مجموعه ای از کلمات و اصطلاحات خودمانی و عامیانه ایرانی قسمت 416

خبرنگاری-کار خبرنگار

تن لش-به ناسزا: تنبل-بی مصرف-بی کاره

پول سیاه-سکه ای از نیکل و مس
پس هم بر آمدن-حریف یکدیگر بودن-از عهده ی هم برآمدن
 

بدون معطلی-بی درنگ-فورا

 

باریک شدن-دقت کردن-در بحر چیزی رفتن

دودی-اهل دود-سیگاری-تریاکی-معتاد به دخانیات

آب به آسیاب کسی ریختن(با زحمت خود سود دیگری را فراهم کردن)

خوابگوشی-سیلی-کشیده

دست فروش-دوره گردی که کالای خود را روی دست انداخته و می فروشد

چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

چرک گرفتن-کثیف شدن-پاک کردن چرک

خود را به موش مردگی زدن-خود را ناتوان
تیغ کسی بریدن-اعتبار و زور داشتن- خر کسی رفتن
چراغانی-روشن کردن چراغ در جشن

بزن بزن-زد و خورد شدید-کتک کاری

خط و نشان کشیدن-تهدید کردن

زن ذلیل-مردی که مطیع محض زنش است
خط یازده سوار شدن-پیاده رفتن

به خانه ی بخت رفتن-شوهر کردن

دندان کسی را شمردن-رگ خواب کسی را به دست آوردن-کسی را تحت تاثیر و نفوذ قرار دادن

 

چار طاق باز گذاشتن-کاملن باز گذاشتن

تازه داماد-پسری که تازه ازدواج کرده است

ریختن روی دایره-روی داریه ریختن

ریزه کردن-خرد خرد کردن-قطعه قطعه کردن

حوصله داشتن-حال مساعد داشتن-تحمل داشتن

زیر و بالا گفتن-دشنام های زشت به کسی دادن

بی پایه-دروغ-پوچ

خودخوری-حالت خودخور

جای مهر گذاشتن-چیزی را به عمد در جایی گذاشتن تا به آن بهانه دوباره به آن جا آمدن

به دم و دود رسیدن-سر و سامان یافتن

چگور پگوری-خوشگل-جذاب

جامغولک بازی-حقه بازی-فریب کاری

جالباسی-کمد لباس-جا رختی

تاب خوردن-بازی کردن با تاب-پیچ و خم برداشتن

بند کشی-پر کردن درزهای آجرها و سنگ ها با سیمان و ساروج

افتادن توی هچل(گرفتار دردسر و ناراحتی شدن)

دادستان-ستاننده ی داد-مدعی العموم
اشتباه لپی(اشتباه لفظی)

خال زدن-پیدا شدن خال در جایی از بدن یا لکه در چیزی-خال کوبی کردن

اَجق وَجق-چیزی با رنگ‌های تند و زننده-دارای ترکیب ناهماهنگ

جیز شدن-سوختن در زبان کودکان

در جا زدن-پاها را بدون راه رفتن به نوبت چپ و راست به زمین کوبیدن-ترقی نکردن

دمخور-مصاحب-معاشر-همنشین

حکم حکم نادر و مرگ مفاجا-حکم صد در صد لازم الاجرا

ابوطیاره-اتوموبیل کهنه و فرسوده

روی دست کسی ماندن-به فروش نرفتن-باد کردن

پاتوغ-محل گرد آمدن

 

پر و پا دادن-اتفاق خوبی افتادن

به درد بخور-مفید-چیز یا کسی که سودمند باشد

 
به سر کسی زدن-ناگهان فکری به سر کسی آمدن-عقل خود را از دست دادن
پا به دو گذاشتن-به سرعت فرار کردن
پشت سر کسی حرف زدن-در غیاب کسی از او بد گفتن
زیر دل کسی زدن-فدر ندانستن-بی اعتنا بودن

چشم دریده-خیره-درآمده

پشت و رو کردن-برگرداندن جامه به صورتی که رو پشت و پشت رو شود

ز ِله کردن-به تنگ آوردن-به ستوه آوردن-عاجز کردن

خرد و خاکشیر-ریز ریز و ذره ذره شده-از پا درآمده

آتش سوزاندن(شیطنت و شرارت کردن)

دزد و حیز-نادرست و مکار

زیر چاقی-مهارت

آرواره‌ی کسی لق بودن(سرنگهدار نبودن، پرچانه بودن)

تخت شدن-صاف و هموار شدن-کاملا نشئه شدن
آب از دریا بخشیدن-از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن

