ارزشیابی فرآیند آموزشی را با توجه به زمان ارزشیابی و هدفهای آن میتوان به سه دسته ارزشیابی آغازین، ارزشیابی تکوینی و ارزشیابی پایانی تقسیم کرد و آنها را به منظورهای متفاوت در زمان و مقاطع مختلف آموزشی به شرح زیر به کاربرد (شعبانی،1387: 339).
1-1-13-2) ارزشیابی آغازین یا سنجش آغازین:
نخستین ارزشیابی معلم که پیش از انجام فعالیتهای آموزشی او به اجرا درمیآید ارزشیابی آغازین یا سنجش آغازین نامیده میشود. این نوع ارزشیابی به دو منظور یعنی برای پاسخ دادن به دو پرسش زیر مورداستفاده قرار میگیرد:
1. آیا یادگیرندگان بر دانشها و مهارتهای پیشنیاز درس تازه از قبل تسلط یافتهاند؟
2. یادگیرندگان چه مقدار از هدفها و محتوای درس تازه را از قبل یاد گرفتهاند؟
در مورد سؤال اول، سنجش آغازین بهمنظور اندازهگیری رفتارهای ورودی یا مهارتها یا دانشهای پیشنیاز یادگیری تازه به کار میرود. در مورد سؤال دوم، بهجای آزمون رفتارهای ورودی، از آزمون جایابی یا پایه گزینی استفاده میشود. آزمون جایابی یا پایه گزینی که به آن پیشآزمون نیز گفته میشود عمدتاً همان آزمون نهایی شامل هدفهای یادگیری یا هدفهای آموزشی درس یا ترجیحاً فرم موازی آن است. هدف ا اجرای این آزمون تعیین میزان اطلاعات یادگیرندگان از مطالبی است که قرار است به آنان آموزش داده شوند. متخصصان آموزشی پیشنهاد دادهاند که بهتر است معلم در ارزشیابی آغازین خود ترکیبی از دو آزمون بالا یعنی آزمونهای رفتارهای ورودی و پیشآزمون را باهم به اجرا درآورد (سیف،1389: 94).
ارزشیابی آغازین قبل از شروع آموزش انجام میشود. سنجش آغازین برای تعیین رفتار ورودی یادگیرنده و آموختههای قبلی آن و تعیین نقطه شروع آموزش صورت میگیرد. هدف از اجرای پیشآزمون تعیین میزان آمادگی و اطلاع فراگیران از درس یا موضوع جدید است (معروفی و همکاران،1389: 346).
تمام فعالیتهای آموزشی و پرورشی برای ایجاد تغییرات مطلوب در شاگردان انجام میگیرد، ولی هر نوع تغییر در انسان مستلزم آمادگی قبلی اوست؛ بهعبارتدیگر، یادگیری در هر مورد مستلزم یادگیری اموری است که پایه و اساس یادگیری بعدی را تشکیل میدهد؛ به همین دلیل، لازم است معلم قبل از تدریس هر مطلب آموزشی، معلوم کند که آیا شاگردان تواناییها و مهارتهایی را که لازمهی فراگیری مطالب جدید است آموختهاند یا نه. به دست آوردن چنین اطلاعاتی مستلزم ارزشیابی است. اینگونه ارزشیابی را ارزشیابی آغازین مینامند (شعبانی،1387: 339).
ویژگیهای ارزشیابی ورودی عبارت است از:
1) بر مهارتها و دانشهای پیشنیاز تأکید دارد؛
2) نمونهی محدودی از مهارتها پیشنیاز را در برمیگیرد؛
3) سطح دشواری سؤالهای آن متوسط و نسبتاً ساده است؛
4) در آغاز ترم تحصیلی یا واحد درسی اجرا میشود؛
5) وسیلهی اندازهگیری آن، آزمون در حد تسلط یا وابسته به ملاک است؛
6) نمرات حاصل از آن تأثیری در قبولی یاردی دانشآموزان ندارد (موسوی،1384: 58).
شعبانی (1387) وظایف ارزشیابی آغازین را به این صورت بیان میکند:
الف) ارزشیابی تشخیصی بهمنظور تعیین معلومات و رفتار ورودی؛
ب) ارزشیابی تشخیصی بهمنظور کشف دلایل اصلی مشکلات شاگردان در یادگیری؛
ج) ارزشیابی تشخیصی بهمنظور تعیین معلومات و رفتار ورودی و کشف علل مشکلات شاگردان در یادگیری:
1. تشخیص شاگردانی که مشکل یادگیری دارند؛
2) تشخیص نکات ضعف و ترمیم آنها؛
3. کشف علل اشتباهات شاگردان: