هر کس مدتی با مشکلات مربوط به بیماری‌های مزمن خود یا عزیزانش گرفتار شده باشد بزودی در می یابد که چند نقطه ضعف جدی در امر درمان وجود دارد. شاید یکی از مهمترین جنبه‌هایی که مورد غفلت قرار گرفته است رویکرد کل نگر به انسان است. گاه فراموش می‌کنیم که با انسان دردمندی مواجه هستیم که کژکاری بخشی از جسم او، تمام وجودش را متالم ساخته واو را دچار استرس‌های فراوانی نموده است. کم توجهی به این امر مهم رابطه درمانی را به یک رابطه خشک مکانیکی تقلیل داده است و حمایت‌های مشاورین روانشناس جامعه کنونی ما در این امر بسیار ناکارآمد و هزینه بر است. متاسفانه کم توجهی به بعدمهم سلامت روان، رابطه پزشک وبیمار را به یک رابطه خشک مکانیکی تقلیل داده است. کمبود مشاورین کارآمد وعدم پوشش بیمه ای مراکز مشاوره کمبود و ناکارآمد بودن مراکز حمایتی بیماران مزمن جسمی ومشکلات ناشی از کمبود دارو، بالا بودن هزینه درمان، نا کارآمد بودن بیمه‌های حمایتی باعث بالا رفتن استرس و بدنبال آن تشدید بیماری جسمی‌در این افراد می‌گردد. اکنون زمان آن فرا رسیده است که زنگ خطر برای برنامه ریزان آموزش ودرمان کشور نواخته شود که در صورت ادامۀ این روند و فقدان چاره اندیشی عاجل، مهم ترین و در عین حال ساده ترین پیش نیاز‌های یک درمان جامع و موثر، در میان گرد و غبار ناشی از سبقت مهار گسیخته در دستیابی به تکنولوژی‌ها و تکنیک‌های گران قیمت و پیشرفته، گم و به دست فراموشی سپرده شود(رضاعی، 1391).
در طول دهه‌های گذشته، جنبه‌های روان شناختی دیابت نظر بسیاری از متخصصان را به خود جلب کرده است؛ زیرا دیابت به عنوان یکی ا ز پر زحمت ترین بیماری‌های مزمن از لحاظ هیجانی و رفتاری به شمار می آید. در این میان انگیزش بیمار نقش اساسی در مدیریت بیماری دیابت دارد، افراد دارای سلامت روان شناختی ضعیف، انگیزه و قدرت هیجانی کافی برای مدیریت دیابت خود را ندارند(عدیلی، لاریجانی و حقیقت پناه، 2006).
عوامل اجتماعی و روانی نه تنها بر کیفیت زندگی تاثیر گذارند، بلکه اغلب در مشخص شدن نتیجه مقابله با یک بیماری مزمن نقش مهمی ایفاءمی‌کنند. به ویژه در مراقبت از دیابت که تا حد زیادی به عوامل روانی اجتماعی فرد برای مدیریت و دستیابی به کنترل مناسب این بیماری وابسته است(کنت،هاس، راندل، لین، تورپ وهمکاران ، 2010، به نقل از امیری 1389).
مردم مسئولیت اخلاقی و وظیفه عمومی‌دارند که شیوه زندگی سالمی‌داشته باشند تا باری بر دوش جامعه نگذارند. افراد می‌توانند این گونه فشارها را با تغییراتی چند در رفتار خود، مانند رانندگی با سرعت کمتر و خوردن غذاهای که میزان کلسترول کمتری دارد، کاهش دهند. (نولز ، 1977، به نقل از سارافینو، 1383).
دیابت بیماری خاموش خطرناکی است و عمدتا تا زمانی نقاب از چهره بر می‌دارد که دیگر کار از کار گذشته است. این بیماری که یکی از معضلات جهان امروزی است و متاسفانه روند رو به رشد نیز دارد، دیابت یک تبهکار همه فن حریف است. هرچند خود به تنهایی از پس هر بدن تنومندی بر می آید، در اکثر موارد کار جمعی را به تکروی ترجیح می‌دهد. کاری ترین سلاح در نبرد با دیابت شیوه سالم زیستن است که عمده آن را تغذیه مناسب، وزن متناسب، تحرک ومدیریت استرس تشکیل می‌دهد. با این سلاح، هم می‌توان سد محکمی‌در برابر دیابت ساخت و هم در صورت ابتلا می‌توان آن را به زنجیر کشید و گرنه باید منتظر عوارض ناگوار و وخیم آن نشست (وجدانی، 1391).