تَفت دادن-کمی سرخ و برشته کردن-بی روغن حرارت دادن

اهل بیت(اهل خانه، خانواده)

پا به پا شدن-تردید داشتن

خر لنگ خود را به منزل رساندن-با وجود سختی کار را به پایان رساندن

حاضر کردن-از بر کردن-روان کردن

ریزه خورده-خرده ریزه-وسایل کم بهای خانه
دنبه تاو دادن برای کسی-به کسی بی اعتنایی کردن-فخر فروختن به کسی

بریده بریده-منقطع-پاره پاره-گسسته

دکمه را انداختن-دکمه ی لباس را بستن

جوز علی-نامی با تحقیر برای صدا زدن کسی

چای خوری-وسایل چای خوری-سرویس چای خوری

 

ارواح بابات(به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود)

پیش بودن-جلو بودن-برتری داشتن

چشم انتظار-منتظر-چشم به راه
از پاشنه در کردن(پیاده راه درازی را طی کردن)

پیچ و مهره ی کاری در دست کسی بودن-کاری تنها از عهده ی او بر آمدن

انگولک کردن(سر به سر گذاشتن، با انگشت به چیزی ور رفتن، انگشت رساندن)

به هر حال-در هر حال-در هر صورت

از دیوار مردم بالا رفتن-دزدی کردن

پیش کسوتی-قدمت و برتری

ادب شدن(فهمیدن، با تنبیه عاقل شدن، تجربه آموختن، آدم شدن)
رشته ی سر در گم-وضع بغرنج-کار دشوار

 

دریده-وقیح-بی شرم-پر رو

 

دلبخواه-به اختیار-بدون رعایت رسم و قانون

پیزر در جوال گذاشتن-در فریبکاری مهارت داشتن

پوست سگ به روی خود کشیدن-بی شرمی را به نهایت رساندن

بروز دادن-فاش کردن-آشکار ساختن-لو دادن

 

زحمت کشیدن-کار کردن

بَر و رو-قد و قامت-چهره

دسته راه انداختن-دسته و جمعیت ترتیب دادن

 
با ریسمان کسی به چاه رفتن-با اعتماد به کسی به کاری دست زدن

چشم گود شدن-لاغر شدن

چشم و گوش باز-کسی که همه چیز را می فهمد-آگاه و با تجربه
دل کسی تاقچه نداشتن-بی نهایت رک و صریح بودن

در هم و بر هم-آشفته-پریشان-آمیخته

اهل آن کار (کار بد)

آهن کهنه به حلوا دادن-معامله‌ی پرسود کردن

بیعار-کسی که شرم و ننگ نمی شناسد و از سرزنش شرمنده نمی شود

رای اعتماد-رایی که نمایندگان مجلس در تایید به دولتی بدهند
اُتُل(شکم، اتوموبیل)

زر زرو-بچه ای که زیاد عر می زند

چرخیدن در روی یک پاشنه-تغییر نکردن وضعیت-گذشتن وضع به منوال سابق

زیر کاسه نیم کاسه بودن-در کاری رازی پنهان بودن-مکر و حیله ای در کار بودن

بکوب بکوب-با شتاب-تند و تند
زمین گیر شدن-ناتوان شدن از پیری یا بیماری

بهم رسیدن-به وصال هم رسیدن

تازه وارد-کسی که تازه وارد شده است

دَرَ ک-در کوچک-برای نشان دادن بی اعتنایی نسبت به رویدادی بد به کار می رود

پاترس-ترساندن کودکان برای بازداشتن از کاری

 

خرج شدن-مصرف شدن-به کار رفتن

انگشت بر چشم نهادن-پذیرفتن-مسلم دانستن

در نتیجه-سرانجام-عاقبت
ار زبان کسی-از قول کسی

تاراغ و توروغ-آوایی که از برخورد دو چیز برخیزد

خوشگلک-با خوشگلی اندک

درویش کردن چشم ها-نادیده انگاشتن-نگاه نکردن

چَکه-شوخ و بذله گو

فرسوده و خراب شدن

راه بردن-بلد بودن-دانستن-اداره کردن-سامان دادن

خوش باور-آن که هر گفته ای را راست می پندارد

دست آموز-تربیت شده-آموخته

زور گو-کسی که خواست های خود را تحمیل می کند

روگیری-چهره پوشاندن از نامحرم-شرم و حیا

 

بی دست و پا-بی عرضه-پخمه

پا برهنه وسط حرف کسی دویدن-کسی را قطع کردن- آفتابه برداشتن

چاتمه-چند تفنگ که یه صورت ضربدر به هم تکیه داده اند

بی در و پیکر-ولنگ و واز-بی حساب و کتاب-بی نظم و قاعده

خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن

ریختن پشم و پیله ی کسی-از میان رفتن قدرت کسی-ضعیف شدن کسی

 

