کلاهبرداری رایانهای در قانون تجارت الکترونیک
قانونگذار ایران با علم به این که کلاهبرداری رایانهای با ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین اختلاس، ارتشاء و کلاهبرداری قابل مجازات رایانهای د بستر مبادلات الکترونیک نموده است.
- رکن قانونی
ماده 67 قانون تجارت الکترونیک مقرر میدارد: « هرکسدر بستر مبادلات الکترونیکی با سوء استفاده و یا استفاده غیر مجاز از داده پیامها ، برنامهها و سیستمهای رایانهای و وسایل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود، محو، توقف(داده پیام)، مداخله در عملکرد برنامهها یا سیستم رایانهای و غیره دیگران را بفریبد و یا سبب گمراهی سیستمهای پردازش خودکار و نظایر آن شود و از این طریق برای خود یا دیگری وجوه، اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران را ببرد، مجرم محسوب و علاوه بر رد مال به صاحبان اموال به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل مأخوذه محکوم میشود.
تبصره : شروع به این جرم نیز جرم محسوب و مجازات آن حداقل مجازات مقرر در این ماده میباشد.
- رکن مادی
رکن مادی این جرم در قانون تجارت الکترونیک از 4 جزء زیر تشکیل شده است:
1 – 2) انجام اعمالی مانند سوء استفاده یا استفاده غیر مجاز از داده پیام، برنامهها و سیستمهای رایانهای و وسایل ارتباط راه دور1و ارتکاب افعالی نظیرل وارد کردن، محو، توقف و مداخله در سیستم
2 – 2 ) فریب دیگری یا گمراهی سیستمهای پردازش خودکار و نظایر آن
3 – 2 ) تحصیل وجوه، اموال یا امتیازات مالی برای خود یا دیگران
4 – 2 ) بردن مال دیگری
- رکن معنوی
کلاهبرداری رایانهای موضوع ماده 67 قانون تجارت الکترونیک همانند کلاهبرداری سنتی جرمی عمدی است و علاوه بر سوءنیت عام به سوءنیت خاص نیز نیاز دارد. لذا مرتکب علاوه بر این که باید علم به غیر مجاز بودن و متقلبانه بودن اعمالی که منجر به کلاهبرداری رایانهای میشود داشته باشد باید قصد نتیجه جرم یعنی بردن مال دیگری را نیز داشته باشد.
لذا اگر مرتکب قصد لطمه زدن به رقیب تجاری را داشته باشد و از این رهگذر هیچگونه وجه یا مالی را تحصیل نکند و مال کسی را نبرده باشد مشمول این مداه نخواهد بود.
ب) بررسی کلاهربرداری رایانهای در قانون مجازات جرایم رایانهای
ماده 13 قانون جرایم رایانهای مقرر میدارد: « هر کس به طور غیر مجاز از سامانههای رایانهای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کرده، تغییر، محو، ایجاد متوقف کرده دادهها یا مختل کردن سامانه، وجه
یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون ریال تا یکصد میلیون ریال یا حد مجازات محکوم خواهد شد.»
در تدوین ماده 13 قانون جرایم رایانهای از تعریف مذکور در اسناد بینالمللی تبعیت شده است، به همین جهت با ماده 67 قانون تجارت الکترونیک عنصر «فریب» یکی از عناصر تحقق جرم کلاهبرداری رایانهای میباشد و مرتکب باید با انجام اقدامات مذکور در ماده 67 باعث فریب قربانی یا گمراهی سیستم پردازش گردد در حالی که به موجب ماده 13 قانون جرایم رایانهای برای تحقق کلاهبرداری رایانهای نیازی به فریب و گمراهی سیستم پردازش نمیباشد.1
تفاوت دیگر این است که به موجب ماده 67 قانون تجارت الکترونیک مرتکب جرم کلاهبرداری رایانهای باید، مال متعلق به دیگری را ببرد به عبارت دیگر، «بردن مال دیگری» از عناصر اصلی و اساسی جرم کلاهبرداری رایانهای موضوع ماده 67 محسوب میشود در حالی که به موجب ماده 13 قانون جرایم رایانهای صرف تحصیل وجه یا مال یا منفعت یا خدمات و یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری با سوء استفاده از سیستم رایانهای موجب تحقق جرم میگردد و لزومی به بردن مال دیگری نمیباشد. در نتیجه اگر فردی با سوء استفاده از سیستمهای رایانهای برای اینکه حق بیمه عمر کمتری پرداخت کند سن خود را در شناسنامه از 80 سال به 58 سال تبدیل کند و از این طریق به منفعتی برسد به موجب ماده 13 قانون جرایم رایانهای جرم کلاهبرداری رایانهای تحقق پیدا میکند در حالی که به موجب ماده 67 قانون تجارت الکترونیک چون در این مورد بردن مال دیگری، تحقق پیدا نکرده است لذا جرم کلاهبرداری رایانهای محقق نشده است.
1 – سوء استفاده از داده پیامها، برنامهها و سیستمهای رایانهای و وسایل ارتباط از راه دور به مواردی اطلاق میشود که شخصی از ابتدا حق یا اجزاه دسترسی به اطلاعات و وسایل مزبور را نداشته واز طریق ارتکاب افعالی نظیر ورود، محو،توقف و مداخله در سیستم در عملکرد برنامه و سیستمهای رایانهای و نظایر آن، خود را ذیحق معرفی نموده و با فریب اشخاص یا سیستمهای پردازش خودکار، اموال یا امتیازاتی را به نفع خود یا دیگری تحصیل میکند. منظور از استفاده غیر مجاز ناظر بر مواردی است که کاربر، به صورت قانونی حق دسترسی به اطلاعات و وسایل فوق را دارد و از برخی جهات، مجاز به مداخله در برنامه یا عملکرد سیستمها و وسایل مذکور است، ولی از حدود تعریف شده قانونی فراتر رفته و از طریق استفاده غیر مجاز و ارتکاب افعال مندرج در متن ماده، موجب فریب اشخاص یا سیستمها و تحصیل مال غیر به نفع خود یا دیگری میشود.
1 – محمدی، رضا، کلاهبرداری رایانهای، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازنداران، سال 85، ص 121.
لینک جزییات بیشتر و دانلود این پایان نامه:
بررسی تحلیل تکوین جرم در فضای مجازی با تأکید بر قوانین کیفری ایران