فهرست فرهنگ لغت خودمونی مردم ایران قسمت دوم

باد هوا خوردن-درماندگی و فقر کامل داشتن

در گرفتن-آغاز شدن-گل انداختن و گرم شدن گفت و گو یا منازعه

خایه ی غول را شکستن-به تمسخر برای کوچک کردن و ناچیز شمردن کار کسی می گویند

 

ریش توپی-ریش تپه

جز و وز-اظهار عجز و ناراحتی-شرح غم و اندوه-صدای سوختن چیزی

چوب حرفی-چوب کوچکی که به دست کودکان می دادند تا روی سطر های کتاب بگذارد و آن ها را بخواند

 

خِرخِره-حلق-حلقوم

دولت منزل-دولت سرا

دستی از دور بر آتش داشتن-از حقیقت امری بی خبر بودن-قضاوتی سطحی از چیزی داشتن

آخر و عاقبت(نتیجه‌ی خوب)

 
پیزر-پوشال های نازکی که برای نشکستن ظروف شیشه ای میان آن ها می گذارند

ددر برو-نانجیب-زن بدکاره

اقبال کسی به برج ریق بودن(بداقبال بودن)

با کسی ندار شدن-با کسی خودمانی

از خجالت کسی در آمدن-محبت کسی را جبران کردن
خایه دستمال کردن-چاپلوسی کردن-منت کشیدن
تر و تازه-شاداب-شسته و رفته
انگشت بلند کردن(اجازه‌ی سخن خواستن)
پاشنه بلند-کفش زنانه با پاشنه های بلند

دهن دره-خمیازه

تفنگ کمر شکن-تفنگی که از قنداق خم می شود

آی زکی(در مقام ریشخند و تحقیر گفته می‌شود)

از سیر تا پیاز(همه چیز، با همه‌ی جزئیات)

 

استخوان در گلو داشتن(رنج و سختی کشیدن)

پشت پا به بخت خود زدن- به بخت خود پشت پا زدن

فال بد زدن

 

جیم الف جا-آدم ریزه میزه

به خرج کسی نرفتن-بر کسی تاثیر نکردن-بر کسی موثر واقع نشدن

پیزه شُل-آن که شکمش روان باشد-ضعیف-سست

جزیی فروش-کسی که که کالا را در اندازه های کوچک می فروشد

از دهان گنده‌تر حرف زدن-گفتن مطالبی که در حد گوینده نیست

آمد نیامد-فرخنده بودن و نبودن

 

به گُه خوردن افتادن-با خفت از کرده ی خود پشیمان شدن
جناغ شکستن-شرط بندی کردن با جناغ مرغ
ابرو تابیدن-گره بر ابرو افکندن

چله ی تابستان-گرمای سخت

چش شده ؟-او را چه شده است ؟

بد ادا-بد اطوار-بد گوشت-کسی که در بهانه جویی افراط می کند و به انجام تشریفات علاقه دارد

ای والله(در مقام تایید و اعتراف به برتری کسی گفته می‌شود، آری به خدا)

چال کردن-گود کردن-دفن کردن-به خاک سپردن

 
تحت الشعاع بودن-زیر نفوذ و تاثیر دیگری بودن

خود را گم کردن-خود را برتر از آن که هست دانستن-سابقه ی خود را فراموش کردن

توی گود نبودن-در متن موضوع نبودن-اطلاع دقیق نداشتن-در حاشیه بودن

در آوردن تقلید-ادای کسی را در آوردن-مسخره کردن

بوق کسی را زدن-از مقام افتادن-از دور خارج شدن

خط افتادن-خراش افتادن
برای کسی تره خرد نکردن-از کسی حساب نبردن-به کسی اهمیت ندادن-برای کسی اعتبار قائل نشدن

 

افتاده(فروتن، متواضع)
از رو بردن-خجالت دادن-مقاومت حریف را در هم شکستن

خودکرده-کاری که بدون مشورت شده باشد

آب و خاک(میهن، دیار)

