رویکردهای نظری پیرامون تاب آوری، چگونگی شکل گیری تاب آوری

داشتن دلبستگی‌های مثبت، مشارکت در یک یا چند فعالیت سرگرم کننده سالم، عضویت در گروه مذهبی، باشگاه ورزشی، انجمن علمی.
مرزبندی شفاف و سازگار، احترام متقابل به دیگران، خودگردانی و تعامل با افراد همراه با یک مرزبندی سلامت بخش که موجب عدم سوء استفاده دیگران شود و در صورت نیاز نه گفتن یعنی استقلال یا فاصله گیری سازگارانه از دیگران و موقعیت‌های نا سالم.
فرصت سازی برای مشارکت معنامند، داشتن روابط صمیمانه‌ای که نظرات و تصمیم گیری‌های فرد درآن مورد توجه قرار گیرد. ارائه خدمات به همسالان در محیط آموزشی، عضویت در گروههای سالم جهت انجام فعالیت‌های داوطلبانه مفید (خزائلی، 1386).
2-1-2-2- تعریف تاب آوری
گستردگی مفهوم تاب آوری، ارایه‌ی تعریفی روشن از آن را دشوار نموده است (گوردون و ساگزا 1994؛ به نقل از کامپفر ، 2002) چنان که اصطلاح تاب آوری به صورت‌های مختلف و متنوعی تعریف شده است؛ نظیر: کیفیات ارتجاعی (هریمن ، 2001) ؛ توانایی سازگاری موفقیت آمیز در مقابل محیط در حال تغییر (داروین ، 1989؛ سیچتی و بکر ، 2002) و سر سختی در مقابل آسیب پذیری (کوباسا، مدری و زولا ، 1983؛ فلورین، میکولینسر و یابمن ، 1995؛ بروکز ، 2004). با وجود تعاریف متعدد در مورد تاب آوری وجه اشتراک همه‌ی این توضیحات عبارت از: توانایی بازگشت به حالت اولیه و سازگاری موفقیت آمیز علی رغم استرس زاید و شرایط ناگوار (گارمزی و ماستن، 1991، والر ، 2001).
گارمزی و ماستن (1991) نیز تاب آوری را یک فرآیند، توانایی یا پیامد سازگاری موفقیت آمیز علی رغم شرایط تهدید کننده تعریف نموده‌اند.
در مجموع تاب آوری مفهومی‌روان شناختی است که توضیح می‌دهد چگونه افراد با موقعیت‌های غیر منتظره کنار می آیند. تاب آوری به معنای سرسختی در مقابل استرس، توانایی برگشت به حالت عادی و زنده ماندن و تلاش کردن درشرایط ناگوار است (دوو ، 2004).
انسان‌ها در برابر شرایط نامساعد، خطرها و ناملایمات معمولاً احساس بی پناهی می‌کنند؛ با این حال در بسیاری از مواقع نیز سعی می‌کنند که در برابر خطر و موقعیت‌های ناگوار تحمل نمایند؛ در چنین مواردی غالباً نتایج غیر منتظره‌ای به دست می آورند. توانایی اجرای این «جادوی رایج » (ماستن ، 2001) اغلب در حوزه علوم اجتماعی به عنوان انعطاف پذیری یا «تاب آوری» نامیده می‌شود. تاب آوری در علوم اجتماعی به عنوان «فرآیند کنش و واکنش در مقابل ناملایمات» تعریف می‌شود. (فولکمن، 1984).
کانر (2006) تاب آوری را به عنوان روشی برای اندازه گیری توانایی فرد در مقابله با عوامل استرس زا و عواملی که سلامت روان فرد را تهدید می‌کند، تعریف کرده است.
تاب آوری نوعی مصون سازی در برابر مشکلات روانی- اجتماعی بوده و کارکرد مثبت زندگی را افزایش می‌دهد. تاب آوری می‌تواند به وسیله فراهم نمودن افزایش مهارتهای اجتماعی تقویت گردد. مهارتهایی از قبیل برقراری ارتباط، مهارتهای رهبری، حل مساله، مدیریت منابع، توانایی رفع موانع موفقیت و توانایی برنامه ریزی (آنتونووسکی ، ورنر و اسمیت، 1992؛ به نقل از بل ، 2001).
برخی از پژوهشگران تاب آوری را به عنوان یک ویژگی مورد پژوهش قرار داده‌اند در حالی که برخی دیگر آن را به صورت یک فرآیند می نگرند (جکلون ، 1997).