علاوه بر این دیابت یکی از مشکل‌های جدی، تهدید کننده، در حال گسترش، و هزینه بر سلامت است. این بیماری در سراسر جهان شایع بوده و شیوع وبروزآن در بسیاری از جمعیت‌ها در حال افزایش است. دیابت که با ایجاد سوخت و ساز گلوکز، چربی و پروتئین ظاهر می‌شود، به طور ویژه شامل اختلال‌هایی در تولید و استفاده از هورمون لوزوالمعده‌ای یعنی انسولین است که برای سوخت و ساز گلوکز ضروری است. ملاک اولیه تشخیص دیابت عبارت است از سطح بالا و نابهنجار گلوکز در جریان خون (گاندر-فردزیک، کاکس و کلارک ؛ 2002، به نقل از ؛ پورشریفی، زمانی، مهریاروبشارت، 1386).
دیابت بیماری مزمنی است که ادارۀ آن، نقش به سزایی در کاهش عوارض این بیماری دارد و کنترل دیابت به دلیل ماهیت خاص بیماری به تزریقات مکرر انسولین، سنجش قند خون در چندین نوبت، اصلاح وضعیت کلی زندگی و تغییرات رژیم غذایی نیاز دارد و میتواند به عامل تنش زای قابل ملاحظه ای در مبتلایان آن تبدیل شود.
در طول 10 سال گذشته تعداد افراد مبتلا به اختلال مزمن دیابت ملیتوس(قند شیرین) در سراسر جهان به نحو چشمگیری افزایش یافت و انتظار می‌رود این روند همچنان ادامه یابد. به عنوان یک طبقه تشخیصی دیابت شامل اختلالات متعددی است اما دو نوع شایعتر آن عبارتند از دیابت نوع 1 و نوع 2. دست کم 4/1 میلیون نفر در بریتانیا دچار دیابت هستند و احتمالا یک میلیون نفر دیگر نیز مبتلا هستند اما اختالشان تشخیص داده نشده است. تقریبا 85 درصد افراد شناسایی شده دچار دیابت نوع 2 هستند. وجه مشترک هر دو نوع دیابت افزایش سطح گلوکز خون است. افزایش غیر طبیعی گلوکز خون پیامد‌های نامطلوبی هم در کوتاه مدت و هم در بلند مدت دارد (آلدر، 1391).
بیماری دیابت در ایجاد مشکلات بهداشتی ناتوان کننده متنوعی دخالت دارد و هر سال علت غیر مستقیم حدود صد هزار مرگ است. ابتلا به بیماری دیابت شانس بروز بسیاری از مشکلات ناتوان کننده را بالا میبرد که برای مثال: آسیب به عصب ، نابینایی، بیماری کلیوی، قانقا
ریا، از دست دادن عضو، بیماری‌های قلبی، سکته مغزی می‌باشد (سارافینو ، 1940).
شیوع جهانی دیابت در سال 2000، حدود2/8درصد تخمین زده شده است، یعنی 171 میلیون نفر تحت تاثیر این مسئله قرار داشته‌اند. پیش‌بینی می‌شود در سال 2030 تعداد افراد دیابتی به 366 میلیون نفر افزایش یابد (وایلد و همکاران، 2004، به نقل از؛ حری، حقیقی، امینی و همکاران، 1387).
دیابت یکی از مهم ترین دشمنان قلب به شمار می‌رود و بیماری‌های قلبی یکی از عارضه‌های مهم ابتلا به دیابت است. میزان بالای قند خون اگر با فشارخون بالا که به رگ‌های کوچک آسیب می‌رساند همراه شود، سبب اختلال در عملکرد کلیه‌ها می‌شود. کلسترول بالای خون البته از نوع بد میتواند سبب انسداد رگ‌های خونی با پلاک شود و مقاومت در برابر انسولین میتواند رگ‌های خونی را ضعیف سازد. میزان قند بالای خون و فشارخون بالا میتواند به مویرگ‌های چشم آسیب رساند. ناحیه دهان و دندان، هم به طور مستقیم و هم غیرمستقیم در معرض آسیب‌های قند قرار دارد. تجمع چربی اضافی در ناحیه میانی بدن یعنی یک بدن سیبی شکل میتواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش دهد. میزان بالای قندخون میتواند سبب آسیب‌های عصبی شود، این امر موجب بروز درد، ضعف، کرختی و بی حسی در دست و پاها خواهد شد (وجدانی، 1391).
