برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 200

ابرو نازک کردن(ابرو تنگ کردن)

اِرا-هنگامی که کسی نمی‌تواند و یا نمی‌خواهد به چرایی پاسخ دهد آن را به طنز می‌گوید

ابریشم(زن نوازنده، مطرب)

دل کسی را آب کردن-به اوج تمنا رساندن-بسیار مشتاق کردن-بی تاب کردن

ریش خود را در آسیا سفید نکردن-تجربه داشتن

ابرو تنگ کردن-ناز و غمزه نمودن-افاده و بی‌اعتنایی کردن

 

از خر افتادن(نابود شدن، مردن)

 

بازاریاب-کسی که کارش پیداکردن مشتری برای کالای خاصی است

 

به دل خود صابون مالیدن-به خود وعده ی خوش دادن

از سکه افتادن(ار رونق افتادن، از دست دادن زیبایی)

جیغ و ویغ-داد و فریاد

دامن به کمر زدن-آماده شدن-آستین بالا زدن

پاشنه بلند-کفش زنانه با پاشنه های بلند

خودرنگ-دارای رنگ طبیعی

دست بردار-دست بردارنده-ترک کننده

خون کسی را به شیشه کردن-کسی را رنج و آزار بسیار دادن

خرخاری-همدیگر را خاراندن

رنجیده کردن-آزرده ساختن-رنجانیدن

تف به روی تو-زهی بی شرم که تویی

آل آروادی(زن سخت بی‌حیا و بد‌رفتار)

آبدست(ماهر، استاد)

بار فروش-فروشنده ی میوه و خواربار در میدان

اختلاط کردن-بی‌هدف از این در و آن در گفت‌وگو کردن

دان دان شدن-دانه بستن عسل و شیره و روغن و مانند این ها
خیابان گز کردن-ول گشتن

اقبال کسی به برج ریق بودن-بداقبال بودن

اصول دین پرسیدن(سوال‌پیچ کردن)

روان کردن-از بر کردن

آواز شدن-شهره شدن

پس انداختن-جمع کردن پول-بچه به دنیا آوردن-به عقب انداختن

بار انداختن-توقف و اقامت کردن

خودآموز-بدون آموزگار

خدا وکیلی-صادقانه-راست و درست
داداشی-برادر در زبان کودکان

دوا گُلی-دوا قرمز-پرمنگنات

 

از اوناش نبودن ( فقط به‌صورت منفی)(از جمله‌ی کسانی نبودن که مخاطب گوینده‌ی جمله را از آنان پنداشته است)

حرص کسی را درآوردن-کسی را خشمگین کردن

جوش آوردن-نگا. جوش آمدن

توپ و تشر آمدن-تهدید کردن-با فریاد کسی را خطاب کردن

آبکش کردن(سوراخ سوراخ کردن)

بلند کردن-دزدیدن-بیدارکردن از خواب-تور کردن

 

روی هم رفته-جمعن-بر روی هم

در جای خود خشک شدن-مات و مبهوت ماندن

 
ار زبان کسی-از قول کسی

 

آمدن-آغاز به کاری کردن

ترشرویی-بد خویی-اخمو بودن

خود را شناختن-به حد بلوغ رسیدن

زاچی-روزهای استراحت پس از زایمان

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار

چوب پوش کردن-با چوب پوشاندن

بیشتر از کوپن حرف زدن ،-سخنان بالاتر از حد و مقام خود گفتن پا را از گلیم خود فراتر نهادن

زمین گیر شدن-ناتوان شدن از پیری یا بیماری

خالچه و میخچه گذاشتن-شاخ و برگ دادن-شرح و تفصیل بیش از اندازه دادن

دنیا دیده-آزموده-سرد و گرم چشیده

بد لعاب-بد گوشت-بد خلق

آب را گل آلود کردن-برای سود خود کارها را به هم زدن

دبیر-آموزگار دبیرستان-فرد صاحب مقام در یک حرب-وزارت خانه یا سفارت

دَمکنی-پارچه ای کلفت که برای جلوگیری از بیرون رفت بخار و دم کشیدن برنج یا چای بر روی دیگ یا قوری می گذارند

خنگ خدا-نادان و کودن

چروک انداختن-چین انداختن

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن

بجا آوردن-شناختن-دریافتن

بد قلق-بد عادت-بد ادا

آزار داشتن(انجام کاری به قصد اذیت دیگری، کرم داشتن)

