رانکو و چاند(1995) کوشیدند، از طریق این الگو، ساختار پیچیده تفکر خلاق و خلاقیت را نمایش دهند. آنها بر اهمیت دانش، آْگاهی و انگیزه در ایجاد تفکر خلاق تاکید کردند. دانش نظری، شامل اطلاعات ساده ای است که تفکر خلاق با آن درگیر است، اما دانش عملی تفکری؛ راهبردی است که رانکو و چاند از آن به عنوان توانایی فراشناختی یاد میکنند. بررسی رانکو و چاند حاکی از آن است که انگیزه در تفکر خلاق؛ به خصوص انگیزه درونی دریافت مسئله اهمیت دارد. انگیزه دانشآموز وقتی بیشتر میشود که در انتخاب نقش خود اختیار داشته باشند، زیرا این امر باعث میشود که کاری برای او معنی دار شود. رانکو و چاند به مربیان پیشنهاد میدهند که زمان زیادی را به مهارتهای تبیین مسئله اختصاص دهند ؛ زیرا اهمیت آن کمتر از حل مسئله نیست و در آن از انگیزههای بیرونی بر اساس پرورش انگیزههای درونی استفاده می شود. آنها تاکید داشتند که انگیزه به فرایند شناختی و فراشناختی مانند تشخیص بستگی دارد.(حسینی ،1385).
از طرفی، تحقیقات انجام شده بر افزایش سطح بهره وری آموزش از طریق غنی سازی محیط های آموزشی، با استفاده از فناوریهای جدید تاکید دارد. علاوه بر آن متخصصان فناوریآموزشی استفاده از رسانههای نوین آموزشی را در فرایند سیستماتیک یاددهی_یادگیری مورد تاکید قرار میدهند. همانطور که میدانیم امروزه اطلاعات نقش کلیدی در توسعه و پیشرفت جوامع را ایفا میکند. در شرایط کنونی دستیابی به دانش نوین و مدیریت آن امکان توسعه و پیشرفت برای اکثر جوامع فراهم نموده است، بنابراین زندگی در دنیای کنونی نیازمند آموزش و پرورش مبتنی بر دانایی و تحقق و نوآوری است و استفاده از فناوری جدید ارتباطی ما را در این امر یاری میکند و سبب :1) ارتقای کیفیت فرایند یاددهی _ یادگیری 2) ایجاد فرصت های برابر3) توجه به تفاوتهای فردی 4) کمال بخشیدن به خود و محیط پیرامون میگردد.(حمزه بیگی؛1383ص36)
پیشرفت فناوری اطلاعات به شکل گستردهای بر آموزش تاثیر داشته و به طور روز افزون در این زمینه مورد استفاده قرار میگیرد و دیگر کسی نسبت به نتایج مثبت بکارگیری فناوری اطلاعات در امرآموزش تردیدی ندارد. از طرف دیگر روز به روز بر قابلیت های فناوری اطلاعات در تولید و ارائه و انتقال دادههای آموزشی افزوده میشود و شکل جدیدی از آموزش با رویکردی فراگیر- محور به عرصه ظهور در آمده است و همه شواهد نشان دهنده ضرورت و کارآیی فناوری اطلاعات در زمینه آموزش و تدریس است. بنابراین لازم است که تا با نگاه تازهای نسبت به این عامل در عرصه آموزش نگریسته شود تا بتوان به نحوا حسن در پر بار ساختن آموزش استفاده شود.(حسن زاده ،1384)
به گزارش کو و هارلین؛ (2001)؛ در عصر حاضر در سطح جهان حرکتی از سوی روشهای آموزشی سنتی به سمت روشهای غیر سنتی پدید آمده است و توجه به واقعیاتی همچون انقلاب اطلاعاتی در جهان معاصر از سویی و ضرورت کارآمدتر کردن آموزش از سویی دیگر، سبب شده است که نظام آموزشی غرب چه در سطح همگانی و چه در سطح عالی، به سمت غنی سازی آموزشی گرایش یابد و به صراحت، توجه کردن و سرمایه گذاری در این زمینه را خواستار شود. وارد،(2000) رئیس انجمن آموزش امریکا از قرار گرفتن غنیسازی آموزشی در محور هر موسسه آموزشعالی حمایت و تاکید کرده است که برنامهریزیهای راهبردی و انعطافپذیر، موسسات آموزش عالی را به سوی تحولات قرن جدید هدایت خواهد کرد. با توجه به این که غنی سازی آموزشی که در غرب صورت گرفته و در نظام آموزشی آنها استفاده داشته است و ما درعصری به سر میبریم که زندگی انسان و محیط پیرامون او در ابعاد گوناگون، با سرعتی فزاینده در تغییر است. برخورد جوامع بشری با مسائل ناهمگون و بیشمار آنها را نیازمند به یافتن راه حلهای مطلوب کرده است در چنینعصر و زمانی، داشتن تواناییهای بالفعلی چون انتخاب ، استدلال، تصمیمگیری و حل مسئله از ضروریات است. ایجاد چنین تواناییهایی؛ تنها از طریق شناسایی و پرورش ذهن های خلاق میسر خواهد شد. در کشور ما نظام آموزشی با سیستم و روشهای سنتی موجود نمیتوانند پاسخ درخور به مسائل حاضر بدهد و از طرفی دورانی که تغییرات فناورانه و اجتماعی در دنیا به شدت از برنامه های آموزشی کنونی ما پیشی گرفته است، باید تحول و دگرگونی در نظام آموزشی، کشور خود را بپذیریم. اگر نتوانیم در این نظام و روشهای آن تغییراتی پدید آوریم، مشمول کهنگی خواهیم شد و این کهنه شدن ما را از تولید، پدید آوردن و خلق کردن بازخواهد داشت.