جان کُردی-سخت گیری-مقاومت

 

خاطر جمع بودن-مطمئن بودن-یقین داشتن

 

چاپ زدن-چاپ کردن-دروغ گفتن

جوان مرگ شدن-در جوانی مردن

دهن خود را آب کشیدن-دهان خود را طاهر کردن-استغفار کردن

تنه زدن-با تنه به کسی ضربه زدن

دهن کسی آب افتادن-به طمع افتادن-میل شدید پیدا کردن

زمزمه کردن-زیر لب خواندن-ترنم کردن

تفنگ بادی-تفنگ ویژه ی بازی کودکان
دوره-مهمانی-زمانه

بالای منبر رفتن پشت سر کسی-از کسی غیبت کردن-پشت سر کسی بد و بیراه گفتن

دهن کسی گرم بودن-خوش سخن و مجلس آرا بودن

دست و پا چلفتی-بی عرضه-نالایق-بی دست و پا

دست از جان شستن-از جان گذشتن-پروای جان نکردن

ته خوار-بچه باز

روکش درکش کردن-ساخت و پاخت کردن

 

خوب کاشتن-از عهده ی کاری خوب برآمدن

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل

بغل گرفتن-در آغوش گرفتن
آمیزقلمدون-میرزا‌بنویس-کاتب

پاپی شدن کسی-به کسی ایراد گرفتن-کسی را اذیت کردن

از روی شکم‌سیری(از سر بی‌مسئولیتی، بدون تعمق)

پاشویه-دیواره ی حوض-آبروی کنار حوض

حق آب و گل داشتن-دارای امتیاز و اعتبار بودن

پیش افتادن-جلو زدن-سبقت گرفتن

از چیزی (کسی) زده شدن(از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن)

خاله وارفته-آدم شل و ول و شلخته

خپله-چاق و کوتاه قد

حالا نه و کی-از دست ندادن فرصت-غنیمت شمردن فرصت

پس نشستن-عقب نشینی کردن

خدا به همراه-خدا خافظ

از بن ناخن(ذخیره، بندگی، اطاعت)

خاله وارَس-آدم فضول

خرج و دخل کردن-برابر شدن هزینه و درآمد

تو دست و پا ریختن-فراوان بودن-همه جا بودن
از آب گل آلود ماهی گرفتن(از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن)

 

رجز خوانی-لاف زنی-دعوی

آمد کردن-رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته

دان پاشیدن-دانه ریختن-به قصد گرفتار کردن کسی به او امتیازات دادن

آوردن-باعث شدن-ایجاد کردن

دو شکمه-آن که در بازی به جای دو نفر بازی می کند

دور افتادن-فاصله گرفتن-پرت افتادن

از کف دست مو برآمدن(روی دادن پیشامدی غیرممکن)

ابرو تنگ کردن(ناز و غمزه نمودن، افاده و بی‌اعتنایی کردن)
حریم گرفتن-از کسی پروا داشتن-احترام کسی را نگه داشتن

دست به دامان کسی شدن-به کسی پناه آوردن-به کسی متوسل شدن

 

احدالناس(کسی، فردی)

پاک-به کلی-یکسره

آدم شش‌درچهار(شخص کوچک اندام و ریزنقش)

آفتابگیر(جایی که آفتاب بر آن بتابد، سایبان، چتر آفتابی)

چاتمه زدن-چند تفنگ را به شکل چاتمه در جایی گذاشتن
ته مانده-آن چه که از خوردن باقی مانده است
چشم چیدن-چشم زخم را دفع کردن

 

از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن(از دارایی دیگران بخشیدن)

 

بچه افتادن-سقط شدن جنین

امن و امان(بدون بیم و هراس)

در و تخته را مهر کردن-سکوت کردن-دست کشیدن

خیار چنبر-نوعی خیار

زرد گوش-بی رگ-ترسو

بی بخار-بی خاصیت-بی عرضه-ناتوان

دنبال کسی فرستادن-کسی را احضار کردن
 

چاچول-حقه باز-شارلاتان

اشرفِ خر-حریصی که زیان کند-نه خود خورد و نه به دیگران خوراند

دایی-برادر مادر-لقبی برای ابراز صمیمیت

پیش کسوت-کسی که سابقه اش بیش تر از دیگران است

 

