ج 2 ـ از جواب «یک» معلوم مى شود، و ناگفته نماند آنچه مرقوم شد مربوط به غیر باب قتل نفس است که خود، مسئله و بحث دیگر را مى طلبد. 15/5/80
(س 121) اگر معلّمى در تصحیح اوراق امتحانى سهل انگارى نماید و یا مسئولان مدرسه در انتقال نمرات او سهل انگارى نمایند و بر اثر آن، دانش آموزى مردود گردد، آیا معلّم یا مسئول مربوطه نسبت به خسارات مادّى و معنوى دانش آموز در طول یک سال عقب افتادگى ضمانى دارند یا نه؟
ج ـ هر ضررى، چه به جان و چه به مال و چه به شخصیّت ومعنویت، از هر راهى، ولو با سهل انگارى در تصحیح اوراق، موجب لزوم جبران و ضمان است، منتها کیفیت جبران در بعضى از معنویات به جبران مالى است و در برخى از آنها به نحو دیگر، باید دید عقلا و کسى که ضرر دیده، به چه امرى حاضر است که خسارتش جبران شود. 19/7/79
(س 122) شخصى در روستایى زراعت مى کند و مرغان خانگى آن روستا تخم زراعت او را مى خورند. صاحب زراعت براى جلوگیرى از آسیب وارد کردن مرغ ها دانه هایى را مسموم مى کند و مرغ ها آنها را مى خورند و تلف مى شوند. ضمناً صاحب زراعت، بعضى از صاحبان مرغ ها را از سمپاشى با خبر مى کند که از ورود مرغ هایشان به زمین او جلوگیرى نمایند، چرا که زراعت، سمپاشى شده است. آیا تاوان مرغانى که توسط زهر پاشى صاحب زراعت تلف مى شوند، شرعاً در ذمّه صاحب زراعت مى شود یا خیر؟
ج ـ نسبت به مرغ هاى کسانى که به آنها نگفته است که گندم هایش را سمّى کرده است و آنها هم در حفظ و نگهدارى حیوانات خود کوتاهى نکرده باشند، و صاحبان مرغ ها و حیوانات، در حدّ متعارف و لازم از رفتن آنها جلوگیرى نموده باشند، به نحوى که رفتن آنها با فرض همان جلوگیرى، امرى لابدٌّ منه است و دیگران رفتن آنها را مربوط به صاحبان نمى دانند، بلکه یک امر طبیعى و متعارف محسوب مى شود و صاحبان، بى تقصیر معرّفى مى شوند، ضامن است; چون وظیفه او حفظ زرع خود بوده نه حفظ زرع با کشتن حیوانات دیگران; ولى نسبت به حیواناتِ کسانى که به آنها اطّلاع داده گندم ها را سمّى کرده و آنها به حرف او توجّه نکرده اند، ضامن نیست; چون خود آنها در نگهدارى حیواناتشان کوتاهى کرده اند و خود، سبب ضمان و ضامن هستند. 18/2/80
(س 123) چنانچه شخصى در تنگنا بوده و احتمال مرگ او وجود داشته و فردى خواسته او را نجات دهد و در حال کمک به او، زیانى به همسایه برسد. پس از نجات یافتن، آیا خسارت همسایه را باید کمک کننده بپردازد یا نجات یافته؟ و اگر موفق به نجات نشود، چه کسى ضامن ضرر وارده است؟
ج ـ مسئول جبران خسارت، شخصى است که خطر متوجه او بوده و منتفع شده، نه نجات دهنده، زیرا که او محسن است و (مَا عَلَى الْمُحْسِنِینَ مِنْ سَبِیل)، و نباید به او براى اداى تکلیف واجب، ضرر برسد که ضرر و ضرار در شرع، منفى است. 18/4/74
(س 124) شخصى ماشین خود را جهت صافکارى و رفع پوسیدگى نزد صافکار مى برد و صافکار متعهّد مى شود در مقابل مبلغ معیّنى تمام کار ماشین را که مربوط به اوست به نحو احسن انجام دهد. در پایان به نظر کارشناس، کارش ناقص بوده; آیا اجرت معلوم شده را طلبکار است یا اینکه ضامن عیب مى باشد و باید از قیمت، کسر گردد؟
