زندگی خانوادگی گره خورده‌اند، امکان‌پذیر نیست (برناردز، 1997: 301)».
اسلام بیش از هر آئینی، برای حفظِ خانواده‌ها از تزلزل، اهمیّت فوق‌العاده‌ای قائل شده و راه‌های مختلفی برای جلوگیری از توسعه آن، پیشنهاد کرده است. اسلام به مردها توصیه کرده است با همسران خود سازش کنند و در مقابل برخی از ناملایمات و تندخویی آنان، از خود بردباری نشان دهند. به اصطلاح زود از کوره بیرون نروند و طریق جدایی و طلاق را به‌سرعت انتخاب ننمایند. چنان‌که خداوند در قرآن مجید می‌فرماید:
«با همسران خود خوش رفتاری کنید و اگر (در موردی) از آنان، عمل ناپسندی مشاهده کردید (تحمل کنید زیرا) چه بسا شما چیزی را مکروه می‌دانید درحالیکه خداوند در آن خیر کثیری قرار میدهد» .
با عنایت به اینکه بهداشت روانی نسل‌های جامعه، در گروِ تأمین بهداشت روانی خانواده به‌عنوانِ یک کانون مملو از محبت و آرامش برای تحول در رشد استعدادها است، هرگونه آسیبی به خانواده، نسل آینده را از آثار سوء خود مصون نخواهد گذاشت. از طرف دیگر، شاهد افزایشِ بیش از انتظار درصد متارکه و موضوعات مرتبط با اضمحلال، ناپایداری و فروپاشی نهاد خانواده در جامعه هستیم؛ این در حالی است که اکثر توصیه‌های اخلاقی، در مورد تشکیلِ خانواده و تلاش برای حفظ آن، با نیت تقرب به ذات اقدس وی در متون اسلامی آورده شده است. در مضامین مذهبی، هدف نهایی ارسال انبیای الهی و انزال کتب آسمانی، ایجاد جامعه‌ای منزه از آلایش‌های شیطانی، گناه و بی‌عدالتی و همچنین اقامه عدل بین آحاد بشر و زمینه‌سازی برای نیل به حیات جاودانی و رستگاری بوده است. رسیدن به جامعه ایده‌آلی که مورد نظر کتب آسمانی است، خواسته‌ای را طلب می‌کند که همان خانواده و نقش حساس آن در تشکیلدهنده جامعه است. هرگونه اختلال در این کانون گرم یا ازهم پاشیدگی آن، سلامت جامعه و تکامل انسانی را مورد تهدید قرار میدهد.
با این توصیف هر اقدامی که سبب میشود تا کانونِ گرم خانواده که اساس تشکیل یک جامعه سالم و موفق است مورد حمله قرار گیرد، قابل تامل و بررسی است؛ بهخصوص خانواده که بایستی توجه ویژه به این نهاد مقدس داشت. رشد پروندههای مهریه، به نوعی مطالعه خانوادههای گسسته است، چرا که کمتر کسی وجود دارد که به خاطر پرداخت مهریه به همسر خود مجادله قضایی داشته باشد و بعد آن در کانون خانواده، زندگی اجتماعی خود را ادامه دهند.
از سوی دیگر اهمیت مهم این طرح پژوهشی، نشاندهنده این است که پیشگیری مقدم بر درمان است، چرا که با شناختِ نگرشهای مختلف زوجین به موضوع مهریه، سبب کاهش مراجعین به دادگاههای خانواده برای مطالبه مهریه و بالبطع کاستن از تعداد مردانی است که هر ساله در اثر عدم پرداخت مهریه روانه زندانها میشوند. به همین واقعیت اکتفا میکنیم که از بین پسرانِ شاغل به تحصیل امروز، کسانی در آینده خواهند بود که با تمام احترام و منزلتی که در جایگاه اجتماعی دارند، دستبسته به سوی زندانها گسیل میشوند.