با توجه به مطالعات زیادی که توسط محققین داخلی در مورد وضعیت فعلی نظام آموزشی انجام شده و از جمله خلخالی ،1381، منطقی،1384 و از طرفی برنامههای درسی حال حاضر نمیتواند پاسخگوی نیازهای فعلی ما برای پرورش دانشآموزان با ذهنهای خلاق و…باشد و از طرفی ما نیاز به دانشآموزانی که دارای تفکر خلاق و تفکر انتقادی که توانایی انجام کارها و فعالیتهای گروهی و توانایی استفاده از امکانات و فناوریهای جدید و تولید خلاقانه و حل مسئله داشته باشند را در جامعه داریم چگونه نظام آموزشی فعلی، ما میتواند سبب ایجاد انگیزه و علاقه کند و در آن دانشآموزانی با تفکر خلاق و نقاد و مسئولیت پذیر پرورش دهد و مهمترین عناصر لازم برای راه کارهای غنیسازی برنامهریزی درسی شامل چه چیزی می تواند می باشد؟ که ما بتوانیم به خواسته های فوق دست بیابیم .
1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق
عصر حاضر، عصر تحولات و تغییرات پیوسته و برق آسا در حوزه های گوناگون حیات بشری است و این تحولات پیامدها
یی در آموزش و پرورش دارد، در این راستا پژوهشها و مطالعات و طرحهایی انجام می شوند که همگی در تکاپوی جستن روشها و راهکارهای برای اصلاح محیط یادگیری و بهبود عملکرد نظام آموزشی هستند، به عبارت دیگر تلاشها صرف آن میشود، که روشها و راهکارها به لحاظ فنی و علمی درست طراحی و تدوین شوند، تا هر چه بیشتر با نیازها و مسائل نظام آموزشی تناسب داشته باشد. یعنی چگونگی استقرار طرحهای نوآورانه در بدنه نظام آموزشی و راه یابی آنها به مدرسه و کلاس درس. بررسی سیر تحول نظام جدید آموزش و پرورش ایران نشان میدهد که انطباق اجتماعی نوآوریها در بازسازی و اصلاح این نظام آنچنان مدنظر نبوده است و بیشتر آنها به صورت دستوری و بخشنامه ای به بدنه نظام آموزشی تحمیل شده اند و در بررسی سیر تاریخی گسترش و تعمیق نوآوریهای آموزشی در کشور حکایت از مقاومت در برابر این گونه تغییرات دارد، به این معنا که مخاطبان تغییرات آموزشی از مسئولان آموزش و پرورش گرفته تا مدیران، معلمان و حتی اولیای دانشآموزان و خود دانشآموزان به دلائل نا آشنایی، آمادگی نداشتن، ضرورت پیش گرفتن برخوردهای خلاق و مانند آن در برخورد غنیسازی آموزشی در نفی و انکار آنها میکوشند. برنامه موانع و مشکلات فرا روی نوآوران آموزشی در ایران بیانگر آن است، که این افراد علاوه برداشتن مشکلاتی مشابه مشکلات همکارانشان در دیگر نقاط جهان، و به دلیل شرایط خاص فرهنگی و اجتماعی ایران با مشکلات دیگری نیز روبرو هستند. در بررسی موانع و مشکلات فرا روی غنیسازان آموزشی در ایران که توسط مرتضی منطقی و همکاران ایشان انجام شده به موانع و مشکلات برون سازمانی و درون سازمانی در آموزش و پرورش اشاره داشتند.