آتش سوزاندن-شیطنت و شرارت کردن

به تور انداختن-به چنگ آوردن-تصاحب کردن

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

زیست شناسی-دانش شناخت حیات و موجودات زنده

خشکه پز-نانوایی که نان هایی از قبیل نان روغنی-قندی-شیرمال-پنجه ای و مانند آن ها می پزد

خود را سبک کردن-خود را حقیر کردن-دست به کاری پایین تز از شان خود زدن

 

پا جای پای کسی گذاشتن-از کسی تقلید و پی روی کردن

زهره ی کسی را آب کردن-سخت ترساندن

چشم کسی آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن

آب لمبو-چلانده‌شده-فشرده

اجاق‌کور(نازا، بی فرزند)

پیش چشم داشتن-در برابر چشم قرار دادن

چیزی-فاصله ای-راهی-زمانی

دمار از کسی درآوردن-کسی را سخت آزار دادن-کشتن

دست داشتن-توانایی داشتن-وارد بودن

 

زیاده روی کردن-اسراف کردن-افراط کردن

خال باز-کسی که ورق ها را با تردستی می اندازد و مردم را فریب می دهد

اوستاکار(استادکار، ماهر و مسلط)

از سیر تا پیاز(همه چیز، با همه‌ی جزئیات)

 

بشور و بپوش-جامه ای که پس از شسته شدن نیازمند اتو شدن نیست

برو برو-اوج خوش بیاری و کامکاری

دو به هم زنی-دو به هم اندازی

خر کسی از پل گذشتن-گره کار باز شدن-از گرفتاری خلاص شدن

راسته چینی-چیدن ساده و آسان

خمیازه کشیدن-دهن دره کردن
دل-معده

زیر سری-بالش-متکا

اسپند روی آتش بودن-سخت نگران و دلواپس بودن-آرام و قرار نداشتن

ادا اطوار(پیچ و تاب و حرکات غیرطبیعی بدن برای جلب توجه)

خیال کسی را راحت کردن-موجب اطمینان خاطر کسی شدن-به کسی جواب رد دادن

دست و پا چلفتی-بی عرضه-نالایق-بی دست و پا

دلسرد کردن-ناامید کردن

 
خاک به سری کردن-همبستر شدن زن با شوهر

ته بساط-باقی مانده ی وسایل زندگی و کسب و کار

به حول و ولا افتادن-دستپاچه و مضطرب شدن-به تلاش و تقلا افتادن

چشم زدن-چشم زخم زدن-ترسیدن

از جیب رفتن(سود یا لذتی را از کف دادن)

حبه ی انگور-دانه ی انگور

خاک پاک-زادگاه

چانه شل-دهن لغ-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود

به دردسر افتادن-با مشکلی روبرو شدن-به مخمصه ای گرفتار شدن

پَپِه-بی عرضه-پخمه-بی سر و زبان-خجالتی-ترسو

انگشت بلند کردن(اجازه‌ی سخن خواستن)

تلکه بند شدن- تلکه کردن

آب آتش زده-اشک
حکم حکم نادر و مرگ مفاجا-حکم صد در صد لازم الاجرا

 

خوش باور-آن که هر گفته ای را راست می پندارد

جوشی شدن-عصبانی شدن

از دماغ کسی در آمدن(شادی و نشاطی را با اندوه و رنج تاوان دادن)

 
چوب لای چرخ گذاشتن-سنگ پیش پا انداختن-ایجاد مانع کردن

چِل-خل و دیوانه

پهلوان پنبه-درشت اندام ولی بی زور-پهلولن دروغی

حرص خوردن-عصبانی شدن
ته چین-نوعی پلو که در آن گوشت بره یا مرغ پخته را در ته دیگ می گذارند

خشت به قالب زدن-نگا. خشت انداختن
تو سی خودت، من سی خودم-از تو به خیر و از ما به سلامت

پوست از سر کسی کندن-کسی را سخت آزار و گوشمالی دادن-کشتن

اشکنک سرشکنک داشتن(با خطر همراه بودن)

خرپا کوب-کسی که کارش ساختن خرپا است

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش
آغبانو(لقبی برای زنان محتشم و بزرگ)

چغندر پخته-لبو

پت و پهن-دارای پهنای بیش از حد-کت و کلفت-گل و گشاد

دله بازی-رفتار آدم دله

پیزر-پوشال های نازکی که برای نشکستن ظروف شیشه ای میان آن ها می گذارند

به جلز و ولز افتادن-به گریه و التماس افتادن

زُل-خیره

درمالی-مالیدن آتش روی حقه ی وافور برای کشیدن بقایای تریاک

ازقحطی‌درآمده(گرسنه‌چشم، آدم ندید‌بدید)