براساس گزارش فدراسیون بین المللی دیابت در حال حاضر حدود 285 میلیون بیمار در دنیا زندگی می‌کنند که این برای 15 سال آینده بالغ بر 400 میلیون نفر بر آورد می‌شود. بررسی ملی سلامت در سال 1387 شیوع دیابت در افراد بالای 25 سال ایران را 5/2 درصد برآورد کرده است که این رقم در سال 1385 حدود 7/7 درصد و در سال 1387 حدود 7/8 درصدگزارش شده است. بر اساس این آمار تعداد بیماران مبتلا به دیابت نوع دو به طور کلی (دیابت تشخیص داده شده و دیابت مخفی) طی یک دهه در ایران حدود دو برابر افزایش نشان می‌دهد (سلامت، 1388).
حدود 8 درصد جمعیت ایران با دیابت دست و پنجه نرم می‌کنند. در واقع تخمین زده می‌شود که6 میلیون نفر در ایران به دیابت مبتلا هستند. 285 میلیون نفر در سراسر جهان در دام دیابت گرفتارند. یعنی بیش از 4درصدکل جمعیت جهان. دیابت پنجمین عامل مرگ و میر در جهان به شمار می‌رود. کشورهای چین با 2/43 میلیون نفر، هند با 9/40 میلیون نفر، ایالت متحده با 8/25 میلیون نفر، روسیه با 6/9 میلیون نفر، برزیل با 6 میلیون نفر، جزء کشورهای دارای بیشترین تعداد مبتلا به دیابت هستند (وجدانی، 1391).
به گفته رئیس انجمن دیابت ایران: سالانه بین 10 تا 12 هزار نفر در ایران به دیابت مبتلا می‌شوند (خبرگزاری ایسنا). در ایران بیشتر ابتلا به این بیماری در سنین 45 تا 64 سالگی اتفاق می افتد (خبرگزاری فارس). 30 تا 35 درصد فرزندان مبتلا به دیابت در خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند و باید خود را از نظر سلامت کنترل کنند (خبرگزاری فارس).
در هر 15 سال تعداد افراد مبتلا به دیابت در ایران سه برابر می‌شود، به همین دلیل افراد باید علاوه بر رعایت موارد پیشگیرانه انجام دوره‌های پزشکی را در دستور کار خود قرار دهند. طبیعتا در این شرایط، بسیار موثرتر می‌توان دیابت را مهار کرد و از عوارض و هزینه‌های آن تا حد ممکن کاست. (وجدانی، 1391).
جدول 1-2- دیابت در ایران و جهان
با افزایش تعداد بیماران دیابتی هزینه‌های اقتصادی این بیماری از اهمیت ویژه بر خوردار می‌شود. دیابت و عوارض آن در حال حاضر بعد از اختلالات روانی پر هزینه ترین بیماری‌های مزمن محسوب می‌شود. این بیماری مستلزم رفتارهای خود مراقبتی در تمام عمر می‌باشد. با پیگیری مداوم آن می‌توان از عوارض حادو مزمن بیماری جلوگیری کردیا بروز آن را به تعویق انداخت(حاتملوی، 1390).
عواملی چند که باعث بروز بیماری دیابت می‌شوند شامل: عوامل ژنتیکی، بیماری عفونی، محیط و استرس. عوارض دیابت شامل: آسیب به قلب، نارسایی کلیه، ضعیف سازی رگ‌های خونی، مانع شدن جریان خون به مغز، آسیب به مویرگ‌های چشم، آسیب به ناحیه دهان و دندان، تجمع چربی اضافی در ناحیه شکم، آسیب‌های عصبی به دست و پا و ایجاد زخم و عفونت در پا (وجدانی، 1391).
متاسفانه برای فراهم نمودن منابع آموزشی مربوط به دیابت جهت افزایش آگاهی و ایجاد تفاهم، آموزش بهتر با تکیه بر ارجحیت پیشگیری قبل از درمان تلاش در خور صورت نگرفته است. و دست اندرکاران این رشته مهم حرکت موثر و جذاب در حد لازم جهت ایجاد انگیزه و علاقمندی برای شاغلین رشته‌های مختلف علوم بهداشتی و پزشکی، به منظور آشنایی با پیشگیری از دیابت انجام نداده‌اند (شهشهان، 1381).
کنترل و توان بخشی بیماران مزمن از جمله بیماران دیابتی که بیش از سه میلیون نفر از جمعیت ایران گرفتار آن هستند از موضوع‌هایی است که حائز اهمیت می‌باشد. همچنین بررسیها گویای آن هستند که استرس‌ها می‌توانند تاثیرات مخربی بر سلامت جسمی و روانی داشته و کنترل قند خون را مختل نموده و موجب هیپر گلیسمی‌شوند.