آنها مشکلات برون سازمانی آموزش و پرورش ایران را شامل این موارد میدانستند: نبود بسترهای لازم برای بروز خلاقیت در جامعه، فقدان فرهنگ خلاقیت در محیط اجتماعی، بی توجهی جامعه به غنی سازی آموزشی، همکاری نداشتن سازمانها و نهادها در امر گسترش غنی سازی آموزشی پیشنهادی معلمان، بی ثمر ماندن امکاناتی مانند مساجد در جهت گسترش و تعمیق غنیسازی آموزشی به کارگرفته شوند وجود کنکور به عنوان سدی در برابر نواندیشی و نوآوری معلمان، دانشآموزان و اولیای آنان، فضای فرهنگی برخی از شهرهایی که همکاری معلمان متاهل زن و مرد را نیز تحمل نمیکنند، و از مشکلات درون سازمانی: سازمان آموزش و پرورش، ادارات و مناطق آموزشی و کتابهای درسی، نبود امکانات آزمایشگاهی در مدارس و مدیران مدارس، همکاران آموزشی ، اولیای دانش آموزان و بعضا خود دانشآموزان.(منطقی ،1384)
در بررسی پژوهشی لازم برای شناخت موانع موجود بر سر راه غنی سازی آموزشی، کمک به افراد نوآور و انجام برخی حمایتهای مالی برای ممانعت از شکست ابتکارات آموزشی، تهیه مواد آموزشی ارزان قیمت، غنیسازی برنامه کارکنان آموزشی و تربیت اخلاق آنان، فراهم ساختن امکانات مناسب برای مسئولان امور آموزشی، ایجاد امکانی برای تبادل اطلاعات بین افراد دست اندرکار در نظام آموزشی، ایجاد شرایط لازم برای اجرای انعطافپذیر برنامههای آموزشی اعطای استقلال بیشتر به معلمان برای پیشبرد برنامههای درسی خود، زمینه سازیهای فرهنگی لازم برای خانوادههای دانشآموزان وجامعه، و در نظر گرفتن شرایط فرهنگی خاص موجود در ایران در بن بست قرار داده است به این معنا که بسترهای اجتماعی گسترش غنی سازی در سطح کلان جامعه و بسترهای گسترش آن در آموزش و پرورش به درستی فراهم نیامده است. (منطقی ،1384)
کودکان و نوجوانان هر جامعه، ذخایر انسانی آن جامعه به شمار میروند، بنابراین یکی از وظایف اولیه مسئولان نظام، توجه به شکوفاسازی این استعدادهاست. با شکوفا سازی این استعدادهای بالقوه، افراد شایستگیهای فردی و اجتماعی لازم را کسب میکنند و بدین ترتیب جامعهای ایدهآل ایجاد خواهد شد .از این رو از آموزش و پرورش انتظار میرود که در قبال این سرمایه های عظیم انسانی با احساس مسئولیت بیشتر ظرافت و دقت کافی برخورد کند و با تدارک دیدن محتوا و فضای آموزشی لازم از این فرصت استثنایی بهره مند شود تجربیات جهانی بیانگر آن است که غنی سازی آموزشی در زمینه محتوای آموزشی(مانند طرح موضوعهایی نو، همچون تفکر فراملی درباره حفظ محیط زیست، بهرهگیری از تئاتر، روزنامه نگاری وهنرها برای آموزش درس ها، آشنا کردن دانشآموزان با اجتماعی که درآن زندگی میکنند، آموزش دربطن جامعه، آشنا کردن دانشآموزان با فرصتهایشغلی ومشاغل گوناگون) بهرهگیری از فناوریهای اطلاعاتی(مانند طراحیهای رایانهای، آموزشهایی براساس شبیهسازی، آموزشهای مجازی، خلق آثار هنری بابهرهگیری ازرایانه ومانندآنها) غنیسازی در روشهای آموزشی(مانند تغییردادن نقش معلمان ازیک منبع اطلاعاتی به یک راهنمای پژوهش طراحی روش و برنامهآموزشی بویژه برای دانش آموزانی مانند کودکان بزهکار، دارای ناتواناییهای یادگیری و مانند آنها که در معرض شکست تحصیلی و اخراج ازمدرسه اند)و تغییر و تحول در مراکز آموزشی(مانند،ایجاد مدارس مجازی،کاهش تمرکزقدرت وتصمیم گیری درسطح مدیریت و مراکزآموزشیو گسترش آزادی عملدر محیطهای آموزشی) تحقق یافتهاند از این رو آگاهی از تحولات مذکور و تلاش به منظور بررسی امکان گسترش، تعمیق و بومی کردن روشهای مزبور در سراسر ایران، امری است ضروری که اهمیت آن برکسی پوشیده نیست.(منطقی ،1384).
از بیش از سه دهه قبل رایانه و تکنولوژیهای مربوطه به عنوان ابزارهای کمک آموزشی برای آموزشیاران
و مدرسان مطرح گردید. امروزه با کاربردهای گوناگون و قابلیت های بالایی که فناوری اطلاعات از خود نشان داده است، به صورت گسترده ای در امر آموزش مورد استفاده قرار میگیرد و دیگر تصور آموزش بدون فناوری اطلاعات (مهمترازهمهرایانه) خیلی مشکل به نظر میرسد.(کاساکووسکی؛1998) از رایانهها در جمعآوری اطلاعات، نگهداری و ارائه آنها، اخذ بازخورد و اصلاح ساختار و تدوین شیوه های آموزش موثر استفاده می شود. (حسن زاده؛1384)
یونسکو نیز محورهای عمده کاربرد فاوا در آموزش را در موارد زیر ذکر می کند :
استفاده از ابزارها و الگوها مانند پروژه های فردی و گروهی که به وسیله دانشآموزان در ساختن مدل ها و شبیه سازها و ساختن صفحه وب انجام می شود.
استفاده از مدلها و شبیه سازها مانند یادگیری با سرعت شخصی،تقویت متون درسی و دیگر منابع و آزمایشگاه های مجازی است .
پست الکترونیکی مانند رابطه معلم _ دانش آموز، دانش آموز _ دانش آموز جهت توسعه دسترسی به منابع علمی و آموزش است.
منابع فرارسانه ای مانند، دروسی که منابعی برای یادگیری خود هدایت شده و خود تنظیم شده هستند که با مطالعه شخصی که به وسیله معلم هدایت شده است و همچنین اسناد ساختاردهی شده که شامل چند رسانه ای ها و پیوندهای فرامتنی است .
سیستم آموزشی هوشمند : مانند یادگیری خود تنظیم شده که بوسیله خود شاگرد روند یادگیری تنظیم میشود (یونسکو،2005)
تغییرات موسسات آموزشی به تحولهایی اشاره دارد که در نظام آموزشی رخ داده است این تغییرات سبب افزایش مشارکت فراگیران و در نتیجه افزایش کارآیی مراکز آموزشی میشود(منطقی،1384).
اولویتهای به دست آمده در پاسخ معلمان زن و مرد در پرسشهای واقع نگر و آینده نگر که مرتضی منطقی در میان مدارس راهنمایی و دبیرستان های کشور انجام داده است.
ترویج یادگیری مشارکتی یا گروهی در کلاس درس، نشاط بخش کردن محیط آموزشی، تحکیم رابطه دست اندرکاران مدرسه با خانواده دانشآموزان، جذب کمکهای مردمی و خیرخواهانه برای مدارس، تلاش برای افزایش انگیزههای درسی دانشآموزان، تدارک تمهیدات خاص برای کمک به دانشآموزان مسئله دار مدرسه، جلب همکاری دانشآموزان در پیشبرد اهداف مدرسه، دادن استقلال نسبی به معلمان در آموزش دروس، تدوین مطالب درس بر اساس نیازها و مسائل اجتماعی، ایجاد امکان تبادل تجربیات میان معلمان، تربیت دانش آموزان خلاق، تلاش برای افزایش انگیزههای درسی دانشآموزان، گسترش دانش و اطلاعات معلمان، ترغیب معلمان به تحقیق و پژوهش، تربیت و جذب معلمان خلاق و نوآور، تدوین مطالب درسی بر اساس نیازها و مسائل اجتماعی، پیشه کردن آموزش فعال در مدارس، بهرهگیری از فناوریهای جدید در فرایند آموزش، معرفی الگوهای برتر علمی، فرهنگی، اجتماعی، به دانشآموزان، تدوین محتوای کتابهای درسی بر اساس نیازهای بومی دانشآموزان(منطقی ،1384). به نوعی ضرورت بکارگیری استفاده از غنی سازی علمی در مدارس کشور را ضروری میرسد و نیاز به سرمایه گذاری جدی آموزش و پرورش در زمینه منابع انسانی و مالی دارد.
1-3- اهداف تحقیق
هدف کلی
راهکارهای غنی سازی برنامه ریزی درسی در مدارس عادی از دیدگاه معلمان مقطع دبیرستان شهر تهران
هدف جزیی :
بررسی میزان تاثیر توجه به اهداف آموزشی در غنی سازی برنامه ریزی درسی.
بررسی میزان تاثیر توجه به حیطه عاطفی ، در غنی سازی برنامه ریزی درسی.