لین کوانتی (1992) تاب آوری را به عنوان سازه ای، برای توصیف کیفیت در کودکانی در نظر می‌گیرد که علی رغم مواجه با استرس و مشکلات در زندگیشان، تسلیم نشده و افت تحصیلی سوء مصرف مواد، مشکلات روان و بزهکاری نوجوانانه را که برای آنها پیش‌بینی شده است، نشان نمی‌دهند. از نظر لین کوانتی تاب آوری، توانایی بهبود یافتن و حفظ رفتار سازگارانه پس از صدمه است.
2-1-2-3- چگونگی شکل گیری تاب آوری
تاب آوری فقط فهرستی از ویژگی‌ها نیست بلکه یک فرایند است. همه انسان‌ها دارای توانایی ذاتی برای تاب آوری هستند اما رفتار تاب آورانه رفتاری اکتسابی و یادگیرانه است و با پرورش آن در محیطی تاب آفرین بدست می‌آید (حسن شاهی، 1390).
2-1-2-3-1رویکردهای نظری پیرامون تاب آوری:
الف- رویکرد روان شناسی مثبت نگر
روان شناسی مثبت نگر رشته‌ی تازه‌ای در روان شناسی است که به دنبال آن است که تصویری از زندگی خوب را به روشنی بیان کند (البته از لحاظ روان شناختی) و برای این که مشخص کند چه چیزی زندگی را برای زیستن با ارزش می‌کند، از روش‌های تجربی روان شناسی استفاده می‌کند. هدف این است که نشان دهند که چه اعمالی به تجربیات بهورزی و رفاه، پرورش افراد مثبت نگر که خویشتن و انعطاف پذیر هستند و به آفریدن موسسات و انجمن‌های شکوفا کننده می انجامد (سیلگمن و چیک سنت مهالی ، 2000).
این رویکرد، با شعار توجه به استعدادها و توانمندی‌های انسان، مورد توجه پژوهشگران حوزه‌های مختلف قرار گرفته است و هدف غایی خود را شناسایی سازه‌ها و شیوه‌هایی می‌داند که بهزیستی و شادکامی انسان را فراهم می‌کند. از این رو عواملی که موجبات تطابق هر چه بیشتر آدمی‌با نیازها و تهدیدهای زندگی را سبب گردند بنیادی ترین سازه‌های مورد پژوهش این رویکرد می‌باشند. در این میان تاب آوری جایگاه ویژه ای، مخصوصاً در حوزه‌های روانشناسی خانواده و بهداشت روانی به خود اختصاص داده است (سامانی و همکاران، 1386).
به طور خلاصه روانشناسی مثبت نگر به سلامت روانی افراد و کیفیت زندگی آنها نگاهی می اندازد و می پرسد «چه می‌توانست باشد»؟ این روانشناسی به دنبال آن است که به افراد کمک کند توانایی‌ها و شایستگی‌های خود را پرور
ش دهد و از افراد نمی پرسد چه عینکی را بر چشم می زنند یا چه کسی را به عنوان الگو انتخاب می‌کنند به آنها می‌گوید انعطاف پذیری به‌اندازه آسیب پذیری اهمیت دارد و به تقویت کردن توانایی‌ها و شایستگی‌های فرد توجه دارد (حسن شاهی، 1390).
ب- رویکرد انسان گرایی
روانشناسی انسان گرایی روی مفاهیم توانایی‌های فطری، کل نگری و تلاش به سمت تحقق بخشیدن به استعدادها تاکید دارد. در عمل روانشناسی انسان گرا به مشخص کردن و پرورش دادن استعدادها مربوط می‌شود و با روانشناسی مثبت نگر همپوشی دارد. در روانشناسی انسان گرایی، تاب آوری به ظرفیت افراد برای پیروزی و بالقوه کامل شدن با وجود هر نوع (عامل فشارزا) گفته می‌شود. افراد تاب آور بیشتر متمایلند که مشکلات را فرصتی برای رشد ببینند. به عبارت دیگر، افراد تاب آور به نظر می‌رسد که نه فقط با استرس‌ها و فشارها به طور معمول مقابله می‌کنند، بلکه برخی می خواهند به خودشان ثابت کنند که تاب آوری شان بیشتر از دیگران است در صورتی که باید بدانند تاب آوری کیفیتی پویاست نه یک ظرفیت دائمی. به عبارت دیگر، افراد تاب آور ثابت می‌کنند که تجدید خود پویایی دارند. به هر حال افراد تاب آور، کمتر خودشان را دچار افسردگی و فرسودگی می‌کنند و به طور منفی بر استرس‌های زندگی اثر می‌گذارند (نیل ، 2006).