دست انداز-ناهمواری راه و جاده

اَنف کسی معیوب بودن-ابله بودن-خل بودن

بریدن پای کسی-دوباره به جایی نرفتن-دوباره کسی را راه ندادن

تو تاریکی رقصیدن-بدون آگاهی کاری را کردن-بی موقع کاری را کردن

خبط کردن-اشتباه کردن-به خطا افتادن
حرام خور-کسی که پای بند به حلال و حرام شرعی نیست-کم فروش-ربا خوار

انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)

از دروازه نگذشتن، از سوراخ سوزن گذشتن-حالاتی بی‌ثبات و بسیار متضاد داشتن

استخوان ترکاندن(رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ)
بُرد-قدرت پرتاب-پیروزی بر حریف

تخم لق شکستن-فرصت دادن-رو دادن-کسی را به طمع انداختن

خورده برده-ملاخظه و پروا

بستن دست کسی از پشت-در انجام کاری از کسی پیش بودن

راه مکه-کهکشان

دلگرم-علاقه مند-مشتاق
راپرت کردن-گزارش دادن-خبر دادن
 

چشم زدن-چشم زخم زدن-ترسیدن

التفاتی-داده شده-مرحمتی-اعطا شده
چشم از کاسه درآمده-چشم وزقلمبیده-چشم بیرون زدن

تراشیده-نازک-قلمی-لاغر

 

چشم پوشیدن از چیزی-صرف نظر کردن از چیزی

خوش باور-آن که هر گفته ای را راست می پندارد

دک کردن-از سر وا کردن

دست کسی را توی پوست گردو گذاشتن-کسی را گرفتار مشکل و سختی کردن

درسته-یکجا-یکپارچه-کاملن

جاکن کردن-به حرکت درآوردن-کسی را از مقامی دور کردن

دست انداختن به روی چیزی-چیزی زا غاصبانه تصرف کردن

 

حساب و کتاب-نگا. حساب کتاب

انگشت خوردن(افسوس خوردن، پشیمان بودن)

از خود بودن-خودی بودن-محرم بودن

دایی-برادر مادر-لقبی برای ابراز صمیمیت

 
اتصالی کردن(در یک مدار یا سیم‌های برق جریان ناخواسته روی دادن)

بی برو برگرد-بدون تردید-بی چون و چرا

به روز سگ افتادن-بدبخت و بیچاره شدن-به فلاکت افتادن

دور دست-جایی دور

جیم الف جا-آدم ریزه میزه
خواب و بیداری-در حالت بین بیداری و خواب
آوار شدن سر کسی(بی‌خبر نزد کسی در آمدن)

چشم و ابرو آمدن-دلبری کردن-عشوه آمدن

خوش منظره-خوش نما-زیبا

پاورچین-آرام و بی صدا راه رفتن

جنس بد بیخ ریش صاحبش-کالای بد به فروشنده اش باز می گردد

الانه(همین حالا، هم اکنون)

جر و بحث-مجادله ی شدید گفتاری

 

بازارچه-گذرگاه سرپوشیده با چند مغازه و دکان
رشوه گرفتن-رشوه خواری

خدا گرفتن-به عذاب خدا گرفتار شدن-بدبخت شدن
حلیم روغن-هریسه-غذایی از گوشت و گندم و روغن داغ کرده و شکر
 

خرده بورژوا-مالک ابزار تولید ولی ناگزیر به کار برای دیگران

توالت رفتن-به دستشویی رفتن

حمام گرفتن-منظور دوش گرفتن است

آتشی شدن-از کوره در رفتن

خلیفه-مبصر مکتب خانه-ارشد کلاس

خط افتادن-خراش افتادن

جیک و بیک-دو روی قاپ-دوستی صمیمی

دود ِ کلفت-دود مواد مخدر

حواله ی سر خرمن-وعده به آینده ی نامعلوم

دست کردن-دست فرو بردن
آفتابی کردن(پدیدار کردن)

اختر در پیراهن کردن-بی قرار کردن

آفتابه خرج لولهنگ کردن(چیز با ارزشی را در بهای چیز بی‌ارزش دادن)

خیابان گز کردن-ول گشتن

دلو حاجی میرزا آقاسی-آدم بی قرار و پر تحرک

دو رویی-تزویر-عدم صمیمیت

پرس و جو کردن-پرسیدن-خبر گرفتن

آمدن-آغاز به کاری کردن

بز دل-ترسو

جز و وز-اظهار عجز و ناراحتی-شرح غم و اندوه-صدای سوختن چیزی

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن(کار را به نااهل سپردن)

