دستیافته به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فنآوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی(شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهایهای همسایه) با تأکید بر جنبش نرمافزاری و تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقای نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل .
الهامبخش، فعال و مؤثر در جهان اسلام با تحکیم الگوی مردم اسلامی دینی، توسعه کارآمد، جامعه اخلاقی، نواندیشی و پویایی فکری و اجتماعی تأثیرگذار بر همگرایی اسلامی و منطقهای بر اساس تعالیم واندیشههای امام خمینی(ره)
دارای تعامل سازنده و مؤثر با جهان بر اساس اصول عزت، حکمت و مصلحت .
2-8-2. مفهوم شناسی نقشه جامع علمی کشور به عنوان چشمانداز علمی کشور
چشمانداز، هدفی آرمانی است. هدف، نقطه رسیدن است. وقتی هدف، با رویکرد واقعگرایی و واقعبینی تعیین شود، هدف عملیاتی و ممکن- ممکن خواهد بود. تأکید بر وضعیت موجود و مناسب و مطلوب دانستن آن و نسبیگرا بودن، منجر به تعیین هدف عملیاتی میشود. مدیران اجرایی و عملیاتی بر اینگونه اهداف تأکید میورزند. وقتی هدف با رویکرد واقعگرایی آرماننگر ترسیم شود توجه به آینده صورت میپذیرد و هدف راهبردی یا هدف ممکن- مطلوب بدست میآید. ولی آنگاه که رویکرد آرمانگرایی واقع بین حاکم است، هدفی که حاصل میگردد، هدف مطلوب- ممکن بوده که با عنوان چشمانداز از آن یاد میشود. هدف راهبردی، هدف یافتنی است ولی چشمانداز، هدف ساختنی است. چشمانداز، آینده ساختنی است، یافتنی نیست. چشمانداز بیست ساله کشور، بدین ترتیب ترسیم شده که آیندهای ساختنی باشد. این چشمانداز، خود مشتمل بر چندین چشمانداز پایین دستی است که باید هر کدام به درستی و به دقت ترسیم شود تا چشمانداز کشور قابل تحقق گردد.
چشمانداز اقتصادی، علمی، فرهنگی و اجتماعی، سیاسی، چشماندازهای پایین دستی چشمانداز کلان کشور محسوب میشوند. بدین معنا که چشمانداز به عنوان نقشه هدف کشور برای بیست سال آینده، دارای حداقل چهار زیر نقشه هدف میباشد. نقشه جامع علمی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی کشور، نقشههای هدفهای اصلی کشوراند که برای تحقق نقشه جامع کشور یا چشمانداز باید ترسیم شوند. نقشه جامع علمی کشور، نقشه هدف برای نظام تولید علم و فنآوری کشور یا نظام آموزش و پژوهش کشور است. همانگونه که نقشههای جامع اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی، نقشه هدف یا اهداف کلان نظام اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی کشور میباشند(ناظمیاردکانی، 1390، ص. 14-16).
2-8-3. دستهبندی حوزههای اولویتدار
“حوزههای اولویتدار برای توجه بیشتر در سرمایهگذاری کلان، با توجه به سه عامل اصلی نیازهای کشور، فرصتهای پیشرو و فرصتهای موجود” و با تأکید بر اندیشه پژوهشمحوری نظام آموزش و نیز لزوم مشارکت گسترده دستگاههای اجرایی کشور برای تحقق ایده مسأله محور نظام آموزش و تحقیقات کشور، در قالب پنج دسته بازخوانی شده زیر، در این نقشه ارائه میشوند:
علوم معرفتی و معرفتشناختی- فلسفی و … مانند فلسفه و تاریخ علوم با تأکید بر میانحوزهایها و میانرشتهایها و چندرشتهایهای این حوزه مانند فلسفههای مضاف و به ویژه با اندیشه دینی(میانحوزهای یعنی مباحثی که به طور عام میان دو یا چند حوزه عام معرفتی مثل فلسفه اخلاق و … قرار میگیرند و میانرشتهای و چندرشتهای یعنی دانشی در برایند دو رشته و یا چند رشته گوناگون حتی در درون یک حوزه واحد شناختی و معرفتی)
علوم انسانی و هنر با اهتمام به میانرشتهایها و به طور خاص در نسبت با معارف دینی
علوم پایه
علوم کاربردی(شامل پزشکی و سلامت، فنی و مهندسی و کشاورزی)
علوم توسعهای که میتوانند در یک یا چند میان حوزهای و چندرشتهای و به ویژه در نسبت میانرشتهای با حوزه اندیشه دینی، برایند حوزههای چهارگانه پیشین باشند.