زینه-پله

پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

روانه کردن-فرستادن اعزام کردن-گسیل داشتن

خام شدن-فریب خوردن-اغفال شدن

 

خرج شدن-مصرف شدن-به کار رفتن

خود را از تک و تا نیانداختن-به روی خود نیاوردن-به اشتباه اعتراف نکردن

زبان تر کردن-سخن گفتن

تیپا-ضربه ای با نوک پا-اردنگی

پیش انداختن-جلو انداختن-مقدم داشتن

بگو مگو-جر و بحث-مشاجره
افسرده‌بیان-بی‌هوده و بی‌مزه‌گو

داغ به دل یخ گذاشتن-کاری بی هوده و بی اهمیت کردن

بی ریخت کردن-کتک زدن

ژورنال-مجله ی ویژه ی چیزی

تف به روی تو-زهی بی شرم که تویی

زیادی-اضافی-بی مصرف-خارج از حد

خاک و خُل-گرد و غبار-آشغال

آب پاکی روی دست کسی ریختن-کسی را کاملن ناامید کردن

 

آفتابی شدن-پیدا و آشکار شدن-بیرون زدن آب قنات

 

جیب کسی را زدن-محتوای جیب کسی را ربودن
بچاپ بچاپ-اوج سوء استفاده و دزدی

الف کوفی(چیز کج، آلت تناسلی)
پیاده شو با هم بریم-این قدر تند نرو

حسرت-آرزوی سخت-خواهش بزرگ

داشم-اصطلاح داش مشدی ها به معنی برادرم

دُوال بازی کردن-حقه بازی کزدن-فریب به کار بردن

ازخودراضی(متکبر، خود پسند)
پر زور بودن سمبه-زیاد بودن فشار

این پا آن پا کردن-دودل بودن-وقت تلف کردن

پخش-پراکنده

دل توی دل نبودن-بی تاب و بی قرار بودن

جای پا-اثر-نشانه-رد

خانه دار-رنی که اداره امور خانه را بر عهده دارد-کدبانو-زنی که شاغل نیست

دست به سر و روی چیزی کشیدن-چیزی را تعمیر و تمیز کردن

اختر شمردن(شب‌بیداری)

بچه گولزنک-غیر واقعی-بی ارزش

چاره-درمان

دک و دهن-دک و پوز

رده-حرف زشت یا نامربوط

دستک دمبک-بهانه-دستاویز-پاپوش

رو دست کسی بلند شدن-از کسی پیشی گرفتن-با کسی رقابت کردن

پُلُغ زده-ورقلمبیده-برجسته

الف کوفی-چیز کج-آلت تناسلی

خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب

پیش چشم داشتن-در برابر چشم قرار دادن

 

دراز نوشتن-مطلب را طول دادن-طومار نوشتن

خال-نقطه ی سیاه-لکه
اهل کاری بودن(وارد بودن در کاری)
تخم دو زرده-چیز بسیار عزیز و گرامی

جلف-سبک-کسی که حرکات سبک دارد

دم خروس در دست داشتن-بهانه داشتن

از جیب خوردن-در آمد نداشتن-از بس‌انداز خرج کردن

از سر دست(کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند)

خِطَب-جزیی از جهاز شتر

درد-نفرینی مانند کوفت-زهرمار-مرض
تک و تا-جنب و جوش

دو پوسته-دو چیز به هم پیوسته

زاغه نشین-کسی که در خانه ای محقر و آغل مانند زندگی می کند

چارواداری-زشت-وقیح-بی ادبانه
خبرچینی کردن-سخن چینی کردن-خبر از جایی به جایی بردن-جاسوسی کردن

چادر چاقچور-لباس بیرون رفتن زن با حجاب ایرانی در گذشته

آفتابی شدن-پیدا و آشکار شدن-بیرون زدن آب قنات
در تاریکی رقصیدن-در غیبت کسی رجز خواندن و ادعای بی خود کردن

 

چَرس-حشیش-گرد-بنگ

تیر به تاریکی انداختن-بدون تامل اقدام به کاری کردن

خیط کردن-نگا. خیت کردن

تار و مار-متفرق-پراکنده

ذوق کردن-خوش حال شدن-شاد شدن

از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)

