5-4-2-2-علائم استرس
علائم استرس را می توان به علائم جسمانی، روانی و رفتاری تقسیم کرد. این موارد در زیر بررسی می شوند:
1-5-4-2-2-علائم جسمانی
علائم جسمانی استرس، بسیار زیاد است و در افراد مختلف به صورت گوناگون جلوه می کند. اما بعضی از تجلیات علائم استرس فراوان ترند و تا حدود ی جنبه عمومی دارند. با انجا م آزمایش ها و آزمون هایی که امروزه انجام می گیرد، می توانیم میزان و درجه استرس هایی را که با آنها مواجه ایم، تعیین کنیم. فرض کنید در حال رانندگی در بزرگ راهی هستید، ناگهان با ماشین سواری دیگری که از مسیر خود منحرف شده است، تصاد ف می کنید و دچار شکستگی استخوان می شوید. شما به دلیل اینکه مورد تهدید واقع شده اید، واکنش نشان می دهید و مراحل نشانگان سازگاری کلی رخ می دهد. یعنی با شروع مرحله هشدار، قلب شما تند می زند، تنفس تند و مردمک چشم منبسط می شود. از طرف دیگر، به دلیل آسیب دیدگی پاهایتان، واکنش هایی از خود نشا ن می دهید، فریاد می کشید و پس از این عصبانیت زودگذر، توجه شما به مسائل جانبی دیگر معطوف می شود، عضلا ت شما سفت می شود، احساس درد می کنید و ممکن است در معده خود احساس سوزش و درد نمایید. بعد از چند دقیقه، علائم حاد مرحله هشدار از بین می رود، ضربان قلب و تنفس به حالت عادی بر می گردد، حالات هیجانی معتدل و ملایم می شود. با این حال، ممکن است بعضی از این تغییرات فیزیولوژیکی مثل انقباض عضلانی، درد معده و حالت تهوع از بین نرود و برای مدتی پایدار بماند. از طریق نتایجی که از برخورد با یک عامل تنش زا در فرد ایجاد می شود، می توان علائم فیزیولوژیکی و حتی سطحی استرس را اندازه گیری کرد. برای مثال اگر تنش عضلانی و همچنین سایر تغییرات فیزیولوژیکی ناشی از استر س باشند، میزا ن تنش عضلانی، شاخصی از سطح استرس محسوب می شود ( خدایاری فرد و پرند، 1385).
2-5-4-2-2-علائم روانی و رفتاری
تنها علائم جسمانی و تغییرات انتقال یافته از استرس مبین علائم استرس نیستند، بلکه رفتار و احساسات انسان هم می تواند شاخصی قوی مبنی بر وجود استرس در فرد باشد. در مراحل مختلف سندرم سازگاری کلی مانند مراحل پایداری و هشدار، مجموعه ای از شاخص های رفتاری گوناگون رخ می دهند؛ البته بعضی از این رفتارها آشکار و عمومی اند و پاره ای از آنهااختصاصی اند. بعضی از مردم در شرایط تنش زا تمایل به تند راه رفتن، تندحرف زدن، حتی تند نفس کشیدن دارند؛ بعضی دیگر به سیگار کشید ن، مصرف الکل و پرخوری مبادرت می ورزند. علاوه بر شاخص های رفتاری، مجموعه ای از علائم روانی نیز در شرایط استرس بروز می کند؛ برای مثال الگوهای عادی روانی تغییر پیدا می کند، جریا ن ذهنی فرد از هم پاشیده می شود، سازماندهی و وحدت روانی فرد به هم می خورد، عاطفه و هیجان فرد تحت تأثیر استر س قرار می گیرد و فرد حالت عاطفی چسبنده ای پیدا می کند. به طور مثال برای مدتی ناراحت و افسرده شده و در نهایت جریان فکری او مختل می شود. عصبانیت ناگهانی، سرخوشی، تغییرات سریع خلق، گرایش به افسردگی و پرکاری از زمره علائم روانی استرس اند. پاسخ های شناختی نیز تحت تأثیر استرس قرار می گیرد. البته این اثرپذیری خیلی دقیق و ظریف است .
استرس می تواند علتی برای اختلالات حافظه یا افکار تکراری و وسواسی در زمین های خاص باشد. اختلال در جریان فکری نیز می تواند ایجاد شود. علائم روانی، رفتاری و ذهنی می توانند مانند علائم جسمانی، شاخصی برای وجود استرس باشند. علائم روانی مانند علائم جسمانی در صور ت تداوم استرس به مرحله تخلیه نزدیک و شدید می شوند. اما علائم جسمانی بدن را به سوی بیماری های شدید و جدی جسمانی سوِق می دهند. علائم روانی هم سبب کاهش انرژی و خستگی روانی فرد می شوند که در نهایت ممکن است به روان گسیختگی منجر شوند (خدایاری فرد و پرند، 1385).
خانواده هایی که استرس بسیاری را تجربه می کنند، اغلب با انبوهی از شرایط تنش زا یا تراکمی از حوادث و وقایع زندگی، که هر کدام فشار زیادی را بر نظا م خانوادگی وارد می آورند، مواجه هستند. هر تغییری که برای یکی از اعضای خانواده پیش می آید، بدون شک بر دیگر اعضا ی خانواده نیز تأثیر می گذارد و برا ی کل نظام خانواده پیامدهایی را دربر دارد(خدایاری فرد و پرند، 1385).
تغییرات و انتقال های خانوادگی چه بسا دارای نتایجی از قبیل ناتوانی اعضای خانواده در سازماندهی موفقیت آمیز و مجدد شرایط، افزایش احساس افسردگی، از دست دادن عزت نفس، افزایش مشکلات رفتاری و میزان بالاتری از استرس باشند( پلانکت، رایموند، موزر و دیگران ، 1999). تغییرات در نظام خانوادگی می تواند در ازدیاد و ایجاد استر س سهیم باشد. مهم ترین تغییرات عبارتند از: ( کوباسا ، 1997)
1. تغییر یا انتقا ل بعضی از اعضا ی خانواده و نقش های آنان.
2. مسائل مربوط به ازدواج و به دنیا آوردن فرزند.
3. از دست دادن عضوی از خانواده، دوستان، وابستگان نزدیک یا از دست دادن درآمد، مال یا دارایی.
4. مسئولیت های مربوط به امور مالی و مواظبت از سلامتی و بهداشت خانواده.
5. مسائل مرتبط با استفاد ه از مواد مخدر.
6. درگیری با مراجع قانونی.