چه مدلی را می توان برای تبیین روابط بین عوامل مؤثر در تجاری سازی یافته های پژوهشی دانشگاهها ارائه کرد؟
تحقیق از نوع کاربردی و روش اجرای آن پیمایشی و داده ها بصورت ترکیبی جمع آوری شده است. جامعه آماری این تحقیق شامل مدیران ارشد و مدیران پژوهشی و فناوری و اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات و مدیران ارشد و مرتبط با پزوهش و فناوری سازمان های طرف قرارداد با واحد علوم و تحقیقات به تعداد 512 نفر می باشد و برای نمونه گیری در بخش کیفی پژوهش از نمونه گیری هدفمند و در بخش کمّی از نمونه گیری تصادفی طبقه ای استفاده شده است. داده های گردآوری شده کیفی با استفاده از روش ادهوک و کمّی با آزمون های تی، فریدمن، تحلیل عاملی تأییدی و … مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. نتایج تحقیق نشان داد از میان عوامل مؤثر در تجاری سازی نتایج تحقیق، عوامل فردی شامل خودکارآمدی، نیاز به قدرت و … بیشترین تأثیر را در تجاری سازی نتایج پژوهش دارند. نتایج حاصل از تحلیل عاملی و برازش مدل، مدل سه عاملی محقق را مناسب ترین دانسته است، همچنین نتایج این پژوهش نشان می دهد که بین عوامل اصلی (فردی، درون سازمانی، و برون سازمانی) مؤثر در تجاری سازی رابطۀ همبستگی معناداری وجود دارد.
حسنقلی پور (1389) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان طراحی مکانیزم های تجاری سازی دانش در دانشکده های مدیریت، به این موضوع اشاره دارد که با در نظر گرفتن این نکته که اعتلای صنعتی و اقتصادی هر جامعهای مرهون تحقیقات علمی و سازمان یافته آن جامعه است و با توجه به نقش مهمی که فرآیند تجاری سازی در این میان ایفا میکند، در تحقیق خود تلاش کرده است که با بررسی مفاهیم، فرآیندها و مدلهای تجاری سازی دانش در دنیا و با توجه به کارهای مؤثری که در دانشگاههای معتبر دنیا رخ داده است، به یک مکانیزم قابل استفاده در دانشکدههای مدیریت دانشگاههای مختلف کشور دست یابد. روش تحقیق مورد استفاده این پژوهش گراندد تئوری (نظریه داده بنیاد) است و این کار از طریق انجام 10 مصاحبه عمیق با اساتید دانشکدههای مدیریت صورت گرفته است. نتایج حاصل از مصاحبهها در قالب سه مقوله، ضرورتها، موانع و الزامات تجاری سازی دانش، به قرار زیر است: ضرورت تجاری سازی دانش به این شرح است، ارتباط مؤثر دانشگاه و جامعه، توسعه و ارتقاء کشور، حل مسائل جامعه، تولید علوم بومی، ایجاد ارزش افزوده برای جامعه و استقلال مالی دانشکده و مهمترین موانع تجاری سازی دانش در دانشکدههای مدیریت شامل : مخالفت با تفکر بنگاهی در دانشگاه، بیاعتمادی میان دانشگاه و صنعت، بوروکراسی و عدم انعطاف سیستم مدیریتی، ضعف قوانین و آئین نامهها، ارائه آموزشهای غیرکاربردی و پایین بودن سرانه پژوهشی میباشد. الزامات انتقال دانش شامل : تدوین آئیننامههای مشّوق تجاری سازی، طراحی مکانیزم کنترل کیفیت پروژهها، ارتباط با محیط واقعی سازمانها، ایجاد سند راهبردی پژوهش، طراحی مکانیزمهای مالی، طراحی مکانیزم انتخاب افراد ماهر میباشد و در پایان نیز، مدل مکانیزم تجاری سازی دانش ارائه شده است.
نوری (1389) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان « شناسایی عوامل مؤثر بر استراتژی تجاری سازی (مطالعه موردی شرکت ایز ایران) » به بررسی تعامل عوامل مؤثر بر فرآیند تجاری سازی و استخراج اقدامات راهبردی پرداخته و سعی نموده به شناسایی الگوی مناسب تجاری سازی در شرکت ایز ایران بپردازد. در این تحقیق سعی شده است تا عوامل تأثیرگذار بر استراتژیها را شناسایی شود و در نهایت میزان تأثیر هر یک از عوامل بر اقدامات استراتژیکی را با استفاده از پرسشنامه آید. جامعه آماری این تحقیق شامل کارشناسان و مدیران شرکت ایز ایران است که با حوزه تجاری سازی مرتبط اند، که با روش توصیفی، تحلیل و ابزار پرسشنامه به جمع آوری اطلاعات از آنها و با روشهای آمار استنباطی به تحلیل دادهها پرداخته است.
این تحقیق دارای سه فرضیه به شرح زیر است:
1) عوامل فناورانه روی موفقیت بازار مؤثر است.
2) ارائه محصول به بازار از پشتوانه مناسب تحقیق و توسعه و عوامل فناورانه پیروی میکند.
3) برای تجاری سازی میتوان از الگوی مفهومی و عملیاتی که تابعیت از استراتژی نماید استفاده کرد.
هر سه فرضیۀ این تحقیق مورد تأیید قرار گرفته و هیچ الگوی مفهومی یا عملیاتی در بخش نتیجه گیری ارائه نشده است و به ذکر این نکته اکتفا شده که میتوان برای تجاری سازی از الگوی مفهومی و عملیاتی تابع استراتژی استفاده کرد و بنظر می رسد این نتایج با سوال سوم تحقیق یعنی «الگوی مناسب در تجاری سازی فناوریهای کلیدی در ایز ایران کدام است؟» سازگاری ندارد. در این تحقیق الگویی در چارچوب نظری تحقیق آورده شده است.
عباسی (1388) در پایان نامۀ دکترای تخصصی مدیریت خود با عنوان بررسی تأثیر رویکرد تجاری سازی بر ساختار ارزشی دانشگاهی به منظور ارائه یک مدل مناسب، با استناد به روش مثلثسازی به جمع آوری دادهها پرداخته و با بهرهگیری از رویکرد ترکیبی و استفاده از روشهای کمی و کیفی، ابتدا برای استخراج مؤلفهها و ابعاد متغیرهای تحقیق براساس الگوها و نظریههای موجود به مطالعه ادبیات پژوهش پرداخته است و سپس با توجه به محدودیت منابع و نیاز به غنیتر شدن اطلاعات رویکرد تجاری سازی و ساختار ارزشی، در زمینه ویژگیهای آموزش عالی ایران و نیز روشن شدن موضوع در خصوص ابعاد و شاخصهای مفهوم تجاری سازی و ارزشهای چهارگانه دانشگاهی (ساختار ارزشی) به عنوان
متغیرهای مستقل و وابسته، مطالعه کیفی (مصاحبه نیمه ساختار یافته) انجام پذیرفته است و با استفاده از روشهای کمی و کیفی پرسشنامهای با 99 گویه تدوین و در میان یک نمونه 316 نفری از سه حوزۀ علمی علوم انسانی دانشگاه تهران، علوم پزشکی دانشگاه شهید بهشتی و فنی و مهندسی از دانشگاه شریف که با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی طبقهای انجام شده بود توزیع گردیده است. تحلیل نتایج حاصل از پرسشنامه و سایر ابزارهای جمع آوری دادهها نشان داده است که فعالیتهای تجاری اساتید دانشگاه، در ارزشهای آموزشی، تحقیقاتی و منزلتی آنها اثر معنیدار منفی دارد و نشان میدهد که ازای هر واحد منفرد فعالیتهای تجاری، یک واحد از ارزشهای فوق الذکر کاهش مییابد. همچنین با توجه به شاخصهای برازش مدل، یک مدل تحلیلی میسر با ارزش اشباع بدست آمد.
فکور و حاجی حسینی (1387) در مقالۀ خود با عنوان کارآفرینی دانشگاهی و تجاریسازی نتایج تحقیقات در دانشگاههای ایران که برگرفته از طرح پژوهشی انجام شده در سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران با عنوان «بررسی عوامل زمینهساز شکل گیری شرکتهای انشعابی در بخش دانشگاهی کشور» است. برای بررسی عوامل تأثیرگذار در رویکرد دانشگاهها به دانشگاه کارآفرین، به مطالعۀ عملکرد سال 1385 هفت دانشگاه در چهار فعالّیت ثبت و حفاظت قانونی از نتایج تحقیقات، لیسانس دهی و انتقال حقوق مالکیّت نتایج تحقیقات، تشکیل شرکتهای انشعابی دانشگاهی، انجام نتایج تحقیقات مشترک و قراردادی با صنعت و دیگر سازمانها پرداختهاند. نتایج مطالعه نشان داده است که در دانشگاههای مورد مطالعه، انجام تحقیقات مشترک و عقد قرارداد با صنعت از وضعیّت تثبیت شدهای برخوردار بوده و به ثبت و حفاظت حقوقی از نتایج تحقیقات به تازگی توجه شده است، ولی دیگر فعالیّتها نظیر لیسانس دهی و انتقال حقوق مالکیت نتایج تحقیقات و تشکیل شرکتهای انشعابی دانشگاهی هنوز رایج نیستند.
فاتح راد (1383) در پایان نامه دکترای تخصصی خود در رشته مدیریت صنعتی با عنوان طراحی الگوی مؤثر ارتباط صنعت و دانشگاه براساس نظریۀ خود سازماندهی و با رویکرد سیستم های پویا چنین بیان می دارد که در عرصۀ مطالعات تطبیقی؛ یافتن مفاهیم، ریشهها و الگوهای مشترک در شرق و غرب دانشی و جغرافیایی عالم، میتواند زمینه ساز حصول معارفی نابتر و تأثیرگذارتر بر ذهن و زبان و رفتار جامعه انسانی باشد و اگر موضوع مورد بررسی، خود از موضوعات پایهای و اساسی باشد این امر دامنهای فراتر و عمقی ژرفتر می- یابد. و سپس به مطالعه سابقۀ ارتباط صنعت و دانشگاه در برخی کشورهای پیشرو و در حال توسعه پرداخته و سپس سابقه امر در ایران بررسی و تحلیل شده است و در ادامه، پژوهشگر سعی در طرح موضوع حرکت از منظر پویایی سیستمها به عنوان یک علم متأخر و حرکت جوهری ملاصدرا به عنوان یک حکمت متقدم نموده و حاصل نهایی این امر تأملی در نظریه نوین خود سازماندهی به عنوان نظریه وحدت بخش علم، فناوری و اخلاق بوده است. در این سیر، غایت حرکت یافتن نقاط اشتراک و افتراق و تحلیل، ترکیب و به مدد الهی شهود نقاط برجسته بوده است. همچنین نوع پژوهش در این رساله، بنیادی جهتدار و سعی بر این نموده است که تحقیق با لحاظ افقهای راهبردی از یک سطح نظری شروع و به سمت زمینه سازی برای کاربردی خاص (الگوی ارتباط مؤثر صنعت و دانشگاه) گسترش یابد. بدین منظور در مرحله طراحی مدل ارتباط ، ابتدا یک الگوی ایستای سه بعدی براساس شاخصهای کلان نوع ارتباط، شدت ارتباط و شکل ارتباط طراحی شده و سپس از سطوح 27 گانه ارتباط حاصل، سه سطح اصلی نمونه برگزیده است. نهایتاً به کمک شاخصهای خرد و با توجه به دو متغیر اصلی سطح و نرخ، الگوهای پویای برگزیده ارتباط ، طراحی و مورد آزمون قرار گرفته است و بر این اساس، الگوی ارتباط موثر صنعت و دانشگاه، سطح متشکل از (توسعه نوآوری، شرکای وابسته، شکل سازمانی) معتبر، معرفی و تأیید شده است.
چگونگی تجاریسازی نتایج تحقیقات در وزارت نیرو (1382) طرحی پژوهشی است که در پژوهشگاه نیرو به انجام رسیده است. پژوهشگاه نیرو در نگاشت نهادی سیستم نوآوری پیشنهادی صنعت برق کشور دارای سه کارکرد متفاوت انجام تحقیقات به عنوان کارکرد اصلی و توسعه منابع انسانی و انتشار فناوری به عنوان کارکردهای فرعی شناخته شده است. در این راستا از اواخر سال 1378 روش ویژهای را اتخاذ و بر این اساس آیین نامهها و دستورالعملهایی را برای تولید صنعتی از نتایج پروژههای تحقیقاتی خاتمه یافته تدوین نموده است. بخش دانش فنی شرکت متن (1382) به اختصار مراحل مختلف این رویکرد را به شرح زیر تعیین کرده است:
1) شناسایی پروژههای خاتمه یافته که قابلیت تجاری شدن دارند.
2) ارزیابی پروژههای انتخاب شده به منظور تجاری سازی با رعایت مواردی مانند وجود نمونه تحقیقاتی، رعایت استانداردهای مورد نیاز، پیش بینی محل مصرف تولید شده در صنعت آب و برق ایران
3) اعلام موضوع و تمایل رسمی پژوهشگاه برای واگذاری امتیاز تولید صنعتی نمونههای تحقیقاتی به شرکتها و تولیدکنندگان واجد شرایط از طریق فراخوان در نمایشگاههای تخصصی، کنفرانسهای علمی و غیره.
4) مبادلۀ تفاهم نامههای همکاری در زمینۀ تولید با شرکتهای داوطلب
5) انتخاب تولیدکننده واجد شرایط با رعایت مواردی مانند امکانات فنی و تخصّصی (شامل ابزار و ماشین آلات تولیدی)، امکانات ملی و سرمایهای، فضای کاری مناسب برای تولید محصول، سابقه تولید محصول، مجوزهای مورد نیاز برای تولید، اعتبار از لحاظ تولید در داخ
ل و خارج صنعت، امکانات بازاریابی، خدمات پس از فروش، اطلاعات فنی در زمینۀ محصول تولیدی، احراز صلاحیت طبق شرایط اعلام شده و …
6) انجام تشریفات قرارداد و موارد مربوط به ضمانتها و تعهدات
7) برنامهریزی تولید و هماهنگ کردن گروههای پشتیبانی و تولید
8) مبادله قرارداد پشتیبانی فنّی
9) اخذ گواهینامههای معتبر داخلی و خارجی