دل و قلوه ای-کسی که دل و قلوه می فروشد

از بر بودن-مطلبی را در حافظه داشتن

 

چشم بلبلی-دارای چشم گرد-نوعی لوبیا
 

دسته-جمعیت سینه زن

جز جگر زدن-نفرینی است به معنی به بلا گرفتار شدن-دل سوختن بر اثر اندوه و مصیبت

جیم الف جا-آدم ریزه میزه
به هزار زحمت-با رنج بسیار-با سختی فراوان
به تور زدن- به تور انداختن

پیر پاتال-فرتوت-کهن سال

خوش صحبت-شیرین زبان-خوش کلام

زبیل-آشغال-زباله
زیر دل زدن-تهوع آوردن

چراغ پا-حالتی که اسب دو دست خود را بلند کند و راست بایستد

خوش سر و زبان-خوش سخن-شیرین گفتار-حراف

درد دل-غم و اندوه درونی

دست برداشتن-صرف نظر کردن-چشم پوشی کردن-به حال خود رها کردن

برادر دینی-هم کیش-هم مذهب

پشه را در هوا نعل زدن-در تیراندازی بسیار ورزیده بودن-بسیار زرنگ و فرصت طلب بودن

داش مشدی-لوطی محل-آن که غرور جوانی دارد

چل مرد-مرد کوتاه قد

پیر کسی در آمدن-سخت اذیت شدن- پدر کسی در آمدن

 

دو دستگی-اختلاف عقیده-عدم اتفاق
جریحه دار کردن-زخمی کردن-رنجاندن-دل شکستن

چرب زبان-خوش سخن-چاپلوس

آدم چوبی-بی‌عرضه و دست‌وپاچلفتی

آب به آب شدن-تغییر آب و هوا دادن-بهبود یافتن به سبب سفر

خاصه-خان لقب آرایشگر شاهان قاجار

از صرافت چیزی افتادن(از انجام کاری منصرف شدن)

در پسی ماندن-عقب ماندن-موفق نشدن
با خرس توی جوال رفتن-با آدم ناجور همدم و همکار شدن

زر ورق-کاغذ نازک و شفاف و زنگی

توجیهی-برنامه های توضیحی

رها کردن به امید خدا-دست کشیدن و به جریان روزگار واگذار کردن

خش خشه-نوعی اسباب بازی کودکان که به هنگام تکان خوردن صدای خش و خش از آن می آید

 

زنده به گور-کسی که در تیره روزی به سر می برد و زندگی اش فرقی با مردن ندارد

انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)

 

از خوشحالی در پوست نگنجیدن(از شادی سر از پا نشناختن)

دل کسی روی دل آدم بودن-درد دیگران را درک کردن-با دیگران غمخواری کردن
پهن شدن آفتاب-روز شدن

 

بجایی رسیدن-به مقصود رسیدن-مقام یافتن

اشک کوه-یاقوت-لعل

حواس پرتی-پریشان حواسی-فراموش کاری
دست به سر و روی کسی کشیدن-کسی را نوازش کردن-کسی را اندکی آرایش کردن
پولکی بودن-عادت داشتن به گرفتن رشوه-بدون پول کاری را انجام ندادن

جز و ولز-نگا. جز و وز

آمد داشتن-فرخنده و میمون بودن

جیره ی کسی را روی یخ نوشتن و جلو آفتاب گذاشتن-با کسی دشمنی کردن
اشک خنک-گریه‌ی ساختگی
بالای چیزی پول دادن-برای چیزی پول خرج کردن
آش دهن سوزی نبودن(زیاد جالب نبودن، اهمیت زیادی نداشتن)

اصل‌ کاری-مهم‌ترین چیز یا شخص

پولک-زینت هایی دایره شکل و درخشان که به جامه می دوزند

تسمه از گرده ی کسی کشیدن-کسی را به سود خود بی رحمانه به کار واداشتن

خیز-ورم-آماس

تف مالی-سرسری شستن و اندکی آب زدن-هنگام بوسیدن-آب دهان و لب ها را به صورت کسی زدن