از سیر تا پیاز(همه چیز، با همه‌ی جزئیات)
 

حرامزادگی-بد ذاتی-مکر

به له له افتادن-از شدت تشنگی مانند سگ زبان خود را از دهان خارج ساختن

دیم کاری-کشاورزی دیم

بر و بیا-رفت و آمد- دم و دستگاه

خاطر داشتن-به یاد داشتن

ریش و پشم-موهای صورت-ریش و سبیل
دهنه سرخود-بی بند و بار

جهیز-اسباب خانه و زندگی که عروس به خانه ی شوهر می برد

خدا نگهدار-خدا حافظ

در بحر چیزی بودن-تمامن به چیزی اندیشیدن

زیر دل زدن-تهوع آوردن

حال و احوال-وضعیت-کیفیت

راسته-گوشت دو طرف ستون فقرات حیوان

جلو پوزه ی کسی را تیغه گرفتن-جلو فضولی های کسی را گرفتن

رفتن ِ سر کسی-از پرحرفی کسی خسته شدن-از صدای بلند کسی یا چیزی ناراحت شدن

ته خانه-لوازم بی مصرف-بقایای اثاث خانه

دست برداشتن-صرف نظر کردن-چشم پوشی کردن-به حال خود رها کردن
دریده-وقیح-بی شرم-پر رو

بزن و برقص-پایکوبی-ساز و آواز-رقص و آواز

 

ذکر مصیبت-بیان درد-یادآوری رنج های خاندان محمد و به ویژه حسین

دیزی دِهناری-آدم بی ظرفیت و کم طاقت

دامنگیر کسی بودن-کسی را گرفتار کردن

خشکبار-میوه های خشک مانند پسته-بادام-گردو و فندق

 

زن طلاق-مردی که به اندک بهانه ای زنش را طلاق می دهد
تو دل شیر رفتن-جرات فراوان داشتن

خشک زدن-مات و مبهوت ماندن
چشم چران-کسی که چشمش به دنبال زیبارویان باشد

تشنه بودن به خون کسی-خواهان مرگ کسی بودن

جیز-اسم صوت در زبان کودکان به معنی سوختن
از نفس افتادن(بسیار خسته و مانده شدن)

آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن

 

دبه در پای شتر انداختن-در میان مردم فتنه انگیزی کردن

دل دار-دلیر-شجاع-معشوق

استخوان‌بزرگ-شخص دارای اصل و نسب

برای کسی تره خرد نکردن-از کسی حساب نبردن-به کسی اهمیت ندادن-برای کسی اعتبار قائل نشدن
دندان کسی را شمردن-رگ خواب کسی را به دست آوردن-کسی را تحت تاثیر و نفوذ قرار دادن

از دهان گنده‌تر حرف زدن(گفتن مطالبی که در حد گوینده نیست)

 

راست آمدن-درست درآمدن حدس و پیش بینی

اخت شدن با کسی-مانوس شدن با کسی

اوت کردن(بیرون انداختن، بیرون کردن)

انداختنی(جنس نامرغوب)

خون به راه انداختن-آشوب و فتنه ی سخت به پا کردن

دل آشوبه گرفتن-دچار حالت تهوع شدن

 
خود یا چیزی را با افاده به دیگری نمودن

 
اجاق-دودمان
حرز جواد-دعایی منسوب به جواد امام محمد تقی

پاشنه ی خانه ی کسی را در آوردن-کسی را با خواستن چیزی به ستوه آوردن

دست به دهن-کسی که به اندازه ی مخارجش درآمد روزانه دارد-آدم کم درآمد و تهی دست

دار و ندار-کل دارایی-تمام هستی
تپه گذاشتن-بول کردن

دلچرک-ناخوشایند-دارای اکراه

رقصیدن به ساز کسی-تابع سلیقه و خواست کسی بودن-از خود اراده ای نداشتن و از دیگری تبعیت کردن

جوجه مشدی-تازه کار و نا آشنا با آداب و رموز مشدی گری

از قدیم ندیم‌ها(از گذشته‌های دور)

توی پیاز خوابانیدن-برای فرصت لازم نگاه داشتن

زن و بچه دار-کسی که زن و فرزند دارد

به آتش کسی سوختن-به مکافات خطای دیگری مجازات دیدن

دریدگی-وقاحت-بی شرمی-پر رویی
خارش گرفتن-به خارش افتادن بدن

ذکر گفتن-پی در پی دعا خواندن

زدُ وازد-زیر و رو کردن کالا و سوا کردن نوع به تر