گفتنی است حوزه “علوم نوظهور” به نوعی در حوزههای پنجگانه بالا تقسیمپذیرند. در این میان فرهنگسازی شایسته در حوزه نظام آموزش و پرورش و رسانههای فرهنگی در کلیت راهبردی علوم معرفتی و انسانی و هنر و سرمایهگذاری پژوهش در آنها، از جمله جهتدهی پژوهشمحور رشتههای آموزشی آنها، به ویژه در این دوره تاریخی گذار تمدنی جامعه ایرانی، بایستی مورد اهتمام بلیغ باشد(آکوچکیان، 1388،ص.95-96).
2-8-4. نرخ تولید علم و کیفیت تولید علم در نقشه جامع علمی کشور
تولید علم و فناوری در افق بیست ساله کشور باید به میزانی باشد که ایران در سطح منطقه آسیای جنوب غربی(شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه) دارای جایگاه اول باشد.آنچه که در چشمانداز مصوب معین شده است و قابل احصاء میباشد نرخ تولید علم و فنآوری است. شاخصی هم برای تعیین این نرخ(میزان) پذیرفته شده است، شاخص بینالمللی خواهد بود؛ زیرا بر اساس این شاخص است که نرخ تولید علم و فنآوری در کشورهای جهان و از جمله کشورهای منطقه سنجیده میشود. بنابراین ایران هم جایگاه خود را بر اساس همین شاخص میتواند نسبت به کشورهای منطقه مورد ارزیابی قرار داده و خود را به جایگاه اول برساند. برای این منظور میزان تولید علمی که در کشور باید صورت پذیرد تا بتواند جایگاه اول منطقه را به دست آورد در مقایسه با میزان تولید علم سایر کشورها باید بدست آید.بدیهی است محقق شدن چنین جایگاهی به سلسلهای از سیاستگذاریها و هدفگذاریها و تهیه راهبردها و تدوین برنامههای گسترده بخشی و فرابخشی در ردههای عالی و میانی و عملیاتی و فراهم ساختن زمینهها و تأمین امکانات و منابع انسانی و غیر انسانی لازم نیازمند است.
بدین ترتیب چشمانداز بیست ساله مصوب کشور، چارچوبی راهنما برای ترسیم نقشه جامع علمی کشور است. رهنمودهای مقام معظم رهبری نیز در خصوص نقشه جامع علمی کشور میتواند به خوبی مبانی و اصول و چگونگی تدوین نقشه جامع علمی کشور را روشن سازد(ناظمی اردکانی، 1390، ص. 17-20).
جوانان امروز ما، دانشجوی امروز ما که شما هستید، نسخهی گذشته را جلوی چشم ندارید تا مقایسه کنید که امروز چه هست و آن روز چه بود. شما امروز کشورتان را با یک کشور پیشرفتهای که مثلا دویست سال سابقهی تحرک علمی و پیشرفت علمی و تحقیق دارد نگاه میکنید، میبینید کمبود دارد، میگویید کمبود است. درست هم هست، بله؛ اما این مقایسه، مقایسه علمیای نیست. کشور را باید با آنچه که بود، مقایسه کرد؛ کشور را باید با کشورهای مشابه و همجوار مقایسه کرد(خامنهای، 1390، ص. 269).
بنابراین با توجه به فرمایشات حضرت آیتالله العظمی خامنهای (مد ظلّه العالی) در طی این پژوهش، وضعیت کمّی بروندادهای علمی جمهوری اسلامی ایران با کشورهای رقیب در چشمانداز 1404 که 25 کشور از جمله ترکیه، رژیم اشغالگر قدس، مصر، پاکستان، عربستان سعودی، سوریه، قزاقستان، ارمنستان، ازبکستان، اردن، عراق، کویت، جمهوری گرجستان، امارات متحده، لبنان، آذربایجان، قطر، عمان، یمن، بحرین، تاجیکستان، ترکمنستان، افغانستان، قرقیزستان و فلسطین میباشند، در هر سه حوزه اولویتدار مورد بررسی، در دوره زمانی 2002 تا 2011 مورد مقایسه قرار میگیرند.
2-8-5. چشمانداز کشور ترکیه
کشور ترکیه از نخستین کشورهای در حال توسعه است که دارای برنامهریزی میباشند. این کشور که اولین تجربه برنامهریزی گسترده خود را در سال 1934 آغاز نمود، در طول سالهای متمادی با بحرانهای اقتصادی و سیاسی متعددی روبرو بوده است. این کشور با طراحی یک برنامه استراتژیک بلند مدت توسعه در قالب چشمانداز 2023 در راستای حل مشکلات خود گامی بزرگ برداشته است.(کمیته برنامه و بودجه، 1387، ص. 44)
ترکیه به منظور توسعه فناوری، اولویتهای خود را در هشت گروه زیر تعریف کرده است:
1. فناوری بیوتکنولوژی و ژنتیک