رو راست-پوست کنده-آشکارا-صریح-بدون ابهام

بابا-پدر-شخص-در خطاب به هر کسی : برو بابا

خلق الله-مردم

دررفت-خرج و هزینه-مقابل درآمد

به پول رساندن-فروختن

چرکوندی-لکه دار کثیف

آیینه‌ی اسکندری(آفتاب)

زیر دریایی-کشتی جنگی که می تواند در زیر آب حرکت کند

بی گدار به آب زدن-نسنجیده به کاری اقدام کردن-بی احتیاطی کردن

روکار-روی بنا-نمای عمارت-آن چه که در بیرون چیزی کار شده است

الحق(به‌راستی، حقیقتن)

خود را خراب کردن-خود را کثیف کردن

چله-چاق-چرب و چیلی

جِر-اوقات تلخی-لج

دهان پر کن-بدون ارزش و اهمیت واقعی

اردک‌پرانی(از عهده‌ی جنگ با کسی برنیامدن)

تنقل انداختن-جا خوش کردن-پلاس شدن

زُق زُق کردن-احساس درد و تیر کشیدن

 

 

اَجق وَجق(چیزی با رنگ‌های تند و زننده، دارای ترکیب ناهماهنگ)

دست بده داشتن-بخشنده بودن

تشر زدن-سرزنش کردن با فریاد-توپیدن

چیزی را به کسی زهرمار کردن-مانع از لذت بردن از چیزی شدن
زیر زمین-اتاق یا بخشی از ساختمان که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد
خیط کردن-نگا. خیت کردن
پس افت-حقوق هنوز پرداخت نشده

خاطر کسی را خواستن-کسی را دوست داشتن

آفتاب‌نشین(بیکاره و تنبل)

آفتاب‌نشین کردن کسی-کسی را از هستی ساقط کردن-خانه‌خراب کردن

خاج کشیدن-صلیب کشیدن

دلال محبت-پا انداز-خانم بیار

تحویل دار-کسی که در بانک از مشتری پول می گیرد و یا به او پول می دهد

دود گرفتن-پُک زدن

از بن دندان-از ته دل-با میل و رغبت

خرفت-نادان-ابله-کند ذهن

این خط و این نشان(عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری، نگویی که نگفتم.)
 

اجل‌برگشته-کسی که مرگ به‌سراغش آمده

پس افتاده-بچه ی کسی

ختنه سوران-جشنی که به هنگام ختنه کردن نوزاد پسر بر پا می کنند

به عرب و عجمی بند نبودن-هیچ پشت و پناهی نداشتن

خواب نامه-کتابی که در آن تعبیر خواب ها نوشته شده است
جار و جنجال-داد و فریاد-نزاع و کشمکش

خواب آور-مخدر-بی هوش کننده
چار سری گفتن-متلک گفتن-کلفت بار کسی کردن-حرف مفت زدن
آقادایی را جنباندن(حرکتی به خود دادن)

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن

ریسه رفتن-احتیار از دست دادن و پیچیدن نفس در گلو بر اثر خنده یا تاثر

آبکی(بی‌ارزش، از روی بی‌علاقگی)
اگر و مگر کردن-شرط و بهانه آوردن

خوش سلیقه-خوش ذوق-نیکو طبع

خر پشته-پشته ی بزرگ سقف شکم داری که روی ایوان و راه پله می سازند

دم حجله کشتن گربه-زهر چشم گرفتن برای نخستین بار

 

(به زبان کودکان) زخم شدن

از آب درآمدن(نتیجه دادن، تربیت شدن، روشن شدن حقیقت)

چیز خور کردن-خوراندن سم یا موادی که رمالان و دعانویسان تجویز می کردند

تار و تنبور-همه گونه آلات نوازندگی

آلنگ دولنگ-چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند

پا در رکاب-حاضر و آماده

پیش فنگ-جلوی رو قراردادن تفنگ به طور عمودی

اهل آن کار (کار بد)

روی داریه ریختن-رسوا و بی آبرو کردن-برملا کردن-آشکار کردن

دست کسی آمدن-آگاهی پیدا کردن-فهمیدن-بو بردن

چار سری گفتن-متلک گفتن-کلفت بار کسی کردن-حرف مفت زدن

چای کار-کشت کننده ی چای

روبوسی-به مناسبتی روی یکدیگر را بوسیدن

دست را بند کردن-به کاری مشغول کردن

آدم دو قازی(شخص بی‌سروپای بی‌ارزش)