 

دار و دسته-پیروان و اطرافیان

امان دادن-کسی را پناه دادن-از گناه کسی گذشتن

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن(کار را به نااهل سپردن)

دوخت و دوز-خیاطی

زابرا-از خواب پریده-بد خواب-عصبی

 

تره بار-میوه ها و سبزی ها

حاضر کردن-از بر کردن-روان کردن

آب‌تنی(شناکردن (بیشتر به قصد تفریح و بازی))

 

ازدست‌رفته(عاشق)
جگر خون کردن-رنج بسیار دادن
زیر آرنجی-بالشی که هنگام دراز کشیدن زیر دست و آرنج می گذارند
تپق-گرفتگی زبان

به عرب و عجمی بند نبودن-هیچ پشت و پناهی نداشتن

پاچه لیز شدن-از راه پیمایی خسته شدن
زدن به کوه-عاصی شدن و سلاحی برگرفتن و به کوه پناه بردن

روز بد نبینی-امیدوارم به سرت نیاید

چپ دادن-رد کردن
چهار دستی-فراوانی

 

تا گلو زیر بار قرض بودن-قرض بسیار داشتن

چرت کسی پاره شدن-ناگهان از خواب پریدن
حساب سازی-خرج تراشی-تقلب در حساب داری

آمدن-آغاز به کاری کردن

آبشان از یک جوی نرفتن-همداستان شدنشان ممکن نبودن-با هم نساختن
پروار-فربه-چاق

داد و هوار-داد و فریاد

جفتک زن-لگد زن

آیینه‌ی اسکندری(آفتاب)

افتادن به گردن کسی-به کسی تحمیل شدن

دولاب-گنجه-کمد-قفسه

جیز گر-ربا خوار-کسی که از دیگران برای دادن مکان غیرقانونی پول می گیرد
دادستان-ستاننده ی داد-مدعی العموم

چشم انتظار-منتظر-چشم به راه

دستکاری-دست بردن در چیزی

حالا حالاها-مدت دراز

 
به حساب کسی رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

زحرکش شدن-یا شکنجه و آزار زیاد کشته شدن

چله ی بزرگ-چهل روز میان هفتم دی ماه و شانزدهم بهمن
خر لنگ خود را به منزل رساندن-با وجود سختی کار را به پایان رساندن

خرناس کردن-خرخر کردن در خواب

پس دادن درس-پاسخ دادن به پرسش های درسی

بی کله-نترس-شجاع-بی خرد-تهی مغز

زدن به آن راه-خود را به ناآگاهی زدن

دست و پای خود را جمع کردن-ترسیدن و مواظب گفتار و کردار خود شدن

 

دو علی گلابی آمدن-بچه ترساندن-تهدید توخالی کردن-توپ و تشر آمدن

 

پا به زا-حیوان یا انسانی که هنگام زایمانش نزدیک است

چاشت-صبحانه-ناشتایی

پِتِه-گرفتن زبان-لکنت

خدا حافظ-به درود-در پناه خدا-خدا نگهدار

 
آفتاب‌نشین-بیکاره و تنبل

 
زار زار گریه کردن-سخت گریه کردن
چرک و خون-چرک آلوده به خون
با پا پس زدن و با دست پیش کشیدن- از بام خواندن و از در راندن

دود گرفتن-پُک زدن

زمین زدن-به زمین انداختن چیزی یا کسی-شکست دادن حریف در کشتی-سبب پایین آمدن بهای چیزی شدن

داغ به دل کسی گذاشتن-کسی را عزادار کردن

چرند-حرف پوچ و بی معنی
آب-عزت و رونق-طراوت و تازگی-روح-شراب خالص

اُرس و پرس-پرسش و پاسخ

آینه‌ی کسی بودن(یکسره از کسی تقلید کردن)

آسمان را به زمین آوردن (دوختن)(کار شگفت‌انگیز کردن)