آمار پروندههای مهریه نگران‌کننده است. به موازات رشد طلاق در جامعه با
رشد پروندههای مطالبه مهریه هم روبرو هستیم. پروندههای مربوط به مهریه به استناد آمار مربوط به ورودی پروندههای قضایی، همراه با افزایش «سونامیگونه» رشد طلاق در جامعه، رشدِ سرسام آوری به خود گرفته است . فلسفه مهریه، که همان لطف و محبت بین زوجهای جوان است، مدتی است که در جامعه رنگ باخته، به گونهای که از باب معنوی و قدرشناسی، به ابزاری برای به بند کشیدن یکدیگر تبدیل شده است. مطالعه برخی از پروندههای مرتبط با مهریه، به ظاهر نشان میدهد که خانواده‌ها سعی دارند تا از طریق مهریه، دخترشان به منافع مالی برسد و در زمان بروز کوچکترین تضاد اخلاقی، آن را مطالبه کنند؛ از طرفی با گسترش فرهنگ چشم و همچشمی در افزایش مقدار آن به اشکال مختلف، مقدار آن در جامعه توسعه پیدا کرده است و به همین خاطر، هر روز با مشکلات بیشتری در تشکیل پروندههای قضایی برای مطالبه مهریه روبرو هستیم. این روند رشد، به گونهای است که برخی از وکلا و اندیشمندان قضایی، معتقدند که روند فزاینده پروندهای مربوط به مطالبهی مهریه، حتی از پروندههای طلاق هم در حال پیشیگرفتن است؛ چرا که در برخی موارد خانمها بدون این که طلاق بخواهند، مهریهشان را مطالبه میکنند. همین هم سبب شده تا مقدار زندانیانی که در دیون مهریه مرتکب به زندان شدهاند، هر روز بیشتر از گذشته، زندانها را شلوغ نمایند.
بنابراین پژوهش حاضر از دو بعد دارای اهمیت و ضرورت است: از یک سو، در راستای اهداف علمی، که شامل شناخت نسبت به مسائل خانواده و نگرش اعضای خانواده نسبت به مسائلی مثل مهریه (از بعد اقتصادی- اجتماعی- سیاسی و …)، و همچنین بالا بردن و افزایش دانش جامعهشناسی خانواده می شود؛ و از سوی دیگر، به لحاظ کاربردی سبب شناخت مسائل مبتلا به خانوادههای شهر قم جهت ارائه راهکار و پیشنهاد در راستای پیشگیری از وقوع آسیب میگردد.
5-1: سوالات تحقیق :
«پرسشهای پژوهش مهمترین عنصر تشکیلدهنده هر طرح پژوهشیاند. برای پاسخگویی به همین پرسشها است که فعالیتهای پژوهشی در پیش گرفته میشود.
تصمیمگیری درباره تمامی جنبههای دیگر طرح پژوهشی بسته به نقش آنها در پاسخگویی به پرسشهای پژوهش است. از جهات بسیار، فرمولبندی پرسشهای پژوهش نقطه آغاز راستین برای تدوین طرح پژوهشی است. با توجه به ضرورت و اهمیت حیاتی پرسشهای پژوهش، لازم است آنها را به اختصار و صراحت بیان کرد. پرسشهای پژوهش را میتوان به سه نوع اصلی فروکاست: پرسش های «چیستی»، «چرایی» و «چگونگی». تمیز دادن این انواع از یکدیگر بسیار اهمیت دارد زیرا هر یک به اهداف پژوهشی متفاوتی مربوط میشود. به طور کلی، پرسشهای «چیستی»، در پی توصیفاند، پرسشهای «چرایی» در پی تبیین یا فهم و پرسشهای «چگونگی» با مداخله برای ایجاد تغییر سروکار دارند. جدا کردن پرسشهای اصلی پژوهش از پرسشهای ثانویه یا فرعی میتواند اقدام مفیدی باشد، پرسشهای ثانوی یا فرعی یا به پیشینه و زمینه پژوهش مربوط میشوند، یا به پرورندان پرسشهای اصلی کمک میکنند. پرسشهای اصلی پژوهش پرسشهای دیگری را پیش فرض میگیرند؛ گاهی میتوان آنها را به صورت رشتهای از پرسشهای جزیی تجزیه کرد» (بلیکی، 1384: 40).
با توجه به تعریف گفته شده در خصوص تعریف و جایگاه پرسش تحقیق، سوال کلی این تحقیق بررسی عوامل موثر بر میزان مهریه در بین زوجین 18 تا 35 سال شهر قم است و به دنبال بررسی سوالات دیگری نیز هستیم که عبارتند از:
آیا میزان مهریه در بین گروههای مختلف تحصیلی تفاوت وجود دارد؟
آیا میزان مهریه در بین گروههای مختلف قومی تفاوت وجود دارد؟
آیا میزان مهریه در بین افراد با استان محل تولد مختلف تفاوت وجود دارد؟
آیا میزان مهریه در بین گروههای مختلف محل سکونت تفاوت وجود دارد؟
آیا میزان مهریه در بین گروههای مختلف با تجربه طلاق در خانواده و یا فامیل تفاوت وجود دارد؟
آیا دیدگاه والدین نسبت به مهریه بر تعیین مقدار مهریه تاثیرگذار است؟
آیا رسانه های جمعی بر تعیین مقدار مهریه تاثیرگذار است؟
آیا مولفه احساس امنیت بر تعیین مقدار مهریه تاثیرگذار است؟
آیا آگاهی حقوقی بر تعیین مقدار مهریه تاثیرگذار است؟