جِر دادن-پاره کردن-در مقام تهدید نیز می گویند

آهوی خاور-آفتاب

از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن-از دارایی دیگران بخشیدن

خوش دوخت-لباسی که به اندازه و برازنده دوخته شده باشد

زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد
جیره-سهم معین

خدابیامرزی-درخواست بخشش

 

این کلاه آن کلاه کردن(قرضی را با قرض دیگری پرداختن، از ریش برداشتن روی سبیل گذاشتن، کلاه تقی را سر نقی گذاشتن)

تخم لق شکستن-فرصت دادن-رو دادن-کسی را به طمع انداختن

حق شناسی-سپاس گزاری

اما توی کار آوردن(شک و تردید درست کردن، اشکال‌تراشی کردن)

الف به خاک کشیدن-خجالت کشیدن
جزاندن-آزار و اذیت کردن

 
انگشت زدن-انگشت در چیزی فرو بردن-امضاء کردن با اثر انگشت

جِز-صدای تماس آب با آتش-صدای تف دادن چیزی در روغن

افتادن توی هچل-گرفتار دردسر و ناراحتی شدن

رودربایستی داشتن-ملاحظه کردن-پروا داشتن

بد حرف-کسی که پیوسته حرف های زشت می زند

 

پرت شدن حواس-از موضوع دور افتادن

اصحاب منقل-اهل گفت‌وگو و سخن

زیرش زدن-زیر چیزی زدن

بله بُری-گفتگو برای تعیین شرایط عقد و میزان حقوق زن و شوهر

از پا در آوردن(سخت فرسوده و از کار افتاده کردن)

دَم کشیدن-رسیدن و پختن چای-برنج و مانند آن ها

 

 

بی ملاحظه-بی توجه-بی پروا

 

جان به سر شدن-بی قرار شدن-سخت نگران شدن

آخرین تحویل-قیامت

خایه مال-چاپلوس-متملق-دستمال به دست

بَده کردن-کسی را بد وانمود کردن-کنفت کردن-از چشم انداختن
تُپ تُپ-صدای تپش قلب بر اثر ترس و هیجان

آسمان را سِیر کردن(سخت خوشنود بودن، لذت بسیار بردن)

رقصیدن به ساز کسی-تابع سلیقه و خواست کسی بودن-از خود اراده ای نداشتن و از دیگری تبعیت کردن

چلاندن-فشار دادن برای آب گرفتن

جیک جیک-آواز پرندگان-سخنی که فهمیده نمی شود
در دهان ها افتادن-شایع شدن-شهرت یافتن

 

پخته کردن کار-مقدمات کاری را فراهم کردن

راه انداختن کار کسی-وسیله ی تسهیل انجام شدن کار کسی را فراهم کردن-رو به راه کردن کار کسی

آفتاب لب بام(پیری نزدیک به مرگ)

اگشت توی شیر زدن و مایه گرفتن برای کسی-برای کسی نقشه کشیدن-از کسی بد گفتن

زیر پای خود را سست دیدن-موقعیت خود را نااستوار دیدن-شغل و سمت خود را در خطر دیدن

حاضری-غذایی که پختن نمی خواهد و به سرعت آماده می شود

دم به ساعت-هر ساعت-هر لحظه

پا-حریف

بند بودن دست-گرفتار بودن-مشغول به کاری بودن و به کار دیگری نرسیدن

خوش بنیه-سالم و قوی

پوزخند-تبسمی از روی تحقیر و استهزاء

بیلاخ نشان دادن-حرف طرف را باور نکردن-شیشکی بستن

حاشا زدن-انکار کردن امر مسلم

ژوری-هیئت داوران

خرده خرده-کم کم-رفته رفته

خر داغ کردن-ناامید شدن-ناکام شدن

 

چار زانو نشستن-نوعی نشستن به طوری که زانوها در راست و چپ و پای راست زیر زانوی چپ و پای چپ زیر زانوی راست قرار گیرد-نهایت ادب و نزاکت

جیک جیک-آواز پرندگان-سخنی که فهمیده نمی شود

آب شدن قند توی دل(لذت بسیار بردن)

دندات روی جگر گذاشتن-طاقت آوردن-تحمل کردن-تاب آوردن

رخت آویز-جا رختی-چوب لباسی

تیشه به ریشه ی کسی یا چیزی زدن-قصد نابودی کسی را داشتن

 

