از آنجا که هدف این بخش از مقاله تبیین چارچوب کلی برای درک و شناخت بهتر خاستگاه ها و علل مزیت رقابتی است لذا در این راستا این سوالات مطرح است:
– خاستگاه و منشأهای مزیت رقابتی کجاست؟
– مزیت رقابتی در عمل در کجای سازمان قرار داشته و به چه چیزهایی چسبیده است؟
– آیا سازمان می تواند از مزیت موجود خود بهره برداری مناسب داشته باشد؟
با توجه به تئوری های مزیت رقابتی و در راستای پاسخ به سوال های فوق می توان محدوده قرار گرفتن و خاستگاه های مزیت را در قلمرو نیروی انسانی، قلمرو مجازی و قلمرو محیطی تبیین کرد.
2-2-5-1- مزیت های رقابتی قلمرو نیروی انسانی: اهمیت و جایگاه منحصر به فرد نیروی انسانی در موقعیت رقابتی هر سازمان هر صاحب نظری را برآن می دارد که در مقوله مزیت رقابتی به نیروی انسانی به عنوان با ارزش ترین سرمایه سازمانی به صورت مستقل نگاه کند. دلیل این امر نیاز به تغییر و تحول در سازمان ها و نقش نیروی انسانی برای توانمند سازی با هدف سازگاری بیشتر با الزامات جدید محیطی به دلایل ذیل است: (مهری ،1382،36)
اولاً: فشارهایی که از ناحیه رقابت جهانی بر سازمان ها وارد می شود آنها را وادار به تغییر و دگرگونی نظام یافته و مستمر می کند. ضمن اینکه الزامات وارده از طرف فناوری های جدید و نیز تغییر ذهنیت و علائق مشتریان همگی به این معناست که دیگر روش های موفق دیروز نمی توانند تضمین کننده موفقیت فردا باشند.
ثانیاً: مشتریان دامنه توقعات خود را در مورد کیفیت، قیمت، خدمات و پاسخگویی وسیع تر کرده اند و تجربه نشان می دهد که اگر سازمان از عهده برآوردن این انتظارات برنیاید مشتریان به سمت سازمان های رقیب خواهند رفت.
ثالثاً: با توجه به اینکه سازمان ها به عنوان بنگاه های اقتصادی همواره دو هدف بقا و کسب سود را تعقیب می کنند لزوماً می بایستی به نحوی عمل کنید که ضمن تداوم حیات، از حیث اقتصادی نیز سودآور باقی بمانند و این مستلزم اثر بخشی و کارایی در سازمان است.
رابعاً: نیروی انسانی معاصر نسبت به گذشته تفاوت های زیادی کرده است. از یکسو نیروی کار جدید ظرفیت و استعداد فوق العاده ای برای رشد و توسعه دارند و از سوی دیگر نیز به اعتمادآفرینی بیشتر از سوی سازمان نیاز دارند (مهری ،1382،36).
2-2-5-2- مزیت های رقابتی قلمرو سازمانی: این نوع مزیت براساس منابع، قابلیت ها و ویژگی هایی است که حاصل تجارب تاریخی گذشته و حال سازمان بوده و کل سازمان در آن سهیم هستند. مزیت رقابتی سطح سازمانی دو نوع است: مزیت رقابتی براساس منابعی که می تواند مشهود و نامشهود باشد و مزیت رقابتی براساس قابلیت ها و ویژگی ها که معمولاً نامشهود است. چنین مزیتی از نظر اجتماعی پیچیده و از نظر تقلید مشکل و از حیث تحرک و قابلیت نقل وانتقال کم تحرک است. این نوع مزیت را می توان در فرآیندها، ساختار، سیستم ها، فرهنگ سازمانی، دانش فنی، دانش بازاریابی، استراتژی های سازمان، نظام های هماهنگی وانگیزشی سازمان جست و جو کرد. در این راستا و با هدف ارائه تصویری روشن تر از منابع و قابلیت های سازمان به نظر می رسد که تقسیم بندی منابع لازم باشد.
دراین رابطه می توان منابع را به چهار طبقه کلی منابع اساسی، منابع پیرامونی، منابع رقابتی و منابع استراتژیک تقسیم کرد:
– منابع اساسی: این منابع برای سازمان ضروری بوده و سازمان بدون آن نمی تواند عملیاتی داشته باشد. به بیان دیگر، هر سازمانی فلسفه وجودی دارد که بدون منابع مناسب و ضروری برای آنان، امکان تحقق فلسفه وجودی وتحقق اهداف سازمانی میسر نخواهد بود.
– منابع پیرامونی: این منابع اساسی و ضروری نیستند و به راحتی نیز قابل استخدام یا اکتساب هستند. از این نوع منابع در اکثر سازمان ها که فاقد مدیریت کارآمد است می توان در قالب نیروی انسانی مازاد، تجهیزات غیر ضروری، فرایندهای زائد، سیستم های عریض و طویل و دست و پاگیر، سطوح زیاد مدیریتی و… مشاهده کرد. این نوع منابع به جای کمک به مزیت سازمان موجبات نا کارآمدی آن را فراهم می آورند.
– منابع رقابتی: منابع رقابتی منابعی هستند که سازمان را قادر به تولید و عرضه فرآورده های با ارزش رقابتی در محیط بازار می کند و تقاضا، کمیابی، ارتباط و تناسب را می توان از جمله عواملی دانست که باعث رقابتی شدن این منابع می شوند. از مثال های منابع رقابتی می توان به فناوری های ویژه و منحصر به فرد، یادگیری و منابع دانشی سازمان، حق الامتیاز و حق الثبت، شهرت و نام تجاری اشاره کرد.
– منابع استراتژیک: منابع استراتژیک شامل آن دسته از منابع منحصر به فرد سازمان است که باعث تمایز و تفاوت در عملکرد سازمان با رقبایش شده و از حیث عملکرد بازار، فاصله دست نیافتی برای سازمان ایجاد می کند که به وسیله اقدامات رقابتی به راحتی نمی توانند به آن برسند یا آن را پر کنند. البته تقسیم بندی بین منابع استراتژیک و منابع رقابتی دقیق نیست. با این حال می توان گفت که منابع استراتژیک اشاره به آن دسته از منابع دارد که قوانین و ماهیت بازی را تغییر می دهد و منابع رقابتی اشاره به آن دسته از منابع دارد که سازمان را قادر می سازد در محیط رقابتی بازی را تا انتها ادامه دهد. (شکل2-2)
منابع استراتژیک
منابع رقابتی
منابع اساسی
منابع پیرامونی
شکل2-2- طبقه بندی منابع