جَر-پیچ و خم راه

زرتی-بی مقدمه-ناگهان -بدون مطالعه و تعمق

بدن نما-جامه ای که بدن از پشت آن دیده شود-آیینه ای که تمام بدن را نشان دهد

جر و بحث کردن-مجادله را به درازا کشاندن

چفت و بست نداشتن دهن-راز نگهدار نبودن

دست پاچگی-شتاب زدگی-اضطراب

 

آسمان غرمبه(صدای رعد، تندر)
تشت رسوایی کسی به صدا درآمدن- تشت کسی از بام افتادن
بادبادک-مرغ کاغذی-اسباب بازی کودکان که به هوا می کنند

 

زدن بر طبل بیعاری-خود را به بی دردی زدن

حیوون-نگا. حیوان

درد و بلا-نفرینی است چون زهر مار-کوفت-مرض و مانند این ها

تق تق کردن-آواز برخورد پیاپی دو چیز به یکدیگر

تقدس مآبی-خود را به دروغ پارسا و پرهیز کار وانمود کردن

تور انداختن کسی-گیر آوردن کسی علیرغم میل او

چار چنگولی-سفت و محکم-با دست ها و پا ها
از چشم کسی دیدن-کسی را مسئول چیزی دانستن

تیر کردن-نشان کردن

حاضر و آماده-آماده

روغن حیوانی-روغنی که از جوشاندن و تصفیه ی کره به دست می آورند-روغن زرد

خدا به سر شاهده-خدا بالای سر شاهد است

 

زاغ سیاه کسی را چوب زدن-پنهانی مراقب کسی بودن

از پشت خنجر زدن-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن

دررفتگی-حالت در رفته-از بند بیرون آمدن استخوان

 

خراب کردن-زرد کردن-آلودن لباس-نظم کار چیزی را به هم زدن

چهلم-چهلمین روز درگذشت کسی

دست به سینه-آماده ی فرمان-در نهایت ادب و احترام

دردسر دادن-ایجاد مزاحمت کردن-با پر حرفی وقت کسی را گرفتن
زبان بندان کردن-دهان همه را با ایجاد وحشت بستن و سپس چاپیدن
خشک شدن قر در کمر-به پایان نرساندن خودنمایی و جلوه گری

 

 

حکیم باشی را دراز کردن-مجازات کردن بی گناه

پِهِن بار کسی کردن-آبرو و ارزش و اعتبار نداشتن

 

اهل کوفه(سست پیمان، بی‌وفا و غیرقابل اعتماد)

 

از سفیدی ماست تا سیاهی زغال(همه و همه چیز)
خیس گذاشتن-در آب ریختن آرد برای تهیه ی خمیر
آیینه‌ی اسکندری(آفتاب)

حرز جواد-دعایی منسوب به جواد امام محمد تقی

خود را باختن-دست و پای خود را گم کردن-مضطرب شدن
چوب کاری کردن-از کسی پذیرایی زیاد کردن-به کسی محبت بسیار کردن-کتک زدن بیش از حد
چاخان-دروغ-دروغگو-چرب زبان

حکایت-بسیار مهم-چیز عجیب

چانه در چانه ی کسی گذاشتن-هم صحبت شدن-بحث و جدل کردن

 

باب طبع-موافق میل-مطابق سلیقه
دست دستی-سرسری-بی هوده-سطحی
پیچ گوشتی-وسیله ای که با آن پیچ را باز و بسته می کنند

ادرار بزرگ(مدفوع)

دست از همه جا کوتاه شدن-بی چاره و بی پناه شدن
 

تو آستین بودن-حاضر و آماده بودن-آماده داشتن

به دهان کسی نگاه کردن-مطیع به گفته ی کسی بودن-حرف کسی را بکار بستن

آشغالی-سپور

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن

چشمداشت-توقع-انتظار

چار ستون بدن-استخوان بندی-اسکلت بدن

زیر سبیل گذاشتن-تحمل کردن-به روی خود نیاوردن

انگشت خوردن(افسوس خوردن، پشیمان بودن)

آن چنانی(چنانکه خود می‌دانی، بسیار گران‌بها، بسیار عجیب)