ج ـ هر صانع و صافکارى، ضامن عیب و فساد کار خویش مى باشد، و کارى را اگر معیوب انجام داد، نه تنها مستحقّ اجرت نمى باشد، بلکه ضامن خسارت وارد شده به جنس هم مى باشد; چون عملش بدون رضایت و اذن بوده و صاحب جنس، جنس را داده که اصلاح نماید نه افساد. 26/8/75
باب دوم: ضمان صغیر
(س 125) با توجه به اینکه والدین مکلف به حضانت از صغار و مجانین هستند، بنابراین 1 ـ در صورتى که آنها در انجام حضانت، مرتکب قصور و اهمال گردند و از این بابت صغار و مجانین، خسارتى به افراد ثالث وارد نمایند، آیا موجب ضمان والدین مى شود؟ 2 ـ در مواردى که اشخاصى چون دایه و پرستار، وظیفه نگهدارى و مراقبت آنها را به عهده دارند و خسارتى از جانب افراد تحت نظارت متوجه دیگران شود، آیا مسئولیتى متوجه دایه و پرستار مى شود؟ 3 ـ در مواردى که صغار و مجانین مجهول الهویه خسارتى به دیگران وارد نمایند خسارات وارد شده به چه طریق باید جبران گردد؟ آیا مى توان خسارت را از بیت المال پرداخت نمود؟
ج 1 ـ نه تنها والدین، بلکه هر کسى که مسئول حفاظت و حضانت از آنهاست، با اهمال و کوتاهى و تقصیرش ضامن مى باشد «عمد الصبى خطأ تحمله العاقله».
ج 2 ـ از پاسخ اول معلوم شد و با تقصیر و اهمال، ضامن مى باشند.
ج 3 ـ حکومت باید جبران نماید; چون در دنیاى امروز حکومت را مسئول جبران مى دانند و اسلام هم حکومت را قبول دارد تا هرج و مرج لازم نیاید و حقوق مردم حفظ شود، بنابر این بر حکومت است که از خزانه مملکت جبران نماید. 25/11/85
(س 126) وظیفه دانش آموزان در مورد حفظ اموال و ساختمان مدرسه چیست؟ در صورت عدم رعایت در حفظ، تکلیف چیست؟
ج ـ حفظ اموال و ساختمان هاى عمومى، مانند اموال و املاک خصوصى، بر همگان فرض و واجب است و اتلافش همانند افراط و تفریط، موجب ضمان مى باشد، کما اینکه جلوگیرى از رسیدن ضرر و زیان و خسارت و اتلاف آنها بر همگان در حد قدرت و بدون اذیت و آزار نمودن نیز واجب است، و ضمان حتى نسبت به غیر رشید هم در مال خودش مى باشد که ولىّ و قیّم باید بپردازد، و اگر ندارد یا ولىّ و قیّم نمى خواهد از مال او بپردازد، خودش ضامن است و به هر حال ولىّ باید خسارت را جبران کند; چون او دخیل و بلکه سبب به خاطر آوردنش به مدرسه و مراکز عمومى مى باشد. 17/8/76
(س 127) اگر طفل
ممیّز، مال غیر را از بین ببرد، چه حکمى دارد؟
ج ـ ضامن است و باید بعد از تکلیف، از عهده آن بر آید.
باب سوم: خسارت معنوى
(س 128) آیا خسارات معنوى قابل جبران است؟ مثلاً کسى به دیگرى افتراى دزدى یا بى عفّتى مى بندد و مفترى در محکمه، به مجازات جرم افترا محکوم مى شود علاوه بر این، آیا کسى که مورد افترا قرار گرفته، مى تواند به خاطر اینکه اعتبارش در جامعه مورد خدشه واقع گردیده و به عفّت وى لکّه وارد شده، ادّعاى جبران آن را بنماید؟
ج ـ هر ضررى، چه به جان و چه به مال و چه به شخصیت و معنویت، موجب لزوم جبران و ضمان است. منتها کیفیّت جبران در بعضى از معنویات به جبران مالى است و در بعضى از آنها به نحو دیگر، و باید دید که عقلا چه نظرى دارند و کسى که ضرر دیده، به چه امرى حاضر است که جبران شود. 10/3/81
(س 129) تسبیب در اضطراب موقّت شخص که ناشى از ترس و وحشت باشد، آیا موجب ارش مى شود یا خیر؟