 
دست به روی کسی بلند کردن-کسی را کتک زدن

خاله وارسی-فضولی-تحقیق بی مورد

پیچه-نقابی که در گذشته زنان بر روی می گذاشتند

انداختن باد به غبغب-تکبر کردن-قیافه گرفتن

جَری شدن-خشمگین شدن-جسور شدن

باب دهان-موافق سلیقه-مطابق میل-خوشایند

اشک تمساح(گریه ی دروغین)

رده-حرف زشت یا نامربوط

خشکه بار-نگا. خشکبار

چشم وزغ-نگا. چشم ورقلمبیده

 

خواری و زاری-پریشان حالی

جِر زدن-دبه درآوردن-گردن نگرفتن-تقلب کردن در بازی
جَری شدن-خشمگین شدن-جسور شدن
به روی کسی آوردن-به چشم کسی آوردن-به کسی یادآوری کردن

دیگ به سر-لو لو

تا-توانایی

راست روده شدن-اسهال گرفتن
جیغ کشیدن-نگا. جیغ زدن

خیک محمد-آدم چاق و فربه

دخترینه-دختر-مونث

دو به دست کسی افتادن-به دست آوردن فرصت برای اعمال نظر-قدرت نمایی یا انتقام جویی

چِککی-فوری-به سرعت

حاجی ارزانی-گران فروش

از سکه افتادن(ار رونق افتادن، از دست دادن زیبایی)

چاق و چله-سر حال-سر دماع-فربه-سالم و شاداب

بی پیر-آدم بد و تربیت نشده-چیز سخت-کار دشوار

خپله-چاق و کوتاه قد

بامبه-توسری

جد و آباد-آبا و اجداد-پدر و پدر بزرگان

 

از جنس چیزی بودن

جو گندم-جویی که به گندم شباهت دارد-یک در میان بودن دو چیز

دفتر کل-دفتری که در آن انواع کلیه معاملات و خلاصه ی هر کدام را در آن وارد می کنند

اتیکت(برچسب، آداب و رسوم، قاعده)

 

در دست-آماده-حاضر

دیوانه بازی-انجام کارهای ابلهانه و نابخردانه

به هدر دادن-تلف کردن-تباه کردن-از دست دادن

حول و حوش-دور و بر-گوشه و کنار

بز خر-کسی که به قصد ارزان خریدن چیزی توی سر جنس می زند

بازیگوشی کردن-بازی دوست بودن-سبکی کردن-شوخ بودن

زدن خود به آن راه-خود را به نادانی

در هم لولیدن-توی هم رفتن

بند کشی-پر کردن درزهای آجرها و سنگ ها با سیمان و ساروج

چُس افاده-افاده ی بی جا

افت کردن-کاهش یافتن-کم شدن

 

رو راست-پوست کنده-آشکارا-صریح-بدون ابهام

از زمین سبز شدن(ناگهان و بی‌خبر پدیدار شدن، به‌طور غیرمنتظره حاضر شدن)

دَم کشیدن-رسیدن و پختن چای-برنج و مانند آن ها

دانشگاه-محل آموزش دانش و فلسفه و هنر

پینه بستن-سخت شدن پوست کف دست و پا

به نعل و به میخ زدن-دو جانبه رفتار کردن-نه سیخ بسوزد نه کباب

خستگی در کردن-استراحت کردن

برج ریق-برج نامیمون و نامبارک

چپ-لوچ-مخالف حکومت

داغ باطل زدن-از کار انداختن-از رونق و رواج انداختن

چشم زهره رفتن-با خشم نگاه کردن

چراغ دستی-چراغ قابل حمل با دست

بله بُری-گفتگو برای تعیین شرایط عقد و میزان حقوق زن و شوهر

دوره گرد-غیر ثابت-دست فروش

 

به آتش کسی سوختن-به مکافات خطای دیگری مجازات دیدن

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن

ایراد بنی‌اسرائیلی(بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت)

توپ-پرشده-کامل-بی نیاز

از قلم انداختن(از یاد بردن، مورد بی‌توجهی قرار دادن)

پینه بسته-دارای پینه-کبره بسته

زد و خورد-کتک کاری-دعوا و مرافعه

دست مریزاد-آفرین !-دستت درد نکند !

جی جی-خار پشت-جوجه تیغی

به سر کشیدن-یکباره نوشیدن-بالا انداختن
 

از شیر گرفتن-به دوره‌ی نوزادی پایان دادن

ذات نداشتن-ذات کسی خراب بودن

پس دادن درس-پاسخ دادن به پرسش های درسی

چرس رفتن-حشیش کشیدن