تخم مرغ عسلی-تخم مرغی که در آب گرم نیم پز شده است

پاپاسی-مبلغ ناچیز-پشیز

زار-کوتاه شده ی هزار برای ریال

رقاص خانه-دشنام گونه ای برای برخی جاها-جاهای بی حساب و کتاب و شلوغ و پلوغ
دروازه بان-محافظ دروازه در فوتبال-گلز

 

تکان دادن-ناگهان ترساندن-حرکت دادن

کسی را اذیت و آزار کردن

جادو و جنبل-دعاهایی که برای قضای حاجات یا دفع بیماری و از این قبیل می خوانند

 

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن-از باران به ناودان پناه آوردن

 

زیر گرفتن-زیر کردن

بر پا-سرپا-استوار-بلند شوید !

چیز خور-مسموم شده

روی شکم سیری-بدون تعهد-از سر بی خیالی

چتوَل-یک چهارم
تن خود را چرب کردن-برای دردسری آماده شدن-پیه چیزی را به تن مالیدن

برداشتن کلاه کسی-کسی را گول زدن-فریب دادن

درمانگاه-جای درمان بیمار

از زبان کسی مو در آمدن(کنایه از فرط تکرار و بی‌نتیجه بودن سخنی است)

بتمرگیدن-نشستن به فرمان تحقیرآمیز

پیر ِ کفتار-زن سالخورده ی بد اخلاق

از عزا در آوردن(به دوره‌ی عزاداری پایان دادن)

 

 

دنبال نخود سیاه فرستادن کسی-کسی را از سر وا کردن-به دنبال چیزی واهی فرستادن

حرف توی دهن کسی خشک شدن-از سخن گفتن باز ماندن

به زخم خود زدن-دردی را درمان کردن-گوشه ای از گرفتاری خود را سامان دادن

ابوطیاره(اتوموبیل کهنه و فرسوده)

برآمده-بزرگ شده-ورم کرده
خرد و خمیر-نگا. خرد و خاکشیر-له و لورده

زمین گیر شدن-ناتوان شدن از پیری یا بیماری

 

دوا خوری-عرق خوری-مجلس صرف مشروبات الکلی

 

چار چشم-کسی مه عینک می زند

رشوه گرفتن-رشوه خواری

زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها

خوش خور-کسی که همیشه غذای خوب بخورد

زبان ریختن-سر و زبان داشتن-با چرب زبانی و شیرین سخنی کار خود را کردن

جاخالی کردن-خود را کنار کشیدن

 
دزدیده نگاه کردن-زیر چشمی نگریستن-بدون آن که طرف بداند او را زیر نظر گرفتن
انگشت‌کوچکه‌ی کسی نشدن(بسیار فرودست تر از کسی بودن، اصلن با کسی قابل مقایسه نبودن)

خفتی-نوعی گردن بند از جواهرات-شلواری مانند چاقچور ولی بدون جوراب

زیر زیرکی-پنهانی-با مکر و حیله

دیمی-کشت که از آب باران آبیاری شود-بدون برنامه و حساب-بی هدف
جیغ کشیدن-نگا. جیغ زدن
بند کشی-پر کردن درزهای آجرها و سنگ ها با سیمان و ساروج

ریز بین-نکته سنج-بسیار دقیق-باریک بین

 
خردمرد کردن-ریزه ریزه کردن
خیس کردن-ادرار کردن به خود

 

خر ِ دیزه-لج بازی که به خود ضرر بزند

حلال به زنده ای-در پاسخ به حلالم کن می گویند-یعنی حلال می کنم و امیدوارم زنده باشی
چاقاله ،-چغاله میوه ی هسته دار نارس

تخم لق شکستن-فرصت دادن-رو دادن-کسی را به طمع انداختن

رد زدن-رد پای کسی را گرفتن-نشان به جایی بردن
آبگوشتی(بی‌ارزش، پیش پا افتاده)

دست بلند کردن-بالا بردن دست به نشانه ی آمادگی پاسخ گویی-اعلام رای و نظر